Dayê Haci'nin Haci Anne) evinin önüne, biri siyah ve daha büyük olan ve Kürtçe "katı atık" etiketi taşıyan, diğeri ise kırmızı ve daha küçük olan ve "sadece gıda atığı" etiketi taşıyan iki çöp konteyneri yerleştirildi.
Yetmişli yaşlarında,“Dayê Haci'nin”lakaplı Rejia Mahmud, elinde iki poşet dolusu atıkla evinin önüne çıktı ve her birini bir sepete koydu. Gıda atıklarını cam ve plastik kaplar ve metal atıklarla birlikte çöp kutusuna atmak için kullanılırdı.
Şeyhan ilçesine bağlı Rufiya Mahallesi merkezde Dayê Haci'nin yaşadığı mahalle sakinlerinin büyük çoğunluğu yaklaşık iki yıldır çöpleri ayrıştırıp farklı sepetlere koyuyor.
Atıkların karıştırılmasına karşı çıkan ve gıda atıklarını ayırarak hayvan yemi olarak verme girişiminde bulunan Dayê Haci'nin, "Ayırılan atıkları toplamak ve geri dönüşüm için bağlı şirketine taşımak üzere her gün özel bir araç geliyor" dedi.
Evlerle temsil edilen atıkların kaynağından ayrıştırılması, Irak'ta yeni bir girişim olup Duhok Valiliği'nin Şeyhan, Akra ve Berdereş ilçelerinde yürürlüğe girerek çoğu bölge sakininin benimsediği bir alışkanlık haline geldi.
Evsel atıklar çöpe gitmiyor, çoğu kadın olan büyük bir yerel şirket tarafından yerel ellerle çeşitli işlemlerden geçirilip hammadde olarak yurt dışına ihraç ediliyor, gıda atıkları ise gübre ve yem haline getirilerek fabrikalarda kullanılıyor.
Dayê Haci'nin,vatandaşların atık ayrıştırma projesinin Kürdistan Bölgesi'nin tüm bölgelerini kapsayacak şekilde genişleyeceği konusunda iyimser: "Girişimin başlangıcından bu yana işler benim için daha kolay hale geldi. Artık yiyecek atıklarını buzdolaplarına düzenli olarak koymuyorum. daha sonra toplayıp hayvanlara yem olarak köye nakledeceğim" diyor.
Vatandaşlarla işbirliği içinde yeni bir girişimin parçası olarak Duhok'taki yerel bir şirket, atıkların geri dönüştürülmesi ve çevre kirliliğiyle mücadele edilmesi amacıyla vatandaşların evlerinin temsil ettiği kaynağından itibaren günlük olarak ayrıştırmak için farklı sepetler tahsis etti.
MRF Atık Yatırım Şirketi Direktörü Mesud Muhammud şunları söyledi: "Geçmişte evsel atıkların ayrıştırılması çok zordu, bu nedenle sorunun kaynağına dönüp çözümü evlerin içine yerleştirmeyi düşündük. Bu kapsamda sözleşmemizi yeniledik ve evsel atıkların ayrıştırılması için farklı sepetler ayırdık.”
Şirket, 2011 yılından bu yana Akre, Şehan ve Berdereş ilçelerinde atık topluyor ancak iki yıl önce vatandaşlar tarafından atık ayrıştırma girişimini başlatan şirket, özel konteynerlerin satın alınması için projeye 1 milyar 335 milyon dinar tahsis etti.
Atıkları ayrıştırıp vatandaşlara ücretsiz dağıtıyoruz
Şeyhan bölgesi sakinlerinden Omid Celal’e göre (28); “Bir kişi yolsuzluk yapmazsa ve evinden çevreyi koruma misyonuyla başlarsa, o zaman daha büyük ve daha iyi şeyler başarılabilir, dolayısıyla çeşitli atık konteynerleri yerleştirildi ve bu adımdan memnunuz. Girişim sadece evleri değil aynı zamanda camileri ve devlet dairelerinin yanı sıra restoranları, mağazaları, kafeleri ve diğer halka açık yerleri de kapsıyor.Her yeri karton, cam, kap gibi katı atık kutuların ayırıp ve bunları gıda atıklarıyla karıştırılmamasını sağladık.”
Akre Belediye Başkanı Bulend Tahir, projenin iki yıl önce başladığını ve insanların iş birliği yaptığını belirterek, “Atıkların ayrıştırılması ve toplanması sürecini her birine atıkların toplanması için tahsis edilmiş 23 komite aracılığıyla denetliyoruz” dedi.
Akre'nin Kostayi Qoraw Mahallesi gibi sokakların dar olması nedeniyle araçla ulaşılamayan bölgelerde atıklar, çok sayıda vatandaşın gözetiminde dört eşek tarafından toplanıyor.
Şeyhan, Akre ve Berdereş ilçelerinde 20 belediye bulunuyor ve bu belediyelerde atıkların toplanması, ayrılması ve işlenmesi sürecini 23 komite denetleniyor.
Mesud Muhammad, bu üç bölgedeki farklı bölgelerden günlük olarak atık toplamak ve bunları tamamen ayrıştırılıp işlenmek üzere fabrikaya nakletmek için 165 aracın tahsis edildiğini açıkladı.
Bu ilçelerde günlük 200 ila 250 ton atık toplanıyor.
Muhammed, “Şeyhan'da, Karton, cam ve su şişelerini yiyeceklerden ayırma konusunda tamamen kararlıyız.Bu adım, atıkların yeniden kullanılması ve zararlı olmak yerine yararlı hale gelmesi nedeniyle bizim misyonumuzu ve atık toplayan işçilerin misyonunu kolaylaştırıyor"dedi.
Kürdistan Bölgesi İstatistik Kurumu'nun raporuna göre, Duhok Valiliği genelinde günlük olarak biriken atık miktarı bin 600 tondan fazla. Belediyeler ve Turizm Bakanlığı'nın hazırladığı raporda da Kürdistan Bölgesi'nde günlük toplanan atık miktarının 6 bin 629 ton olduğu belirtildi.
Duhok Üniversite profesörü ve çevre alanında uzman olan Xunaf Hasan, atık ayrıştırma deneyiminden duyduğu mutluluğu dile getirerek, "Süreç çevrenin çıkarınadır ve o bölgelerdeki çevrenin güzelliğinin ve temizliğinin korunmasına yol açmaktadır" dedi. Bu sayede gıda atıkları çürümeyecek ve çevreyi kirleten toksinlere dönüşmeyecektir.”
Genel olarak gıda maddeleri gömüldükten altı ay sonra çürüyor ve metan gazı üretiyor, bu da çevreyi büyük ölçüde etkiliyor. Xunav, bu tür girişimlerin diğer tüm bölgelerde de varlığının çevrenin temizlenmesine yol açacağını söylüyor.
Herkes aynı cephede bir arada
Akre, Bardarash ve Shekhan ilçelerinde uygulanan atık ayrıştırma girişiminin başarısının temeli vatandaşlar olarak değerlendiriliyor ve şirket, geri dönüşüm tesisi ve hükümetteki ilgili yetkililer tarafından takip ediliyor.
Günlük olarak toplanan tonlarca atık, doğrudan Atık Yatırım Fabrikası'nın (MRF) genel merkezine taşınıyor. Şirketin biri demir, diğeri cam atıkları ve üçüncüsü alüminyum ve diğer atıklar için olmak üzere üç geri dönüşüm makinesi bulunuyor.
Şirket müdürü, "Karton, naylon, plastik ve benzerlerinden oluşan atıklar, hareketli bir taşıma bandı kullanılarak fabrikaya taşınıyor; burada bir grup kadın bunları sınıflandırıyor ve her tür atığı yanlarında bulunan konteynırlara yerleştiriyor" dedi.
Mesud Muhammed, ayıklanıp temizlenen atıkların bir kısmının özel cihazlarla öğütülerek sıkıştırıldığını, bir kısmının ise geri dönüşüm sağlayan diğer yerel firmalara satıldığını, geri kalan kısmının ise Türkiye ve İran'a gönderildiğini ifade etti.
"Gelirlerin yarısı şirkete, diğer yarısı da üç ilçedeki belediyelere gidiyor." Şirket, bu sürecin mali kârının yanı sıra çevreyi zararlı maddelerden arındırdığını söylüyor.
Duhok/2024/ Atık yatırım şirketinde naylonu ayıklayan kadın Fotoğraf: Saja İsmail
Atıkların büyük bir kısmı Irak'ta arıtılmıyor, gömülüyor veya yakılıyor ve bu da çevreye zarar veriyor. Belediyeler ve Turizm Bakanlığı'nın istatistiklerine göre, bölgesel hükümetin dokuzuncu bakanlık kabinesinin beş yılı boyunca, Atıkların toplanması, taşınması ve gömülmesi için 660 milyar dinardan fazla para harcandı.
Aqra Belediye Başkanı Buland Tahir,"Toplam atıkların yaklaşık yüzde 65'ini oluşturan geri kalan gıda atıkları üç arıtma aşamasından geçerek gübre veya hayvan yemi üretiyor" diyerek, Tarım Bakanlığı'nın prosedürlerini inceleyeceğini belirten belediye, fabrika üretiminin bir kısmını, projenin tamamlanmasının ardından sokak köpekleri için barınak yapılması amacıyla projeye ayırmayı planlıyor.
Laboratuvarda ayrıştırılan gıda atıklarının bir kısmı çeşitli aşamalarda organik gübreye dönüştürülerek incelendikten sonra çiftçilere satılıyor, bir kısmı da hayvan yemine dönüştürülüyor.
Bölgenin Tarım Bakanlığı tarım bilimi uzmanı Muhammed Adel Buray, "Fabrikanın üretimi organik olduğu için toprağa ve çiftçilere faydalı" diyor ancak süreç, gübreleri nötralize etmek için nitrojen gibi başka malzemelerin karıştırılmasını gerektiriyor. Gıda atıklarında zaten mevcut olan fosfor ve potasyum, ancak şirket bunların yüzdesini artırıyor.
Duhok yönetimi, valiliklerin atıklarında bulunan gıda atıklarının miktarına ilişkin doğru istatistiklere sahip değil ancak bu oranın yüzde 50'den fazla olduğunu tahmin ediyor.
Berdereş İlçe Veterinerlik Müdürü Muhammed Macid, gıda atıklarının özel ekipmanlarla kurutulup öğütüldüğünü, buna bazı malzeme ve mineraller karıştırılarak iyi oranda vitamin içermesi şartıyla yem haline getirildiğini söylüyor. Protein ve karbonhidratlar,“Şirket, gıda atıklarından yem üretiminde bu prosedürlere bağlı kalıyor.”
Irak, iklim değişikliğinin yansımalarından en çok etkilenen ülkeler arasında beşinci sırada yer aldığından, katı ve gıda atıklarına yatırım yapmak çevre kirliliğiyle mücadele etmenin bir yoludur.
Sürekli farkındalık
Projenin karşı karşıya olduğu en önemli zorluk, vatandaşların atıkları ayırmaya devam etmesidir. Bu engel, bilinçlendirme kampanyaları ve kuralları ihlal edenlere uygulanan mali cezalar sayesinde büyük bir mesafe kat etti.
Mesud Muhammed, son iki yıl boyunca tüm vatandaşların atıkların ayrıştırılması konusunda teşvik edildiğini belirterek, başlangıçta bu bağlılığın zayıf olduğunu ancak bu oranın yüzde 60'a yükseldiğini kaydetti.
İlgili makamlar, bir takım talimat ve prosedürler yayınlayarak, atık ayrıştırma kurallarına uymayan vatandaşlara mali ceza uygulanmasına karar verdi. Akra Belediyesi müdürü şöyle diyor:
"Vatandaşların işbirliği projenin başlangıcında yüzde 100 değildi, ancak sosyal medya ağları, din adamları ve belediye tarafından düzenlenen bilinçlendirme kampanyaları aracılığıyla vatandaşları taahhütte bulunmaya teşvik etmek için çalıştık, böylece atıklar ortadan kalktı. bu alanlarda ayıklama zorunlu hale geldi."
Vatandaşların bağlılık düzeyini yükseltmenin yanı sıra, tarıma ve hayvancılığa zarar vermemek için sürekli denetime tabi tutulması gereken gübre ve yem ürünlerine ilişkin sürekli denetimin olması gerektiğinden şirketin çalışmalarının izlenmesi de bir başka zorluktur.
Feminist katılım ve üretimin iyileştirilmesi
Atıkların ayrıştırılması ve ürünlerinin kullanılması süreci, iş gücünün yarıdan fazlasını oluşturan başta kadınlar olmak üzere vatandaşlara iş olanakları yaratmış ve kolaylıklar sağlamıştır.
8 yıldır bu fabrikada çalışan ve bu sayede iş güvencesine katkıda bulunan Afan Celil (44), "Burada ailesi için çalışmaya gelen 55 kadınız ve fabrikayı 55 kız kardeşimizin ikinci evi olarak adlandırdık" diyor.
Duhok/2024/ Atık yatırım şirketinin çalışanlarının yarısını kadınlar oluşturuyor. Fotoğraf: Saja İsmail.
Kadınlar iş sırasında bazı hastalıklara yakalanmamak için özel kıyafetler ve maskeler takıyor ve işlerini bitirdikten sonra kendilerini sterilize ediyorlar, her birine bir görev veriliyor, biri kartonu, diğeri ise sadece plastik kapları ayırıyor.
Çalışmalar sabah dokuzdan öğleden sonra dörde kadar başlıyor ve aylık 400 bin dinar maaş alıyorlar.
Dört yıldır burada çalışan Suzan Kamran (38), eşi de atık taşıma aracı sürücüsü. Kadınların zorlanacağı hiçbir iş olmadığını söyleyen Suzan, yaptıkları çalışmalarla çevre kirliliğiyle mücadeleye de katkıda bulunuyor. Bu da onlara geçim kaynağı sağlıyor.
Kürdistan Bölgesi İstatistik Kurumu'nun tahminlerine göre girişime dahil olan üç ilçenin nüfusu 544 binin üzerinde olup, tarım ve hayvancılık halkın başlıca gelir kaynağı olarak değerlendiriliyor.
Bir süredir fabrikanın ürünlerini satın alan Ayub Şewan,"Hayvancılık çiftçileri fabrikanın ürettiği yemi küçük bir miktar karşılığında alıyor ve bu bizim için iyi" dedi.
Berdereş İlçesinin İsmawa Köyünde yüzde 80'i tarım ve hayvancılıkla uğraşan 700 aile bulunuyor. Çiftçi Latif Şakir (64), fabrikanın ürettiği gübreleri kullandığını belirterek, bunların güvenli olduğuna dikkat çekerek, “Gübreyi onlardan daha ucuza alıyoruz, gübremin tadını ve kalitesini etkilemiyor. Mahsuller güvenli ve sorunsuzdur”sözlerini dile getirdi.
