جاران نییە تەنیا بژاردەی سەتڵی خۆڵەكە لە بەردەم ئەندرۆ جەبار بێت، ئێستا جلوبەرگە بەكارهاتووەكانیی بە كۆنیش بایەخیان هەیە، یان بەكاردەهێنرێنەوە یان كەرەستەی دیكەیان لێدروستدەكرێتەوە.
ئەندرۆ لە سەرەتای ئەمساڵەوە جلوبەرگی كۆنی فڕێنەداوە، ماوەی جارێك كۆیاندەكاتەوە و دەیانبات بۆ پڕۆژەیەكی ناوخۆیی كچانە، تا دوبارە بكرێن بە كاڵای تری كەشخەی وەكو هێلەك، جلوبەرگی نوێ و زۆر شتی تر.
یەكێك لەو دەستپێشخەرییانەی سەرنجیڕاكێشاوە؛ ئەپسایكلین-ـە بۆ بەرهەمهێنانەوەی جلوبەرگی بەكارهاتوو لە هەولێر، كە پڕۆژەیەكی ژینگەدۆستی مۆدەیە بەناوی "پڕۆژەی شاخ" و تەواوی كەرەستەكانیی، لە پارچەی بێكەڵكی قوماش و جلوبەرگ پێکدێت.
"پرۆژەکەم زۆر بەلاوە جوان و باش بوو بەتایبەت بۆ ژینگە، چونکە لێرە ئەم کارانە زۆر کەمن، بۆیە بەردەوام ئەو جلانەى لەبەریان ناکەم، یان لە ماڵەوە جلى ناپێویست هەبێت، دەیانبەم بۆ پڕۆژەی شاخ و ئەوان دەیگۆڕن بۆ کاڵایەکى بەسود" ئەندرۆ وای وت.
پیشەسازی مۆدە لە ڕیزبەندی دووەمی سەرچاوەکانی پیسبوونی ژینگەیە، لەدوای پیشەسازی نەوتەوە، ئامارەکانی بەرنامەی ژینگەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەریانخستووە، ئەو پیشەسازییە ساڵانە بەرپرسیاری لە سەدا 10ـی دەردانی کاربۆنە لە جیهاندا.
دوەم ئۆكسیدی كاربۆن، هۆكارە بۆ خێراتركردنی دەركەوتنی لێكەوتەكانی گۆڕانی ئاووهەوا، كە عیراق لە ریزبەندی پێنجەمین ئەو وڵاتانەدایە كەوتۆتە ژێر كاریگەرییەكانییەوە، بۆیە نەتەوە یەكگرتووەكان هانی خەڵك دەدات، كڕین كەمبكەنەوە لە نێویاندا جلوبەرگ، كە تەنیا بەرهەمهێنانی پێنج كیلۆ قوماش دەردانی 17 كیلۆ لەو گازە تێكەڵ بە هەوا دەكات.
ئەو جلانەى لەبەریان ناکەم دەیانبەم بۆ پڕۆژەی شاخ و ئەوان دەیگۆڕن بۆ کاڵایەکى بەسود
لە "شاخ"ـەوە بۆ شار
" پڕۆژەی شاخ" زیاتر خزمەتی ژینگەی شار دەكات، لە پارچەی جلوبەرگی كۆن و بێكەڵكی هاوڵاتیان، چەندین بەرهەمی جیاواز دروستدەكات لە هێلەك، توتباگ (جانتای قوماشی لە شانکردن)، جانتا و كەرەستەی بەكارهێنان بە تایبەت ژنانە، لە بری ئەوەی جلوبەرگە كۆنەكان بخرێنە سەتڵی خۆڵەوە.
"ئامانجى ئەم پڕۆژەیە؛ یەکەم هەنگاوى خزمەتکردنە بە ژینگە، لەگەڵ ئەوەشدا خزمەت بە بوارى جلوبەرگ و مۆدە دەكەین، ئامانجمان ئەوەیە شتێک بۆ ژینگە بکەین" مانلى غانم، خاوەنى " پڕۆژەی شاخ" وادەڵێت.
پیشەسازی جلوبەرگ، ساڵانە لەسەر ئاستی جیهان، 92 ملیۆن تۆن پاشماوەی هەیە، ئەو پاشماوانە چ لەكاتی بەرهەمهێناندا بێت، یان پاشماوەی جلوبەرگی كۆنەی فڕێدراو، پێدەچێت تا ساڵی 2030 بڕی پاشماوەی پیشەسازی جلوبەرگ بگاتە 102 ملیۆن تۆن.
چارەنوسی زۆرینەی جلوبەرگی بەكارهاتوو لە جیهاندا فڕێدانە، لەكاتێكدا هۆكارە بۆ پیسبوونی خاك و ئاو، بەپێی ئامارێكی رێکخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان هەموو چریەك یەك بارهەڵگر قوماش دەسوتێنرێت یان دەخرێتە ژێر گڵەوە، مەترسییەكەش لەوەدایە بۆ نمونە قوماشی جۆری پۆلیستەر (قوماشی نایلۆن – بە رێگای پیشەسازی دروستدەكرێت نەك لۆكە) پێویستی بە 200 ساڵە تا لە ژینگەدا شیببێتەوە.
"پڕۆژەی شاخ" سەرەتا بیرۆکەى دوو گەنج بووە، کە لە زانکۆ هاوڕێی یەكتر بوون، ئەوان هەر لە قۆناغەکانى خوێندنى زانکۆیان حەزى زۆریان لە سروشت و گەشتکردن بووە بۆ نێو سروشت و هاوکات حەزی زۆریان لە جلوبەرگ بووە بۆیە بیریان لە دامەزراندنى پڕۆژەی بەرهەمهێنانەوەى جلوبەرگ کردۆتەوە.
نەبوونى پاڵپشتى دارایی وایكرد بیرۆکەکە هەر لە چوارچێوەى پلاندا بمێنێتەوە، تا سەرەتاى ئەمساڵ، دواى بەدەستهێنانى پاڵپشتى دارایی دوو ڕێکخراوى نێوخۆیی و نێودەوڵەتی، پلانەکەیان جێبەجێكرد و پڕۆژەکە كەوتەسەرپێ، ئێستا بەرهەمی هەیە و دەفرۆشرێت.
ئیمان شاكر وتی "تا ئێستا نزیكەی 200 کاڵامان بەرهەمهێناوەتەوە"، بەرهەمهێنانى ئەو کاڵایانە لە جلوبەرگى بەکارهاتوو هەستێکى خۆشی پێدەبەخشێت، چونكە "لەبری ئەوەی جلوبەرگەكان فڕێبدرێن ئێمە دووبارە دەیکەینەوە بە کاڵایەکى سودبەخش بۆ پاراستنى ژینگە".
ئیمان لە پرۆژەکەدا ئەركەكەی بڕین و دوورینی پارچەكانە تا كاڵای نوێیان لێ دروستبكات، لەگەڵ خوشكێكی، هەر لە ماڵی خۆیاندا نەك لە كارگەیەكی گەورە و پڕ لە ئامێری تایبەت، بە كەرەستەی سادە و كاری دەستی دیزاین بۆ جلوبەرگە بەكارهاتووەكان دەكەنەوە تا بیانكەن بە كاڵای نوێی سەرنجڕاكێش.
پیشەسازی مۆدە ساڵانە پێویستی بە 93 ملیار مەتر سێجا ئاو دەبێت، کە ئەوەش هاوتایە لەگەڵ پێداویستی بەکاربردنی پێنج ملیۆن کەس، ئامارەکانى نەتەوە یەکگرتوەکان ئاماژە بەوە دەدەن؛ جلوبەرگ بەتەنیا سەدا 7ـی کۆی گشتی پاشماوەی جیهانی بەرهەمدەهێنێت، بەوپێیەى بەرهەمهێنانى پانتۆڵێکى کاوبۆی (جینز) پێویستى بە کیلۆیەك لۆكە هەیە، بەرهەمهێنانى کیلۆیەک لۆكەش پێویستى بە حەوت هەزار و 500 بۆ 10 هەزار لیتر ئاو هەیە.
واتە ئەو ئاوەی تا خستنە بازاڕی كابۆیەك پێویستە یەكسانە بە بڕی ئەو ئاوەی كەسێكی ئاسایی لە ماوەی حەوت ساڵدا دەیخواتەوە.
کۆمپانیای لیڤی شتراوس، بۆ بەرهەمهێنانى جینز لە ڕاپۆرتێکدا ڕایگەیاندووە، بەرهەمهێنانى کاوبۆی (جینز) لە کارگەکەیان یەکسانە بە 33.4 کیلۆگرام لە دەردانی دووەم ئۆکسیدی کاربۆن. سێیەکی ئەو دەردانی گازە ژەهراوییە لە پرۆسەی بەرهەمهێنانی قوماشەوە دێت، لەسەدا هەشت لە بڕین و دورین، لەسەدا 16 لە پاکەتکردن و گواستنەوە و فرۆشتنى، لەسەدا 40 لە بەکارهێنانی بەکاربەران، وەک شۆردنی جینز و فڕێدانی.
جوانیی دوای ئاڵنگاری
وەبەرهێنانەوە لە جلوبەرگی كۆن و بەكارهاتوودا، بێ ئاڵنگاری نییە، هەر لە قایلكردنی خەڵك بۆ كۆكردنەوەی جلوبەرگەكانی و فڕێنەدانی تا بەدەستهێنانی كەرەستەی پێوست و نەبوونی پاڵپشتی، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، دەرەنجام و بەرهەمەكە سەختییەكان لە بیر دەباتەوە.
ئیمان دەڵێت، زۆرجار زەحمەتە لە هەموو جۆرە جلوبەرگێکی کۆن ئەو کاڵایەى دەیانەوێت بەرهەمى بهێننەوە، بۆیە ئەوەی لە كۆتاییدا بەدیدێت "هەستێکى زۆر خۆشە کە کاڵایەکى زۆر جوان و بەسوود وەک ئەوەى لە خەیاڵماندا بوو لە دواى هەوڵدانێکى زۆر لە کاڵایەکى بێ کەڵک بەرهەمیدەهێنینەوە".
ویژدانم ئاسوودەیە کە جانتاکەم دۆستى ژینگەیە
كڕیارانیش وەک کارمەندانی پڕۆژەکە، زۆرینەیان هەر ژنن، چونكە زیاتر كاڵا و پێداویستی ژنانە بەرهەمدەهێنن.
"ویژدانم ئاسوودەیە کە جانتاکەم دۆستى ژینگەیە، لە پارچە جلێک بەرهەمهاتووە کە پێشتر بەکارهێنراوە" کۆیان وریا، یەكێك لە كڕیارانی بەرهەمەكانی "پڕۆژەی شاخ" وای وت.
ئەوەی هانی كۆیان دەدات بەرهەمەكان بكڕێت، ئەوەیە بەسودن بۆ ژینگە و لەو جۆرە كیس و جانتایانەش دەكڕێت، كە دەتوانرێت لەكاتی بازاڕکردندا بەكاربهێنرێت، تا هەركات ویستیی بە ئاسانى بیشوات و بەکاریبهێنێتەوە.
بەپێی رێكارەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان لە پێناو هەسارەیەكی تەندروستدا، داوا لە خەڵك دەكات پێداویستییەكانی وەكو جلوبەرگ یان بەكارهاتوو بكڕن و بەكاریبهێننەوە یان دوبارە بەرهەمی دیكەی لێ دروستبكەنەوە، تا كاربۆن و پاشماوەی تر كەمتر ببێتەوە.
مانلی غانم دەڵێت "جلوبەرگە بەکارهاتووەکان، بەشێکى بە کرین و بەشێکى لە رێگەى بەخشینەوە بەدەستدەهێنن". دواى شوشتنى پارچەکان دەنێردرێن بۆ ئەوەى کارى دیزاین و دورینیان لەسەر بکرێت، دواتر لە رێگەى سۆشیاڵ میدیاوە بە بازار دەکرێن.
بەخشینیش هەیە
بەخشینى جلوبەرگ بەکەسانى کەمدەرامەت، هەنگاوێكی دیكەی نزیكبوونەوەیە لە ژینگە و هاوكات کەمکردنەوەى نەهامەتى و ئازارەکانى کەسانى کەمدەرامەتە.
ئارى دڵشاد، سەرۆکى ڕێکخراوى یەکترقبوڵکردن (Accepting Others Organization - AOO) وتی "ئامانجى پڕۆژەکەمان بەخشینى جلوبەرگە لە کۆمەڵگەیەکى دارا بۆ کۆمەڵگایەکى کەمدەرامەت، هەروەك چۆن ئامانجی ژینگەییشی بۆ کەمکردنەوەى بەهەدەردانى ئاو، رێگریکردن لە زیادەڕۆیی بەکارهێنانى وزە، کەمکردنەوەى فڕێدانى جلوبەرگى ناپێویستە".
پڕۆژەى یەکترقبوڵکردن لە ساڵی 2022ـەوە کەوتۆتەکار، تائێستا نزیکەى 165 تۆن جلوبەرگی دابەشکردووە و بەهۆیەوە 41 هەزار و 256 کەسی کەمدەرامەت لە ئاوارە، پەنابەر و سەرۆک خێزان ژن سوودمەندبون.
پاشماوەی جلوبەرگ لە عیراق بە شێوەیەکی بەرچاو لە ژێر کاریگەری کەرتی مۆدەی خێرادایە، بەشێك لە خەڵک جلوبەرگی زیاتر لە پێویستی خۆیان دەكڕن و دوای ماوەیەکی کەم فڕێی دەدەن.
دەستپێشخەری بەخشینی جلوبەرگی بەكارهاتوو، 44 بۆكسی لە شوێنە جیاجیاکانى شارى هەولێر داناوە، هەر هاوڵاتییەك پارچە جلوبەرگێكی لێ زیادبوو، دەتوانێت لە یەكێك لەو بۆكسانە دایبنێت بۆ بەخشین.
جلەکان دەبەخشرێن بە کەسانى کەمدەرامەت، "بەهۆى زۆرى ژمارەى پەنابەر و ئاوارە لە هەرێمى کوردستان" پێویستیان بە جلوبەرگە بەتایبەت لە وەرزە ساردەکاندا" ئارى وتى بۆیە بەبەردەوامی ئەو کارە دەکەن.
پێویستییەکی ژینگەیی
لە بەخشینەوەی جلوبەرگی بەكارهاتوو بە خەڵكی دیكە تا وەبەرهێنانەوەی لە كاڵای نوێدا، جگە لە هاوڵاتیان و دەستكەوتی دارایی، لەو نێوەندەدا ژینگە هەرێمی کوردستان پشكی شێری قازانجەكەی بەردەكەوێت.
پیشەسازی جلوبەرگ، وەک تەواوی پیشەسازییەکانی سەردەم کاریگەری لەسەر پیسبوونی ژینگە هەیە
دڵبەند رەواندزى، توێژەرى بوارى ژینگە لە زانکۆى سۆران ئەو قازانجە ژینگەییە زیاتر روندەكاتەوە، چۆن بەکارهێنانەوەى جلوبەرگ بۆ بەرهەمهێنانى کاڵاى تر، دەکرێت بەشێک بێت لە چارەسەر، لەگەڵ ئەوەشدا "كۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکان دەبێت ئاڕاستەی بەرهەمهێنانیان بەرەو بەرهەمهێنانی دۆستی ژینگەیی بگۆڕن".
هەروەها پێشنیازی بۆ هاوڵاتیان كرد، لە کاتی بازاڕکردنی جلوبەرگدا، "بازاڕکردنێکی گونجاو بكەن بە تایبەت لە کۆمەڵگە تازە گەشەسەندووەکاندا"، لە پێناو كەمكردنەوەی زیانەکانی پیشەسازی جلوبەرگ، بۆ ئەوەش دەبێت سەرەتا جۆرەکانی قوماش بناسنەوە، ئینجا جۆرە گونجاوەکە هەڵبژێرن کە بتوانرێت بۆ زۆرترین ماوە بەکاربهێنرێت، هاوبەشیکردنی جلوبەرگ لە ناو خێزانیش بە چارەسەرێکی گونجاو دادەنێت.
"پیشەسازی جلوبەرگ، وەک تەواوی پیشەسازییەکانی سەردەم کاریگەری لەسەر پیسبوونی ژینگە هەیە و بەرپرسیاری لەسەدا 20ـی پیسکردنی ئاوی پاکی ژێرزەوی و سەرزەوییە، جگە لە زیانەکانی دیکەی بۆسەر رەگەزەکانی ترى خاک و هەوا" ئەو كاریگەریی و لێكەوتانە بەپێی جۆر و چۆنیەتی بەرهەمهێنانی قوماش دەگۆڕێت، رواندزی دەڵێت، بەكارهێنانی لۆكە یان دوبارە بەكارهێنانەوەی قوماشی بەكارهاتوو کەمترین زیانی هەیە بۆ ژینگە.
لەسەر ئاستی جیهان تەنیا سەدا 1ـی كەرەستەی بەرهەمهێنانی جلوبەرگ بۆ دروستكردنی كاڵای نوێ بەكاردەهێنرێتەوە، جگە لە لێكەوتەی ژینگەیی، زیانە داراییەكانی ساڵانە بە ملیارەها دۆلار دەخەمڵێنرێت.
"پڕۆژەی شاخ" پلانی دیكەیان هەیە و ناوەستن؛ دەیانەوێت لە داهاتوودا کاڵا لە جۆرى جیاوازتر وەک چاكەت، پانتۆڵ و هەموو جۆرێکی جلوبەرگ بەرهەمبهێنن، وەك مانلی غانم وتی، "پلانمان ئەوەیە ژینگە بناسێنین بە خەڵک و پێیانبڵێین؛ ژینگە پێویستى بە ئاگالێبوونە".
