Irak Parlamentosu’nda yapılan Medeni Hal Kanunu değişikliğine karşı, kadın hakları savunucuları ve sivil toplum kuruluşları tarafından geniş çaplı protestolar düzenlendi.
Muhafazakâr partiler tarafından önerilen ve büyük tepkilere yol açan, kız çocuklarının 9 yaşında evlendirilmesine izin veren düzenleme, yoğun baskılar sonucunda iptal edildi.
Irak Resmî Gazetesi’nin 17 Şubat 2025 tarihli 4814 sayılı sayısında yayımlanan değişiklik, 1959 tarihli 188 sayılı Medeni Hal Kanunu’nda bazı düzenlemeler içeriyor ve yürürlüğe girmiş bulunuyor. Yeni düzenlemeye göre, Bilim Kurulu, medeni hal ile ilgili şeriat kurallarını oluştururken evlilik yaşının düşürülmesini yasaklamak ve kanunun 8. maddesiyle çelişmemesiyle yükümlü olacak.
Bu çerçevede, kız çocuklarının 9 yaşında evlenmesine kesinlikle izin verilmeyecek.
Medeni Hal Kanunu’nun 8. maddesine göre,15 yaşını tamamlamış bir kişi, velisinin onayıyla evlenmek için mahkemeye başvurabilir.
Mahkeme, kişinin fiziksel uygunluğunu ve evlilik için yeterliliğini değerlendirerek izin verebilir. Eğer veli rıza göstermezse, mahkeme belirlenen süre içinde onay talep eder ve itirazlar geçerli sayılmazsa evlilik onaylanabilir.
İkinci fıkrada ise hâkimin, 15 yaşını tamamlamış bireyler için zorunlu durumlarda evlilik izni verebileceği belirtilmektedir.
Kadın hakları örgütleri ve uluslararası kuruluşlar, yasa değişikliğine büyük tepki gösterdi.Amnesty International ve Human Rights Watch, 9 yaşında evliliğe izin veren herhangi bir düzenlemenin ciddi insan hakları ihlalleri yaratacağını belirten raporlar yayımladı. Birleşmiş Milletler (BM), 18 yaşından küçük kız çocuklarının evlendirilmesinin şiddet, tehdit ve sağlık sorunlarına neden olacağını vurgulayarak Irak hükümetini uyardı. Avrupa Parlamentosu da 10 Ekim 2024'te yaptığı açıklamada, önerilen değişikliklerin kadın haklarını ihlal ettiğini ve Irak’ın uluslararası itibarını zedeleyebileceğini belirtti. Ayrıca, bu tür düzenlemelerin Irak’a yönelik dış yardımların askıya alınmasına neden olabileceği konusunda uyarılarda bulunuldu.
Irak Yüksek Yargı Konseyi, 22 Eylül 2024’te yaptığı açıklamada, erken evliliği teşvik eden herhangi bir adım atmadıklarını belirtti. Irak Parlamentosu’nun Hukuk Komisyonu da kamuoyunun endişelerini dikkate alacaklarını ve ilgili değişiklikleri gözden geçireceklerini duyurdu.
Yasa değişikliği, Irak Anayasası’nın 41. maddesine dayanıyor. Bu madde, Iraklıların medeni hal konularında dini, mezhebi ve inançlarına göre hareket etmekte özgür olduklarını belirtmektedir. 21 Ocak 2024'te kabul edilen değişiklikler, başlangıçta yalnızca Şii Caferi mezhebine yönelik düzenlemeler içerdiği için Sünni partiler tarafından tepkiyle karşılandı. Ancak daha sonra yapılan değişikliklerle, farklı mezheplerin de itirazları dikkate alınarak bazı maddeler yeniden düzenlendi.
Yeni yasa kapsamında,evlilik akdi sırasında taraflar,Şii Caferi mezhebi hükümlerinin kendileri ve çocukları için geçerli olmasını isteyebilirler.Bu tercihin daha sonra değiştirilmesi mümkün olmayacaktır.Şii Vakıflar Divanı tarafından oluşturulacak Şeriat Hükümleri Kurulu, yargıçlar ve hukuk uzmanlarıyla birlikte Caferi mezhebi esaslarına dayalı medeni hal hükümlerini içeren bir düzenleme hazırlayacak ve Irak Parlamentosu’na sunacaktır.Bu düzenlemenin 30 gün içinde onaylanması zorunlu olacaktır.
Tepkilere yol açan diğer maddeler arasında mahkeme dışı evliliklerin tanınması konusu da bulunuyordu. Ancak bu madde, değişiklik sürecinde taslaktan tamamen çıkarıldı.Çocuk velayeti konusunda da bazı önemli düzenlemeler yapıldı.Annenin, 7 yaşından küçük çocukları için velayet hakkının kısıtlanmasını öngören hüküm iptal edildi. 15 yaşına gelen çocuklara, velayet konusunda annelerini ya da babalarını seçme hakkı tanındı.Çok eşlilik konusunda ise mevcut yasa korundu ve hâkim onayı gerekliliği sürdürüldü.Birden fazla eş almak isteyen erkeklerin mali yeterliliğe sahip olmaları ve eşler arasında adaleti sağlayabilmeleri zorunlu hale getirildi.
Sonuç olarak,Irak Parlamentosu, yoğun protestolar ve uluslararası baskılar sonucunda,kız çocuklarının 9 yaşında evlenmesine izin veren düzenlemeyi yasadan tamamen çıkardı.Kadın hakları örgütleri ve uluslararası kuruluşlar, bu değişikliği memnuniyetle karşıladı ancak diğer medeni hal düzenlemeleriyle ilgili endişeler devam ediyor.
