"خۆش دەژین هەر وەكو خەڵكی قەتەر و ئیمارات"، سەمیرە عەلی كە لە گوندێكی دورەدەستی دهۆك نیشتەجێیە وایوت، دوای ئەوەی كارەبای گوندەكە بە هەولێ خۆیان بووە 24 سەعات لە شەو و رۆژێكدا.
هەموو خەڵكی گوندەكە پشت بە وزەی خۆر دەبەستن بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا، ئەو دەڵێت لە ژینگەیەكی پاك و دور لە ژاوەژاو و دوكەڵی مۆلیدە شەو و رۆژ بەڕێدەكەن.
گوندی تربەسپی كە سەمیرە عەلی لێی نیشتەجێیە، 125كم لە باشوری خۆرهەڵاتی دهۆك دورە، دیمەنێكی تەواو جیاوازی هەیە بەراورد بەكۆی گوندەكانی تری ناوچەكە، خەڵكەكەی بەگشتی دڵخۆشترن بەراورد بە دووساڵ لەمەوبەر.
"دوو ساڵە بەهۆی سیستمی سۆلارەوە کێشەی کارەبامان نەماوە، مۆلیدەكانمان كوژاندۆتەوە و چاوەڕێی حكومەت ناكەین كارەبامان پێبدات، بەڕاستی حەساوینەتەوە..."، سەمیرە زیاتر وتی "جاران شەو و رۆژ تەنیا چەند کاتژمێرێکی کەم کارەبامان هەبوو، ئێستا لە کرێی کارەبا و دوکەڵی مۆلیدە و بەنزین رزگارمان بووە، وەکو خەڵکی قەتەر، ئیمارات و کوەیت دەژین، 24 كاتژمێر كارەبامان هەیە".
لە کرێی کارەبا و دوکەڵی مۆلیدە و بەنزین رزگارمان بووە
لەكۆی 45 ماڵی گوندی تربەسپی، هەر هەمویان سیستمی سۆلاریان داناوە، سیستمەكە بریتییە لە سودوەرگرتن لە وزەی خۆر بۆ پەیداكردنی كارەبا، دۆستی ژینگەیە، وەك جێگرەوەی مۆلیدە بەكاردەهێنرێت.
جەلال عیسا، موختاری گوندی تربەسپی، یەكێك بوو لەو كەسانەی لە سەرەتادا سیستمی سۆلاری لە گوندەكە دانا، دەڵێت بیرۆكەكە سەركەوتوو بوو، تا هەموو گوندەكە پێشوازییان لێكرد.
جەلال، وتی كاتێك یەكەمجار باسی سیستمێكی لەو شێوەیەیان دەكرد، "بڕیارماندا تاقیبكەینەوە و سودی لێ ببینین".
هەر بۆیە ئەو سیستمەكەی بە بڕی سێ هەزار دۆلار دانا (4 ملیۆن و 500 هەزار دینار)، بریتییە لە شەش پانێڵ و چوار پاتری، بڕی 10 ئەمپێر كارەبای بۆ ماڵەكەی پەیداكرد.
دوابەدوای ئەو، خەڵكی گوندەكە كە زانیان سودی هەیە و دۆستی ژینگەیە، "هەر هەمویان سیستمەكەیان دانا"، جەلال زیاتر وتی "گوندەكەمان لە كێشەی كارەبا، ژاوەژاوی مۆلیدە و دوكەڵ و پیسبونی ژینگە رزگاری بووە، هەروەها لە پارەی كارەبای مۆلیدەش، تەنانەت بۆ قوتابخانە و مزگەوتیش ئەو سیستمەمان داناوە".
گوندەكەمان لە كێشەی كارەبا، ژاوەژاوی مۆلیدە و دوكەڵ و پیسبونی ژینگە رزگاری بووە
بڕی ئەو كارەبایەی لە سیستمی سۆلار دەستدەكەوێت، پەیوەندی بە ژمارەی پانێڵەكانەوە هەیە، تا زیاتر بێت، تێچوو و بڕی كارەباكەشی زیاتر دەبێت.
مۆلیدەكانی گوندی تربەسپی، بەر لە دوو ساڵ بە گاز یان بەنزین كاریان دەكرد، جەلال وتی "دوكەڵییان فڕێدەدا و دەنگیان زۆر بوو".
هەرچەندە هیچ ئامارێكی رەسمی نییە، تا بە تەواوی بیسەلمێنێت چەند ماڵ ئەو سیستمە لە پارێزگای دهۆك بەكاردەهێنن، بەڵام 236 هاوبەش لە بەڕێوەبەرایەتی كارەبای دهۆك تۆماركراون كە سود لە وەزی خۆر دەبین، ئەوەش دوای بڕیارێكی وەزارەتی كارەبا هات كە جەختیكردەوە لەوەی ئەوەی سود لە وزەی خۆر ببینێت، ئەوا لە كارەبای نیشتیمانی داشكاندنی بۆ دەكرێت.
بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی كارەبای هەرێم نزیكەی 6000 مۆلیدەی كارەبا لە هەرێمی كوردستاندا كاردەكەن، لەو ژمارەیە نزیكەی 2000یان دەكەونە پارێزگای دهۆك.
عەمار جاسم، چالاكوانی ژینگەییە لە قەزای بەردەڕەش - گوندی تربەسپی سەر بەو قەزایەیە-، پاڵپشتی سودوەرگرتن لە وزەی خۆر دەكات و دەڵێت "مۆلیدە ئەهلییەكان كاریگەریی گەورەیان لەسەر پیسبونی ژینگە هەیە، جگە لە دوكەڵەكەی، پاشماوە گازییەكان فڕێدەداتە ژینگەوە... بەگشتی كاریگەریی نەرێنی لەسەر كۆی رەگەزەكانی ژینگە، هەوا و خاك و ئاوی ژێرزەوی هەیە".
مۆلیدەكان كاریگەریی نەرێنییان لەسەر كۆی رەگەزەكانی ژینگە، هەوا و خاك و ئاوی ژێرزەوی هەیە
گومانی خۆشی نەشاردەوە لەوەی حكومەت چاودێرێكی باش نییە لەسەر مۆلیدەكان تا بزانێت چ جۆرە گازێك بۆ ئیشكردنی مۆلیدەكان بەركادەهێنێت.
بەڵام هەکار هروری، سەرۆكی كۆمەڵەی مۆلیدە ئەهلییەكانی دهۆک، وتی "مۆلیدەكان هەمویان پابەندن بە رێنماییەكانی ئێمە، دەبێت گازی كوالێتی بەرزی تێبكەن".
ئەوەش لەكاتێكدایە تائێستا هیچ خاوەن مۆلیدەیەك لەسەر بەكارهێنانی گازی كواڵێتی نزم سزانەدراوە.
بەپێی وتەی دکتۆرە دیلمان یوسف، لە هۆبەی کۆنتڕۆڵکردنی شێرپەنجە لە پارێزگای دهۆک، هۆكاری سەرەكی شێرپەنجە پیسبونی هەوایە، بەتایبەت شێرپەنجەی سینگ، "دوكەڵی مۆلیدە و سوتاندنی گاز سەرچاوەی سەرەكی پیسبونی هەوا و ژینگەن، لەپاڵ دوكەڵی ئۆتۆمبێل و بەنزینی خراپ".
هەوای عیراق یەکێکە لە "هەرە پیسترینی" ووڵاتانی جیهان، ئەوەش بەگوێرەی (ئا کیو ئێر) کە کۆمپانیاییەکی سویسری تەکنۆلۆژیی کواڵیتی هەوایە.
پیسبونی ژینگە و ئاووهەواش، بەپێی وەزارەتی تەندروستی هەرێم یەكێكە لە هۆكارەكانی توشبوون بە نەخۆشی شێرپەنجە، كە تەنیا لە ساڵی 2023دا نۆ هەزار و 911 حاڵەتی نوێی شێرپەنجە لە هەرێمی كوردستاندا تۆماركراون و دەركەوتووە شێرپەنجەی سییەكان دووەم بەرزترین جۆری شێرپەنجەیە.
سەرۆكی كۆمەڵەی مۆلیدە ئەهلییەكان رێنمایی بۆ خاوەن مۆلیدەكان دەركردووە، هەریەكە و چواردەوری مۆلیدەكەی سەوز بكات، بە رواندنی 10 نەمام، جگەلەوەی ساڵانە بۆ هەر مەترێك 10 هەزار دەدەنە دەستەی ژینگە، وەك قەرەبوكردنەوەی پیسكردنی ژینگە.
زۆرێك هاوڵاتیان ئەو بڕە پارەیەیان نییە بتوانن بەیەكجار بۆ دانانی سیستمی سۆلار خەرجی بكەن، بۆیە ئوسامە عەلی، ئەندازیاری كارەبا پێشنیار دەكات حكومەت دەستگیرۆیی خەڵك بكات لە دانانی سیستمەكە "دەتوانرێت لە رێگەی کەرتی تایبەتەوە سیستمی سۆلار پانێڵ بۆ هەموو هەرێمی کوردستان دابنرێت، بەڵام بەو مەرجەی حکومەت هاوکار بێت و پارەی بۆ دابین بکات".
زیاتر وتی "سەرەتا دانانی سۆلار پانێڵ تێچوویەکی زۆری دەوێت، بەڵام دواتر ئاسانکاریی و سودی زۆرە بۆ ژینگە و زیادکردنی بڕی بەرهەمی کارەباش".
هەر بۆیە جەلال عیسا موختاری گوندی تربەسپی، داوایكرد حكومەت هاوکاری هاوڵاتییان بکات لە دانانی سیستمەكە.
ئەحلام محەمەد، هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لە وزەی نوێبوەوە، پێیوایە حكومەتی هەرێم كەمتەرخەمە لە هەنگاونان بۆ سودوەرگرتن لە وزەی خۆر بۆ كارەبا، لەكاتێكدا ژینگەی عیراق بەگشتی یارمەتیدەرە بۆ سودوەرگرتن لە وزەی خۆر بۆ كارەبا، ئەوەش بەهۆی ئەوەی پلەی گەرمای بەرزی هەیە، جگە لە سێ مانگی وەرزی هاوین، وەرزەكانی پایز و بەهاریش زۆربەی كات خۆر بەدەرەوەیە.
"ئامانج لە وزەی نوێبوەوە پاکڕاگرتنی ژینگە و کەمبونەوەی دوانە ئۆکسیدی کاربۆنە، لە هەمانکاتدا هیچ دەرهاویشتەیەکی خراپیشی نییە بۆ کەشوهەوا".
"ئامانج لە وزەی نوێبوەوە پاکڕاگرتنی ژینگە و کەمبونەوەی دوانە ئۆکسیدی کاربۆنە، لە هەمانکاتدا هیچ دەرهاویشتەیەکی خراپیشی نییە بۆ کەشوهەوا
ئەحلام دەڵێت وەزارەتی کارەبا دەیتوانی لەبری پرۆسەی دانانی پێوەری زیرەك و سركێتی ئەمپێری كارەبای ماڵان، ئەو پارەیەی لە وزەی نوێدا خەرجیبکردایە، بەتایبەت بۆ گوندەكان.
وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێمی كوردستان، بۆ هاندانی هاوڵاتیان بۆ سودوەرگرتن لە وزەی خۆر، بریاریداوە ئەوانەی سیستمی سۆلار دادەنێن، لە كارەبای نیشتیمانی داشكاندنیان بۆ بكات، بەو مەرجەی ناوی خۆیان لە وەزارەت تۆماربكەن و كارەباكەیان تێكەڵ بە كارەبای نیشتیمانی بكەن. بەڵام خەڵكی گوندی تربەسپی دەڵێن ئاگایان لەو بڕیارە نییە.
ئازاد تارق، مامۆستایە و خەڵكی دەرەوەی ئەو گوندەیە و سیستمی سۆلاری داناوە، دەڵێت "من ئاگاداری بڕیارەكەم، بەڵام كارەباكەی خۆم تێكەڵ بە كارەبای نیشتیمانی نەكردووە، چونكە دەڵێن كێشەی زۆر بۆ سیستمەكە دروستدەبێت، هەركات سیستمەكە تێكبچێت پێویستم بە 500 هەزار دینار هەیە تا چاكیبكەمەوە".
ئەحلام محەمەد وتی "مادام رۆژ دوای رۆژ ژمارەی دانیشتووان روو لە زیادبونە، ئەوەش بەو مانایەی خواست لەسەر بەکارهێنانی کارەباش زیاتر دەبێت، دەكرێت وەك یەكەم هەنگاو پڕۆژەكانی نیشتەجێبون لەسەریان مەرج بێت كە سود لە وزەی خۆر ببینن".
بەرگەشت ئاکرەیی، بەڕێوەبەری راگەیاندنی دەستەی وەبەرهێنانی هەرێمی کوردستان، جەختیكردەوە لەوەی پێشنیار بۆ حكومەت كراوە دانانی سیستمی سۆلار بۆ پڕۆژەکانی نیشتەجێبون بكرێتە مەرجی پێدانی مۆڵەت، بەڵام هێشتا ئەو بڕیارە نەدراوە. "ئەوەی هەیە تەنیا بۆ هەندێك بەنزینخانە و شوێنی گشتییە كراوەتە مەرج".
حكومەت دانانی سیستمی سۆلاری تەنیا بۆ هەندێك بەنزینخانە و شوێنی گشتییە كردۆتە مەرج
بەرگەشت وتی "بەپێێ خەمڵاندنی ئێمە، تێچوی دانانی ئەو سیستمە بۆ هەرێمی کوردستان نزیکەی دوو ملیار دۆلارە، ئەگەر بڕیاری لەسەر بدرێت، كارەبا لە هەموو هەرێم دەبێتە 24 كاتژمێری".
لە حاڵەتی دانانی ئەو سیستمە لە هەموو هەرێمی كوردستان، 6000 مۆلیدەی ئەهلیش هەڵدەگیرێن، ئەوەش وەك عەمار جاسم، ژینگەپارێز دەڵێت "دەبینە خاوەنی ژینگەیەكی ئێجگار پاك و كارەبایەكی باش"، وەك ئەوەی لە گوندی تربەسپی پەیڕەودەكرێت.
موختاری گوندی تربەسپی، وتی "ئێمە رزگارمان بوو لە دوكەڵی مۆلیدە و كرێی مانگانە... تێچووی دانانی مۆلیدە لە گوندەكان زۆرترە، چونكە ژمارەی دانیشتووان كەمترە، تا ژمارەی دانیشتووان كەمتر بیت، كرێی مۆلیدە زیاتر دەبێت".
دكتۆرە خوناڤ حەسەن، پسپۆڕی ژینگه و مامۆستای زانكۆی دهۆك، وتی "بەپێی توێژینەوە زانستییەكان، ئەو کەس و لایەنانەی کە بەرکەوتەی زیاتریان لەگەڵ دوکەڵی گازوایل هەیە، مۆلیدەکان بێت یان دوکەڵی ئەو ئۆتۆمبێلانەی کە بەگاز کاردەکەن، ئەوە ئەگەری توشبونیان بە نەخۆشی جۆراوجۆر زیاترە".
"جەڵدەی دەماغ، شێرپەنجە و نەخۆشی زەهایمەر، ئەمانە هەموی لێکەوتە و دەرئەنجامی هەڵمژینی دوکەڵ و گازە پیسە، ئەمە زانست بە تویژینەوە سەلماندویەتی"، بۆیە ئەویش پێشوازی لەو دەستپێشخەرییەی گوندی تربەسپی كرد.
