چاكەتەكە خورییەكەت فاستی بەركەوتووە و چیتر لەبەری ناكەیت، هیچ كێشەیەك نییە و پێویست ناكات فڕێی بدەیت، مادام دەست و پەنجەكانی نینا هەیە؛ هەڵیدەوەشێنێتەوە و چەند پارچەیەكی جوانكاری نایابی لێدەچنێت.
چنینەكانی ئەو كچە گەنجەی سلێمانی، لە یەككاتدا هونەر و خزمەتكردنیشە بە ژینگە، چونكە بەكارهێنانەوە یان وەبەرهێنانەوەیە لە خوری و پارچەی ئەو جلوبەرگ و كەرەستانەی بڕیارە بخرێنە سەتڵی خۆڵ و خاشاكی ماڵانەوە.
فڕێدانی خوری لەكاتێكدا دەبێتەهۆی پیسكردنی ژینگە، کاتیک لە گوندەكاندا دەخرێتە ناو سەرچاوەكانی ئاو، لەوانە كانی و روبارەكان.
"ئەو پارچە جلەی فاستی بەركەوتووە و لەبەری ناكەم، لەباتی فڕێدان، بە شێوەیەكی تایبەت چنیمەوە، وەكو گۆزەیەك بۆ جێگەی قەڵەم بۆ ماڵەوە"، نینا عەدنان كەریم وای وت، ئێستا خەرجیی كڕینی شمەكی جوانكاریی خۆی كەمبۆتەوە و نابێتە هۆكارێكیش بۆ زیادبوونی خۆڵ و خاشاك.
بۆ ئەوەی شیك و جوان خۆت و ماڵەكەت دەربكەون، مەرج نییە جلوبەرگ و شتی زۆر بكڕیت، نەتەوە یەكگرتووەكان هانی خەڵك دەدات شمەكەكان زیاتر بەكاربهێننەوە، بۆ نمونە دروستكردنەوەی جلوبەرگی نوێ لە جلوبەرگی كۆن، تا سروشت بپارێزن و پاشماوە كەمبێتەوە.
رۆڵی سەرەکیمان هەیە لە پاکڕاگرتن و پاراستنی ژینگە لەڕێگەی کارەکەوە
هونەرێكی كۆن بە تامی ئێستا
بیرەوەرییەكانی نەنكی نینا گەورەترین ئیلهام بوون؛ جاران دەیبینی چۆن پارچەی جلوبەرگێك لەبەرناكرێن یان قوماشی خوری بەتانی، لێفە، پشتی و دۆشەكی لێ دروستدەكردن و سەرلەنوێ سودی لێدەبینینەوە.
"ئەوەی جاران دەكرا ئیلهامبەخش بوو بۆم، كە هەوڵبدەم كەمترین جلوبەرگ بكڕم، خۆم بەدووربگرم لە خەرجیی زیادە و نەبمە هۆی زیادبوونی خۆڵ و خاشاك، هاوكات سودێك لە جلە كۆنەكان وەربگرم بۆ چنینی پارچەیەكی نوێ".
نینا عەدنان كەریم (29 ساڵ)، لەسەر قولاپێك و تۆپێك خوری خۆی فێركرد، كە خوشكەكەی لە تاو دانەمەزراندن كڕی و زوو لێیان بێزار بوو، بەڵام نینا وازی لێنەها و هەر ئەوەش سەرەتای چیرۆكێكی سەركەوتن بوو، ئێستا بەهرەیەكی نایابی لە چنیندا هەیە و خاوەن كاری خۆیەتی.
"هەوڵمداوە ئەو پارچە بەکارهاتوانە نەکەم بە جلوبەرگ و لەبەر بکرێت، بەڵکو زیاتر دەیكەم بە بە کەلوپەلی رازاندنەوە، نەک زیانی هەبێت".
هەر پارچەیەك لە جلوبەرگ و قوماش، هەرچییەك بێت، بە تایبەت ئەگەر خوری بێت؛ نینا هەڵیدەوەشێنێتەوە، وەك دەڵێن ریسەكە دەكاتەوە بە خوری، ئینجا ئەو تۆپە خورییە بە قولاپی چنین و هونەری دەست و پەنجەكانی، چەندین پارچەی جوانكاری لێ دروستدەكات؛ شاڵی سەرشان، جانتا، كڵاو، سەرقەنەفە، بەرگی کەلوپەلی ناوماڵ و زۆر شتیی تر.
لەسەر ئاستی جیهان، تەنیا سەدا 1ـی كەرەستەی بەرهەمهێنانی جلوبەرگ بۆ دروستكردنی كاڵای نوێ بەكاردەهێنرێتەوە، بەپێی ئاماری رێکخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان.
"رۆڵی سەرەکیمان هەیە لە پاکڕاگرتن و پاراستنی ژینگە لەڕێگەی کارەکەوە، زەرفی نایلۆن لە هەموو ماڵێکدا هەیە، من بە چنین كیسەم دروستكردووە و هەروەها پارچە فەرشێكی بەرپێم بۆ ماڵەکەم دروستكردووە، بەگشتی پارچەكانی دروستی دەكەم زۆر لایەنی باشیان هەبووە" نینا وای وت.
یەكێك لە سەرچاوەكانی كەرەستەی چنینی نینا بازاڕی كۆنەیە، لەوێ جلوبەرگی كۆنەی خوری دەكڕێت و هەڵیدەوەشێنێتەوە، ئەوەش مەرجی خۆی هەیە، دەبێت یەك رەنگ بێت، تاڵەكانی زۆر باریك نەبێت تا لەكاتی هەڵوەشاندنەوەیدا نەپچڕێت، دوای هەڵوەشاندنەوەی دەیشوات و دەبێتەوە بە خورییەكی نوێ، "زیاتر پارچەی جوانكاری دروستدەكەم لەبری جلوبەرگ".
ئەو خورییەی جلوبەرگی لێ دروستكراوە، بەشێكیان بە قۆناغی جیاوازی پیشەسازیدا تێدەپەڕن تا دەكرێن بە قوماش، بەپێی ئامارێكی نەتەوە یەكگرتووەكانیش لەهەر چركەیەكدا بارهەڵگرێكی پڕ لە قوماش لە جیهاندا فڕێدەدرێت، لەكاتێكدا بەرهەمهێنانی یەك كیلۆگرام قوماش نزیكەی 17 كیلۆ دەردانی گازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆنی هەیە.
شەهلا تاهیر، خاوەنی دوکانی جلوبەرگی كۆنەیە لە گەڕەكێكی شاری سلێمانی، تێبینی ئەوەی كردووە بەردەوام خواست لەسەر ئەو پارچە جلوبەرگانە هەیە كە لە خوری دروستكراون، سەرەتا وایزانیووە هەمووی بۆ لەبەركردن دەیكڕن، دواتر دەركەوتووە بۆ كاری دیكەیە، "کەمترینیان بۆ لەبەرکردن بوون، بۆ زۆر شتی دیکە بەکاریاندەهێنانەوە، بۆ نمونە ژنێک بەردەوام داوای دەکرد و دەیبرد بۆ لفکەچنین".
بەشێكی تر لە كڕیارەكانی شەهلا، پارچە جلوبەرگە خورییەكانیان هەڵدەوەشاندنەوە بۆ چنینی ملپێچ، دەستكێش و جانتا، ئەویش لای خۆیەوە هاوكارییان دەكات، "ئەگەر پارچەیەک زۆر کۆن بێت بە نرخێکی زۆر هەرزان پێیاندەدەم، ئەوكات هەڵیدەوەشێننەوە و دەیكەن بە پشتی و دۆشەك".
شەهلا دەڵێت ئەو جۆرە كارە دەستییانە خەرجییەكی كەمتر دەكەون، جۆری باشتر و ماوەیەكی زیاتر دەمێنێتەوە.
ئامانجم ئەوەیە بتوانم خولی تایبەت بە چنین بۆ خانمان بكەمەوە
داهاتێك بۆ خۆیی و سودێك بۆ ئەوانیتر
نینا قۆناغێكی باشی بڕیووە لە بەهرەكەیدا و بیر لەوەدەكاتەوە، لەگەڵ پەرەپێدانی كارەكەیدا، خەڵكی دیكەش فێربكات، نەك تەنیا چنین لە خوری، بەڵكو چۆنیەتی بەكارهێنانەوە یان سودوەرگرتن لە پارچە جلی كۆن و تەنانەت زەرفی نایلۆنیش لەبری ئەوەی فڕێبدرێتە ژینگەوە.
ئەو تەنیا لەڕێی ڤیدیۆكانی ناو کەناڵی ئۆنلاینی یوتیوبەوە فێری جۆرەكانی چنین بووە، سودی زۆری لێوەرگرتووە، "ئێستا ئامانجم ئەوەیە بتوانم لەگەڵ رێكخراوێكدا رێكبكەوم و خولی تایبەت بە چنین بۆ خانمان بكەمەوە".
نینا پێشتر بەشداری لە بازاڕێكدا كردووە، بە هامەهەنگی لەگەڵ رێكخراوێكدا، شمەكەكانی فرۆشتووە و سەدا 50ـی داهاتەكەیان بۆ كاری خێرخوازی تەرخانكردووە؛ لە پێشانگە و بۆنەی گشتی دیكەشدا بەشدار بووە.
لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئینستاگرام پەڕەی تایبەتی بۆ كارەكانی كردۆتەوە، زیاتر لەو ڕێیەوە مامەڵەدەكات، پارچە چنراوەکانی نمایش دەكات و دەیانفرۆشێت، هێشتا پێیوایە كارەكەی بە تەواوی نەناساندووە بە خەڵك.
بەكارهێنانەوەی خوری شتێكی نوێ نییە، لە دێرزەمانەوە بەكارهێنراوەتەوە بۆ دروستکردنی راخەر، دۆشەك، پشتی و چەند پێداویستییەكی تر، بەڵام دوبارەبەكارهێنانەوەی خوریی جلوبەرگی كۆن و بەركارهاتووە تاڕادەیەك نوێیە.
هاژە عەبدوڵا، كڕیاری كارەكانی نینا-ـیە، "زۆر ئارەزوی كاری دەستی و چنین دەكەم، بە تایبەت بۆ پشتگیریکردنی ئەو کەسانەی لە ماڵەوە کاردەکەن"، كاتێك زانیویەتی نینا دوبارە جلوبەرگی كۆن بەكاردەهێنێتەوە بۆ چنینی پارچەی نوێ، تیشێرتەكانی هاوینەی كە بڕیاریداوە لەبەری نەكات، دەیبات تا شتی تریان لێدروستبكات.
"نەمدەزانی ئەو جلانەی لەبەریان ناكەم چیانلێبکەم، ئەگەر فڕێیانبدەم دەچنە ژینگەوە و دەبن بە خۆڵ و خاشاک؛ کۆمکردنەوە و بۆ نینام بردن، ئەویش سەبەتەیەکی ڕەنگاو ڕەنگی پێ دروستکردن، کە لە ماڵەکەمدا دامناوە" هاژە وادەڵێت.
لە هەرێمی كوردستان، رۆژانە زیاتر لە شەش هەزار تۆن خۆڵ و خاشاكی ماڵان كۆدەكرێتەوە، زۆرینەی هەر زۆری تێكەڵە و جیاناكرێتەوە، لە نێویاندا پاشماوەی جلوبەرگ هەیە، بەپێی دەستەی ئامار.
شەهلا تاهیر دەڵێت شێوازی دیكەی بەكارهێنانەوەی جلوبەرگی كۆنە هەن، لە دوكانەكەی ئەودا خەڵك هەیە پارچەی گەورە دەكڕێت و دەستكاری دەكات تا بچوكی دەكاتەوە بۆ منداڵەكانی بشێت، یان مورو و كەرەستەی سەر جلوبەرگەكان بۆ كاری دیكەی دەستی بەكاردەهێنن، یاخود هەندێك جلوبەرگ هەیە لەگەڵ كلتور و نەریتی كۆمەڵگەدا ناگونجێن بۆیە قوماشەكەیان دەكەن بۆ جلوبەرگی تر.
زۆر لە لە جلوبەرگی ئێستای بازاڕ لە قوماشی جۆری پۆلیستەر دروستكراون (قوماشی نایلۆن – بە رێگای پیشەسازی دروستدەكرێت نەك لۆكە) پێویستی بە 200 ساڵە تا لە ژینگەدا شیببێتەوە.
ئایشەن کەریم (60 ساڵ)، هاوشێوەی جاران، ساڵانێكە خۆی پشتی و دۆشەكی ماڵەكەی دروستدەكات، "ئەم جۆرە پشتی و دۆشەکانە خۆشتر و تەندروستترن، وەک لەوانەی بە حازری لە بازاڕ دەیکڕیت"، ساڵانەش نوێیان دەكاتەوە، دوبارە خورییەكە شیدەكاتەوە، پێشتر لای هەلاج ئەو كارەی دەكرد، بە تایبەت بۆ شیكردنەوەی لۆكە، بەڵام ئێستا هەلاج كەمبۆتەوە.
هەر پارچەیەك جلوبەرگی كۆن لە ماڵەكەیاندا هەبێت، بەكاریدەهێننەوە بۆ دروستكردنی پێداویستی تر، مەرج نییە خوری یان لۆكە بێت، پارچەی دیكەی قوماش پارچەپارچە دەكات، ئەوكات وەكو دۆشەك و پشتیی دەیکاتە بەرگەوە.
مەعروف مەجید، سەرۆكی رێكخراوی ئایندە بۆ پاراستنی ژینگە لەگەڵ ئەوەدایە گرنگی بەو کلتورە کۆنە بدەنەوە کە لەناو خێزانە کوردییەکان باو بووە، كاتێك جلوبەرگەکان شییی دەکرانەوە بۆ خوری و پێخەفی لێ دروستدەکرا، "پێشتر جلوبەرگ نەدەبوو بە پاشماوە، لە هەمانکاتدا جۆرەکەیان زۆر باشتربووە، چونکە ئێستا ئەوەی لە بازاڕەكاندا هەیە، نایلۆن لە پێکهاتەکەیاندا هەیە و زیان بە پێست دەگەیەنێت".
پاشماوەی جلوبەرگ، پێڵاو و پێویستییەکانی ڕۆژانەی مرۆڤ زۆرن، لە هۆکارە سەرەکییەکانی پیسبوونی ژینگەن و ئەوەش بە تایبەت لە وڵاتە هەژار نیشینەکاندا، کە توانای کڕینی جلوبەرگی باش و براندیان نییە، بەڵكو نرخێکی کەمی پێدەدەن و زوو لەکەڵک دەکەون، وەك مەعروف باسیكرد.
رێكخراوی ئایندە لە پێناو كەمكردنەوەی بەكارهێنان و پاشماوەی جلوبەرگدا، ساڵانی رابردوو پێشنیازی یەكپۆشی جلوبەرگی قوتابی و خوێندكارانی بۆ وەزارەتی پەروەردە كردووە.
ئەو جلوبەرگەی لە بازاڕەكاندا هەیە زۆرینە نایلۆنن و زیانی بۆ پێست هەیە
جوانییەکەی لە ماندوێتی زیاترە
دایكی نینا لەگەڵ پرۆژەی كچەكەیدا نەبوو، نەك لەبەرئەوەی حەز بە سەركەوتنی ناكات، بەڵكو غەمی ئەوەیەتی تەنیا ماندوێتییەكەی بۆ دەمێنێتەوە، هەرچەندە كارێكی ئاسان نییە، لە بەرانبەردا كاری دەستی نرخی باش ناكات لە بازاڕدا.
نینا بە جۆرێكی تر بیردەكاتەوە؛ كاتێك كارە دەستییەكانی دەبینێت، كە جوانی بە ماڵەكەی دەبەخشن، ماندوێتی بیردەچێتەوە، "ئەوە بۆ من هاندەرە کە هەموو جوانکارییەکانی ماڵەکەمان کاری دەستی خۆمە، هەركات کەسێک سەردانمان دەکات دەیبینێت و راستەوخۆ دەیناسێتەوە کە ئیشی خۆمە و داوادەکات بۆ ئەویش دروستیانبکەم".
لە ماڵی زۆربەی كەسە نزیكەكانیدا، لانیكەم پارچەیەك لە چنین و كارەی دەستی نینا هەیە، "دەمەوێت بەو شێوەیە بەردەوامبم" ئەو بە ئومێدە و هەر بە ئامانج دەگات.
بازاڕی هەرێمی كوردستان، هاوكار نییە بۆ برەودان بە كاری دەستی، لە نێویاندا چنین، جلوبەرگی زۆری دروستكراوی چەندین وڵات هەن، هەندێكیان بە نرخی زۆر هەرزانتر لە چنین و بەرهەمی ناوخۆیی دەفرۆشرێن.
سەرۆكی رێكخراوی ئایندە بۆ پاراستنی ژینگە دەڵێت هیچ هەوڵێکی جددی و دڵخۆشکەر نییە لەسەر ئاستی پارێزگاکان تا بتوانێت پاشماوەی جلوبەرگ کەمبکاتەوە، تەنیا هەوڵی بچوك هەن، كە پێویستە فراونتر بكرێن و رێوشوێنی دیكەش هەیە بگیرێتەبەر، "بۆ نمونە رێگەنەدان بە هاوردەكردنی ئەو جلوبەرگانەی خراپن و لە نایلۆن دروستكراون".
پیشەسازیی مۆدە لە ڕیزبەندی دووەمی سەرچاوەکانی پیسبوونی ژینگەیە، لەدوای پیشەسازی نەوتەوە، ئامارەکانی بەرنامەی ژینگەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەریانخستووە، ئەو پیشەسازییە ساڵانە بەرپرسیاری لە سەدا 10ـی دەردانی کاربۆنە لە جیهاندا، ئەو گازەش هۆكارە بۆ خێراتركردنی دەركەوتنی لێكەوتەكانی گۆڕانی ئاووهەوا، كە عیراق لە ریزبەندی پێنجەمینی ئەو وڵاتانەدایە كەوتۆتە ژێر كاریگەرییەكانییەوە.
بەخشنی جلوبەرگی كۆن بەو كەسانەی پێویستیان پێیە، دەستپێشخەرییەكە لە هەرێمی كوردستان چەندین نمونەی لێ دروستبووە و بەردەوامە، مەعروف مەجید هانی ئەو جۆرە كارانە دەدات لە پێناو ژینگەدا، تا جلوبەرگێك كە توانای بەكارهێنانی ماوە بە تایبەت لە ناوچە هەژارنیشینەكاندا بدرێـ بە کەسانی تر لەباتی ئەوەی فڕێبدرێت.
*ئەم بابەتە لە چوارچێوەی پڕۆگرامی فراوانكردنی رۆڵی رۆژنامەنوسانی ژن لە روماڵكردنی ژینگەییدا بەرهەمهێنراوە، پڕۆگرامەكە لەلایەن دامەزراوەی (كەركوك ناو)ـەوە جێبەجێ دەكرێت و وەزارەتی دەرەوەی كۆماری ئەڵمانیای فیدراڵ پاڵپشتی دارایی دەكات.
