Facebook’ta yapılan bir paylaşımla Barzani’nin (Dönemin Kürdistan Bölgesi Başkanı Mesud Barzani) yaklaşık 3 ay tüm gücüyle üzerinde çalıştığı, bağımsızlık referandumunu hayata geçirdi. Referandumun hayata geçirilmesinin ardından ise yüzlerce kişinin Kürd Pasaportu ile seyahat yapma beklentisi yarıda kaldı.
25 Eylül 2017’de gerçekleştirilen ve halkın yüzde 92’sinin “Evet” oyu kullandığı Kürdistan Bağımsızlık Referandumu’nun üzerinden 3 yıl geçti.
Celal Talabani’nin büyük oğlu Bafıl Talabani’nin 23 Eylül 2017 gecesinin geç saatlerinde sosyal hesabı üzerinden, “Koalisyonun teklifini bir nevi referandum karşılığında kabul etme kararı aldık” paylaşması ise bölgede şaşkınlığın yanı sıra karmaşık bir duyguya neden oldu.
Evlerde, iş yerlerinde, pazarlarda, kurumlarda, kıraahathane ve tatil beldelerinde toplumun her tabakası TV kanallarında izlediği referandum haberiyle iki cepheye bölünerek, farklı yorumlara neden oldu.
Söz konusu paylaşımdan 24 saatten daha kısa bir süre sonra Barzani Erbil’de, binlerce kişiye seslendiği konuşmasında “Bu mesele benim ve partimden çıktı ve şu anda sizin avucunuzda” diyerek, referandum kararından pişman olmadığını açık bir şekilde duyurdu.
Barzani ayrıca, sağ parmağını kaldırarak, “Halkıma mahcup olacak biri değilim” diyerek, bu konudaki kararlığına dair duruşunu da sergiledi.
Kerkük’te 25 Eylül 2017’de referandumda oy kullanma işlemi: Fotoğraf/KirkukNow
Barzani’nin referandumda sandığa gitmesine dair son konuşmasından sonra, Kürdistan Bölgesi ve tartışmalı bölgelerde 3 ay içerisinde, içerde ve dışarda düzenlenen onlarca toplantı ve tartışmanın ardından 25 Eylül 2017’de sandığa gidildi.
Referandum kararı
7 Haziran 2017 yılında Erbil’in Selahaddin ilçesindeki (Pirmam) Kürdistan Bölgesi Başkanlık konutunda parlamento ve dışındaki parti liderleri toplandı. Toplantıya davet edilmelerine rağmen Goran (Değişim Hareketi) ve Komel (İslami Topluluk Parti) katılmadı. İki parti, parlamentoda toplam 30 sandalyeye sahipti.
Dönemin Başkanı Mesud Barzani’nin başkanlık yaptığı toplantıda, Kürdistan Bölgesi ve tartışmalı bölgelerde 25 Eylül 2017 tarihinde bağımsızlık referandumu yapılması kararı alınarak, Referandum Yüksek Komisyonu kuruldu.
Bu kararla Kürdistan Bölgesi yeni bir sürecin içine girdi. Bazı kesimler, oy birliğiyle kararın alınmasını ya da parlamentodan onayın çıkmasından yana olurken, diğer bir kesim referandum zamanının olmadığını kaydetti.
Karardan 3 gün sonra Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ve Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) referandum nedeniyle yaklaşık 2 yıl siyasi uyuşmazlıklar yüzünden kapalı olan parlamentonun açılmasını talep etti.
Referandum kararı parlamentoda oy çokluğuyla direkt kabul edilerek, yaşanan bunca çatışma ve tartışmaların sonucunda referandum kararının alınmasıyla sonuçlandı.
Goran ve Komel dışında tüm siyasi partiler Barzani’yi destekledi. Referandum kararına karşı “hayırcılar” da seslerini yükseltmesine rağmen etkisi olmadı.
Tartışmalı bölgelerde referandum
Referandum kararının ardından, tartışmalı bölgelerde en fazla gündeme oturan konulardan biri oldu. Kerkük Valisi ve aynı zamanda KYB Başkanlık Konseyi Üyesi Necmeddin Kerim dışında tüm kesimler referandum sürecine ciddi bir şekilde karşı çıktı.
Ancak Süleymaniye ve Erbil’deki KYB’li yetkililer, özellikle Celal Talabani’nin eşi Hero İbrahim Talabani, KYB Genel Başkan Yardımcısı Kosret Resul ve KYB Politbüro Üyesi Mela Bahtiyar, Barzani gibi referandum için halka sandığa gitmesi için çağrı yaptı.
Rebwar Talabani’nin başkanlığında Kerkük İl Meclis Başkanlığı 2017’nin Ağustos ayında toplanarak, oy çokluğuyla Kürdistan Bölgesi’nin aldığı bağımsız referandum kararını destekleyerek, sandığa gidilmesini kararlaştırdı. Burada da Türkmen ve Arapların bir bölümü toplantıyı boykot ederek, katılmama kararı aldı.
Mesud Barzani, Kosret Resul ile birlikte 12 Eylül’de Kerkük’e gerçekleştirdiği ziyarette de, referandumun zamanında yapılacağını vurgulayarak, “Kerkük, Kürdistan şehridir ve referandumu da yapacak” demesiyle, kentteki diğer bileşenleri telaş sardı.
Barzani’nin bu ziyaretinden 3 gün sonra, Kerkük’teki KYB’li yetkililer referandum kararının kentte kötü yankı yaptığını Mesud Barzani’ye iletti.
KirkukNow’a konuşan KYB Kerkük Teşkilatı Başkan Yardımcısı Rewend Mela Mahmud, “Kerkük’ün durum farklı bir hal aldı, ayın 23’üne kadar KYB olarak bazı gelişmeleri fark ettik, hatta buradaki KDP’liler de referandumun Kerkük’te yapılacağını sanmıyordu, ancak referandum yapıldı ve Kerkük’te olan oldu” dedi.
Referandumdan 2 gün önce
Durum gün geçtikçe daha çok karmaşık hale gelerek, koalisyon ve birçok kesim referandumun ertelenmesinden yana tavır aldı. İran, Türkiye ve Irak açık açık tehditler savurmaya başladı.
20 Eylül 2017 Süleymaniye’de KYB’li yetkililerin de katılımıyla referanduma destek etkinliği düzenlendi: Fotoğraf/Kürdistan Başkanlığı Basın Ofisi
KDP’nin tavrı net ve hiçbir şekilde de değişikliğe gitmezken, KYB kendi içinde uyuşmazlığa gitti. 24 Eylül’de KYB Başkanlık Konseyi referandumun ertelenmesi gerektiğine dair açıklama yaptı. Parti de Kosret Resul ve Necmeddin Kerim dışında referandumun belirtilen tarihten tarihte yapılmasından yana değillerdi. O dönem Hero İbrahim’in kontrolündeki KYB’nin “Karar Merkezi” de bir ölçüye kadar sessizliğini korudu.
Kürdistan Bölgesi’nde durum normale dönse dahi Kerkük’te çark tersine dönüyordu. Yaşanan onca tartışma ve kargaşadan sonra referandumun ertelenmesi ihtimali yüksekti.
Necmeddin Kerim’in kanatları altında olan ve referandumun sıkı destekçilerinden olan Rebwar Kerim, KirkukNow’a, “KYB, Kerkük’te referandumun yapılmaması için çabaladı...Kosret Ağabeyin, Necmeddin Kerim’in, Mela Bahtiyar ve Aso Mamend’in yanı sıra bazı parti temsilcilerinin de katıldığı bir toplantıda bende hazır bulundum. Kimse Kerkük’te referandum yapılmasın demedi. Ancak KYB’de referandum yapılmasın diye bir fikir belirtmedi”dedi.
23 Eylül’de Kerkük’te Kürdistani partilerin düzenlediği toplantıda ise Kerkük’teki KYB Teşkilatı resmi olarak referandumun yapılmasını reddederek, sandıkların kurulması karşısında engelleneceği tehdidin de bulundu.
Kerkük’teki KYB’li yetkililer, resmi Facebook hesabında 23 Eylül tarihli paylaşımda ise, “Türkiye istihbaratının Kerkük’e karşı planları, 5 saatten kısa bir süre içinde halk için belli olacak.”
Rebwar Talabani de, “Bana çok baskı yapılıyordu. Ancak sadece partimi değil, tüm partilerin aldığı kararı bekliyordum” diye konuştu.
Artık zaman taraflar arasında diyalog yapılması konusunda daralmıştı ve Rewend Mela Mahmud’un deyişiyle, Kerkük’te referandumun yapılması gerektiği konusunda Barzani sadece, Kosret Resul, Necmeddin Kerim, Kemal Kerkuki ve Muhammed Haci Mahmud’u dinliyordu.
Rewend Mela Mahmud, “Küçük çaplı partiler de kötü role sahipti, Barzani’ye Kerkük’te referandumun yapılması konusunda baskı yapıyorlardı”dedi.
O dönemde KYB’nin tüm toplantılarından haberdar olan bir kaynak, “Kosret Ağabey hızlı bir şekilde Kerkük’e geldi ve Kerkük’te referandum yapılmasaydı 24 saat içinde kan dökülecekti. Dr. Necmeddin ve Barzani’de onu destekliyordu. Bu nedenle de Kerkük’te referanduma karşı olanlar da sessiz kalmak zorunda kaldı” ifadelerini kullandı.
Koalisyonun alternatifi
Barzani, referandumun hayata geçirilmesi için onlarca toplantı Avrupa ülkeleri ve ABD ile gerçekleştirdi. Ülkelerin büyükelçileri, dışişleri bakanları, Avrupalı siyasetçiler, Amerikalı ve bölgedeki siyasetçilerin ilk durağı ise Barzani oluyordu.
Duhok 14 Eylül 2017- Barzani, ABD’li ve İngiliz temsilcilerle referandumu görüşüyor: Fotoğraf/ Kürdistan Başkanlığı
Referandumun yapılmasına 11 gün kala, 14 Eylül’de Duhok’ta ABD'nin IŞİD ile Mücadele Koalisyonu Özel Temsilcisi Brett McGurk, Birleşmiş Milletler (BM) Irak Temsilcisi Jan Kubis ve İngiltere Büyükelçisi Frank Baker’in aralarında bulunduğu yabancı heyet Başkan Mesud Barzani ile 25 Eylül’de yapılacak olan bağımsızlık referandumunu görüştü.
ABD, Fransa, İngiltere ve BM’nin temsilcileri, Barzani’ye referandumun en azından 2 yıl ertelenmesi talebinde bulundu ancak Barzan, “kararın şahsının değil, halkın kararı olduğunu belirterek,” taleplerini reddetti.
Referandum tarihi gittikçe yaklaşıyor, 23 Eylül’de Yüksek Seçim ve Referandum Komisyonu son hazırlıkları tamamlamış ve kamuoyuyla paylaşması bekleniyor.
Bafıl Talabani’nin aynı saatler yaptığı bir açıklamada şunlara yer verdi: “BM, ABD, Fransa ve İngiltere’nin referandumun yapılmamasına karşın yaptıkları önerilerin kabul edilmesine karar verdik. Referandum sonuçlanana kadar, Kürtler tek ses ve kararla Bağdat ile yaşanan tüm sorunları müzakerelerle başlaması gerekiyor.”
Bu açıklamayla ibre başka bir yöne döndü, ancak bu açıklamadan 2 saat sonra Bafıl Talabani, açıklamanın basın ofisinden bir görevlinin yanlış bir şekilde paylaşıldığını ve kaldırıldığını duyurdu.
Kerkük, 25 Eylül 2017-Vatandaşlar referandum kutlamasında: Fotoğraf/KirkukNow
Beklenen gün
Referandum Yüksek Komisyonu Başkanı olarak Barzani, 24 Eylül’de komisyon üyeleriyle toplantı gerçekleştirdi.
Toplantıda koalisyonun sunduğu alternatifler görüşülse de aldıkları kesin kararla “referandum belirtilen tarihte” yani bir sonraki gün yapılacak.
Başkan Barzani, tüm baskılara rağmen kararından vazgeçmedi
KirkukNow’a konuşan KDP Başkanlık Konseyi Üyesi Ekrem Salih, “Her ne kadar Goran ve Komel ile KYB’nin de bir bölümü baskı uyguladığı gibi, dış güçlerden de sert şekilde baskı yapıldı. Ancak Başkan Barzani referandumun yapılması konusunda ısrarcıydı” dedi.
Referandumda Kürdistan Bölgesi ve tartışmalı bölgelerde yüzde 92 “Evet” denildi, ancak bu sonuçla birlikte, birbirini izleyen olayların seyrine de kapıldı. 21 gün sonra 16 Ekim’de bir gecede tüm Irak güçleri tartışmalı bölgelere geri döndü. Referandum Bağdat’ın baskısıyla giz oldu.
Sadece bununla da kalınmadı, yüzlerce kişinin “Kürd Pasaportu” ile seyahat hayali de hayat bulmadı. Yüzlerce insan belki de uzun bir süre hiç kullanmadığı elindeki pasaporta ile yine kaldı.
