Irak’ta Vali adayının seçilmesi yalnızca il meclislerine aitti, ancak bu konseylerin feshedilmesi kararından sonra bu yetki, valinin görevlerini üstlenmek üzere Irak Başbakanına geçti.
2019 yılının sonlarında Irak Parlamentosu, ülkenin birçok kentin de yer aldığı gösterilere katılan protestocuların taleplerine yanıt olarak, 2018 tarihli ve 12 Sayılı İl Meclisleri Çalışma Kanununda Kürdistan Bölgesi hariç bu konseylerde değişiklik yaparak sona erdirdi.
Bu, 2008 tarihli 21 Sayılı Bölgede Örgütlenmemiş Valilikler Yasası'nın yanı sıra Irak Anayasası'nın 122. Maddesinin valiyi atamanın İl Meclisi'nin bir ayrıcalığı olduğunu belirttiği bir zamanda geliyor.
Bu Kanunun 7’nci Maddesinin yedinci fıkrasında vali ve iki yardımcısının seçiminin meclis üye tam sayısının salt çoğunluğu ile yapılacağı belirtilmektedir.
KirkukNow’a konuşan Anayasa hukuku uzmanı Latif Şeyh Mustafa, “hukuki açıdan bu pozisyonun il meclisleri tarafından doldurulması gerektiğini" söyledi, ancak "bu pozisyonun boş kalmaması için başbakanın, ister emniyet müdürü ister vali yardımcısı olsun, bir kişiyi göreve atayabilir ve bu, fiili durumla ilişkilendiriyor, kanuna göre değildir” dedi.
Devlet Şura Meclisi, 2019 yılında İl Meclislerinin çalışmalarının sona ermesinin ardından Meclis tarafından gündeme getirilen bir soruya cevaben, valinin il meclislerinin yokluğunda istifasını Başbakana sunabileceği ve bu pozisyonu alması için birini atayabilir.
Irak Parlamentosu Başkan Yardımcısı Şahewan Abdullah, "Vali seçimi il meclislerinin görevlerinden biridir, ancak artık görevlerini yerine getirmiyor ve denetleme görevini parlamento üstleniyor. Parlamento ve hükümet yeni bir vali atayabilir” dedi.
2018 tarihli ve 12 sayılı il genel meclisi seçimine ilişkin Kanunda yapılan değişikliklere göre vali, yardımcıları ve idari birim başkanları görevlerine devam ederken, Irak Parlamentosu eyalet yönetimlerinin çalışmalarını denetleme görevi her birinin temsilcisine bırakılmıştır.
Irak Parlamentosunun eski milletvekili Latif Şeyh Mustafa, il meclislerini feshetme ve valiyi Meclis'e gönderme yetkisinin verilmesinin anayasaya aykırı olduğuna inanıyor.
2008 tarihli 21 Sayılı Irak İl Yasası'nın VII. Maddesinin bir paragrafında, il meclislerine ek olarak, Parlamentonun da Başbakanın teklifi üzerine valinin güvenini geri çekebileceği belirtilmektedir.
2017 yılında Irak Parlamentosu, Kerkük eski valisi Necmeddin Kerim'i görevden alarak, yerine eski Irak Başbakanı Haydar Abadi'nin kararıyla görevi vekil olarak devralmak üzere Rakan Said Cuburi'yi atadı.
“İl seçimleri yapılana kadar vilayetin işlerini yönetecek bir kişi konusunda diğer bileşenlerle anlaşacağız”
Kürtlerin cephesinde özellikle Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB), yıllardır hak ettiğini düşündükleri Kerkük valiliğini yeniden kazanmanın peşinde.
Şahawan Abdullah, “Kerkük'e vali seçilmesi konusunda taraflar arasında anlaşma var, çünkü bu Kürtlerin hakkıdır ve Kürtlerin yeni bir vali seçmek için diğer unsurlarla görüşmesi gerekiyor. Bu çok gerekli çünkü bu Kürtlerin hakkı. Kerkük'teki durum her geçen gün daha da kötüye gidiyor” diye konuştu.
Irak Parlamentosu Başkan Yardımcısı Abdullah, “Bütün bileşenlere ayrım yapmaksızın hizmet verebilmek için vali olarak dürüst ve sadık bir kişinin görevlendirilmesi gerektiğini” vurguladı.
Ekim 2021'de yapılan yasama seçimlerinde, Rakan Cuburi meclis koltuğunu kazanmak için yeterli oyu elde etmişti ve şimdi vali pozisyonunda mı kalacağına yoksa Parlamentoya mı? gideceğine karar vermek için bir ayı var.
Abdullah, “Rakan Cuburi, Parlamentoya giderse, eyalet seçimleri yapılana kadar eyaletin işlerini yönetecek bir kişi konusunda diğer bileşenlerle anlaşacağız. Rakan Cuburi şu anda vali değil, bekçi”sözlerini kullandı.
Sadece 2005 yılında il seçimlerinin yapıldığı Kerkük dışında, Irak il meclisleri için son seçimler 2013 yılında yapılırken, bir sonraki seçimlerin ne zaman yapılacağı henüz belirlenmedi.
Ninova, 13 Mayıs 2019,Ninova İl Meclisi valiyi seçmek üzere toplandı Fotoğraf:Ninova İl Meclisi medyası
Ninova Valilik Konseyi'nin eski bir üyesi olan Kejwan Hamid, "Vali seçimi yalnızca konsey aracılığıyla yapılır. Hiçbir parti veya kişinin valiyi seçme yetkisi yoktur, ancak yalnızca başbakan bir vali atayabilir” dedi.
Kejwan Hamid, KirkukNow’a verdiği röportajda, vilayet meclislerinin çalışmaları sona erdirildiğinde bu konuya yasal bir çözüm getirilmediğini ve bunun sonucunda yasal bir boşluk oluştuğunu belirtti.
Bölgede Örgütlenmeyen Valilikler Kanununun 28 inci maddesinde “Vali, sağlık nedenleriyle görevini üç aydan fazla yapamadığı takdirde emekliye sevk edilir ve Kurul, bu Kanunun (7)/7. fıkrasında belirtilen seçim mekanizmasını kullanarak yeni bir vali seçer ve ilk yardımcısı yeni valinin seçimine kadar görevlerini yerine getirir.
Ancak bu fıkra aynı zamanda, valinin pozisyonunun halihazırda birinci vali yardımcısı tarafından vekaleten idare edildiği düşünüldüğünde, Kerkük için de bir çözüm sağlamamaktadır.
Kejwan Hamid, "İl meclislerini dağıtmak çok büyük bir hataydı. O meclisler şimdi görevlerini yerine getiriyor olsaydı, bu sorunu çözmek mümkün olurdu ve o zaman hiçbir vali gözetim olmadan istediğini yapamazdı" diyor.
