Irak İl meclisi seçimlerinin sonuçları ne olursa olsun Kerkük'te Arapların, Kürtlerin, Türkmenlerin ve Hristiyanların katılımı olmadan yerel yönetim kurulamayacak.
İl Meclisi Seçim Kanunu'nda Kerkük Valiliği'ne ilişkin 35. Maddede belirtildiği üzere, seçim sonuçları ne olursa olsun valilik bileşenlerinin katılımını sağlamak amacıyla yetki adil temsille paylaşılıyor.
Mart 2023'te değiştirilen 2018 tarihli 12 Sayılı Seçim Kanunu da seçim sonuçlarının Kerkük Valiliği'nin geleceğini belirleyecek herhangi bir hukuki veya idari duruma esas teşkil etmeyeceğini, ancak bu madde hükümlerinin tek bir seçim dönemi için geçerli olacağını öngörüyor.
Kerkük Valiliği'nin bileşenleri arasında düzinelerce üst düzey idari pozisyonun yeniden dağıtılması planlanıyor; bunların çoğu artık vekaleten yönetiliyor; bunlar arasında valilik konseyi başkanı ve yardımcısı, vali, onun iki yardımcısı ve yardımcıları, belediye başkanı da var. 4 ilçe ve 16 ilçe müdürünün yanı sıra çok sayıda genel müdür bulunuyor.
Kerkük Vilayet Meclisi seçimleri sonuçlarına göre, toplam 16 sandalyeden iki Kürt partisi yedi sandalye, Araplar altı sandalye kazanırken, Hristiyan kotası dışında iki sandalye Türkmen bileşenine gitti.
Kerkük/ 18 Aralık 2023/İki Kürt erkek ve bir Arap, Dakuk ilçesinde oy verme merkezinde oy kullandıktan sonra. Fotoğraf: KirkukNow İl Konseyi
Kerkük Vilayet Meclisi 16 üyeden oluşuyor. Konsey ilk toplantısını seçim sonuçlarının onaylandığı tarihten itibaren 15 gün içinde valinin önerisi üzerine yapar.
İlk oturuma Konseyin en yaşlı üyesi başkanlık eder.
İl Meclisinin ilk oturumunda Meclis Başkanı ve Başkan Yardımcısının Meclis oy çokluğuyla (50+1) seçilmesi, yani dokuz Meclis üyesinin oyunu alması gerekiyor. Ancak ilk oturumda iki pozisyona karar verilmemesi durumunda Konseyin oturumunu ne kadar süreyle açık bırakabileceğini açıklayan yasal bir paragraf bulunmuyor.
Meclise ilişkin tüm işlemler, il meclisinin nitelik ve yetkilerini onyedi maddede (7) maddede belirten 2008 tarihli 21 Sayılı Bölgede Teşkilatlanmamış Valilikler Kanunu'na göre düzenlenmiştir.
Meclis, vali ve onun iki yardımcısı, belediye başkanı ve ilçe müdürlerini seçmenin yanı sıra, genel müdürlük ve diğer üst düzey pozisyonlara adayları Bakanlar Kurulunun oylamasından önce belirleyebileceği gibi, genel müdürlük adaylarını da karara bağlayabilir. Bir takım şart ve koşullar Kerkük'teki üst düzey mevkilerin güvenini sarsacak.
Kerkük/Mayıs 2018/ Irak Parlamento seçimlerinde bir sandık merkezi Fotoğraf: Kirkuk Now
Valilik idaresi sınırları içerisinde en yüksek yasama ve denetleme makamı, valiliğin işlerinin yönetilmesine ilişkin iç kanun ve talimatlar çıkarma, valiliğin genel politikasını oluşturma, valiliğin genel politikasını görüşme ve onaylama yetkisine sahip olan Konseydedir.
Bir İl Meclisi üyesine aylık 1 milyon 300 bin dinar maaş, ayrıca yaklaşık 600 bin dinar yakıt ve ulaşım giderleri, 50 bin dinarın üzerinde internet hizmeti ve üye başına 3-4 mobil kredi kartı veriliyor.
Konseyin ömrü ilk toplantı tarihinden itibaren dört yıldır.
Kerkük Valisi
Valilik makamı, valilikteki en yüksek yürütme makamıdır ve bu göreve aday, Irak Anayasası'nın 122. maddesinde belirtildiği gibi konsey üyelerinin salt çoğunluğuyla seçilir.
Valilikler Kanunu'nun 7. maddesine göre Konseyin, ilk oturumdan itibaren 30 gün içinde vali ve iki yardımcısını seçmesi gerekiyor. Adaylardan hiçbirinin Konsey üye sayısının salt çoğunluğunu sağlayamaması durumunda yarışma yapılıyor. En çok oyu alan aday ile çoğunluğu elde eden aday arasından ikinci oylamada oy kullanılır.
Kanunun 26. maddesi; “Vali ataması, seçildiği tarihten itibaren on beş gün içinde Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile yapılır ve daha sonra görevine başlar.”ifadesine yer veriliyor.
Bu maddede, Valilik Konseyinin, valiyi Konsey içinden veya dışından seçebileceği açıklığa kavuşturulmuştur.
Valinin yetkileri kanunun 31. maddesine göre belirleyip, federal hükümetin yetki alanına girenler dışında, valiliğin genel bütçesinin anayasal standartlara uygun olarak hazırlanmasını içermektedir.
Anayasanın 25'inci maddeye göre vali adayının il meclisi üyeliği için aranan şartları taşıması, üniversite veya dengi üniversite diplomasına sahip olması gerekiyor ve bu şartlar adayın iki milletvekili için de geçerli.
Kanunun 5. Maddesine göre meclis üyeleri ve vali için aranan şartlar; Iraklı olmak ve nüfus kütüğüne göre valilikte ikamet etmek veya en az 10 yıl süreyle sürekli olarak orada ikamet etmek. (demografik değişiklik amacı taşımamak kaydıyla on yıl süreyle ikamet edebilir.)
Diğer koşullar arasında kişinin iyi hal ve davranışta olması, ağır bir suçtan veya namusa karşı kabahatten hüküm giymemiş olması, aday gösterildiğinde silahlı kuvvetler veya güvenlik kurumlarına mensup olmaması, tutukluluk hüküm ve prosedürlerine tabi olmaması yer almaktadır. Baasçılıktan arındırma veya onun yerine geçen herhangi bir kanunla, hukuka aykırı olarak kendisini zenginleştirmemiş, yargı kararıyla millet veya kamu parası pahasına tedbir alınmasını ön görüyor.
Valinin, sayısı beş kişiyi geçmemek üzere idari ve teknik işlerden sorumlu yardımcıları bulunuyor.
Valinin yetkileri, Kanunun 31. maddesine göre belirlenmekte olup, federal hükümetin valilik meclisine sunduğu yetkiler kapsamına girenler dışında, valiliğin genel bütçesinin anayasal standartlara uygun olarak hazırlanmasını içermektedir. Vali aynı zamanda yerel güvenlik teşkilatları ile güvenliği ve düzeni korumak ve sürdürmekle görevli tüm kurumlar üzerinde doğrudan yetkiye sahiptir. Çeşitli durumlarda Vali Konseyi veya yerel meclisin kararları üzerinde ve ilgili meclisin kararları üzerinde yetkilidir. Kararında ısrar ederse veya Valinin belirttiği ihlali ortadan kaldırmadan değişiklik yaparsa, konuyu karara bağlamak üzere Federal Yüksek Mahkeme'ye havale etmelidir.
Pozisyonların dağılımı
Diğer Irak vilayetlerinden farklı olarak Kerkük, kanunen seçim yoluyla değişiklik yapma hakkından yoksundur ve görev dağılımında vilayetin tüm bileşenlerinin katılımını gerektirdiğinden henüz kota çemberinden çıkamamıştır.
Bu yasal madde mevcut olmasa bile, seçim sonuçlarının da gösterdiği gibi, Kerkük milletlerinden herhangi birine bağlı partiler, konseydeki yerel yönetim pozisyonlarına kendi başlarına karar verebilecek yeterli sandalyeye sahip olamayacaklardı.
Beş sandalye kazanan Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) dahil olmak üzere yedi sandalyeye sahip olan Kürt bileşeni, valilik pozisyonunu hak eden bir pozisyon olarak değerlendirirken, Arap bileşeni, özellikle de Rakan Said Cuburi liderliğindeki Arap İttifakı, 3 sandalyeye sahip. konumunu korumaya çalışıyor. İki sandalyeye sahip olan Irak Türkmen Cephesi (ITC), seçimlerden sonra partilerin yayınladığı resmi açıklamalara göre, bir Türkmen valisinin atanmasını talep ediyor.
2003 yılından sonra, Irak Cumhuriyeti eski Cumhurbaşkanı ve KYB eski Sekreteri merhum Celal Talabani'nin önerdiği projeye dayanarak, Kerkük Valiliği'ndeki idari pozisyonların her biri için yüzde 32 oranında dağıtılmasına karar verildi. Kürt, Arap ve Türkmenlere ek olarak Hıristiyan bileşenine de yüzde 4 oranında pay ayrılan proje, 28 Temmuz 2009'da Kerkük İl Meclisi'nde onaylandı.
Kerkük/2023/ İl meclisi seçimlerinde oy verme süreci Fotoğraf: Kirkuk Now
Kerkük Vilayet Meclisi'nde Hıristiyanların yanı sıra üç ana bileşenin temsilcilerinin de imzaladığı anlaşmaya göre, valilik görevi Kürtlere, vali yardımcılığı Araplara, Vilayet Meclisi başkanlığı ise Türkmenlere verildi. İl Meclisi ve Kerkük idaresindeki diğer kadroların ise yüzde 32 oranında üç ana bileşene, yüzde 4 oranında da Hristiyanlara dağıtılması kabul edildi.
Ancak anlaşma, vali, yardımcısı ve meclis başkanının görevlerine ilişkin kısım itibarıyla uygulandı, diğer görevlere uygulanmadı.
Baas rejiminin iktidarda olduğu dönemde Kerkük'te yönetimin çoğu, herhangi bir seçim yapılmadan Arap bileşenin elindeydi ve 2003'ten sonra 2017 yılına kadar yürütme yetkisinin zirvesini Kürtler üstlendi.
2005 yılında yapılan vilayet meclisi seçimlerinden sonra Kerkük'ün ilk valisi Kürt bileşeninden Abdul Rahman Mustafa olmuş, 2011 yılında ise Kürt bileşeni/Ulusal Birlik temsilcisi Necmeddin Kerim Kerkük'e vali seçilmiştir. aynı konseyde görev yaptı ve altı yıl sonra Irak parlamentosunun kararıyla görevden alındı.
Kerkük / Sağdan: Kerkük'ün şu anki vali vekili (o dönemde vali yardımcısı) Rakan Saeed, Kerkük'ün eski valisi merhum Necmeddin Kerim ve İl Meclisi eski başkanı Rebwar Talabani Fotoğraf: İl Konsey Medyası
Arap bileşeni, Vali Yardımcısı Rakan Said Cuburi’nin dönemin Irak Başbakanı Haydar Abadi'nin kararıyla Kerkük'e vali vekili olarak atanmasının ardından altı yıldan fazla bir süre önce valilik pozisyonunu yeniden kazandı ve halen Kerkük'te görev yapmaya devam ediyor.
Cuburi, hem 2018 hem de 2021 yılında yapılan parlamento seçimlerinde yeterli oy almış ancak Meclis'te temsilci olarak yasal yemin etmeyerek valilik görevinde kalmayı tercih etmiş ve son Kerkük'te İl Meclisi seçimlerinde mecliste sandalye kazandı.
Kerkük'te aynı millete mensup partiler arasında üst düzey pozisyonlar ve yetki dağılımı konusunda daha önce de çatışma ve anlaşmazlıklar yaşanmıştı.
Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ve Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), valilik pozisyonu için ortak bir aday üzerinde anlaşmaya varmadan önce 2017'den 2019'a kadar çatışma içindeydi, ancak Vali Konseyi oturumu yapılmadı ve 2019'un sonlarında Parlamento tarafından feshedildi.
İl meclisi başkanlığı görevini üstlenen Kerkük Türkmenleri, 2014 yılından bu yana bu görevi kendi aralarında anlaşmaya varamadığı için bu görevi vekaleten Kürtler devraldı.
Önceki yıllarda federal hükümet, Kerkük'teki bileşenlere dengeli bir ortak yönetim kurulması ve görev dağılımı konusunda anlaşmaya varılmasını teklif etmiş ancak Kürt, Arap ve Türkmen partileri birçok toplantıya rağmen anlaşmaya varamamıştı.
Kerkük Valiliği (bin 770.000'den fazla nüfusa sahip), Irak federal hükümeti ile Kürdistan Bölgesel Hükümeti arasında tartışmalı bir bölge olarak kabul ediliyor ve kaderinin belirlenmesi, üç aşamayı içeren Anayasa'nın 140. maddesinin uygulanmasına bağlı: normalleşme, nüfus sayımı ve referandum.
