Avrupa Parlamentosu, kadınların temel haklarının ihlal edilmesi gerekçesiyle Irak Parlamentosuna, kişisel statü yasasında yapılması önerilen değişiklikleri derhal durdurulması çağrısında bulundu. Aksi takdirde, Irak’ın uluslararası itibarının zedeleneceği ve dış yardımların azaltılacağı konusunda uyardı.
Avrupa Birliği'nin bu talebi, kadınlar ve kadın hakları örgütlerinin protesto dalgasına yol açan, 1959 tarihli 188 Sayılı Kişisel Statü Kanunu'nda yapılan değişiklikle ilgili 10 Ekim 2024'te yayınlanan bir kararın parçası olarak geldi. Değişiklik önerisi, mahkeme dışı evlilik sözleşmelerini onaylayarak, hem Şii hem de Sünni din hükümlerine dayalı olarak evlilik sözleşmelerinin düzenlenmesini amaçlıyor.
Kadın örgütleri ve uluslararası kuruluşlar, bu değişiklikle kızların dokuz yaşına kadar evlenmesine izin verileceği konusunda büyük endişe duyuyorlar.
KirkukNow tarafından İngilizceden Kürtçeye çevrilen Avrupa Parlamentosu kararı, Irak Parlamentosunu kişisel statü yasasında önerilen değişiklikleri bütünüyle ve derhal reddetmeye çağırıyor:
"Bu değişikliklerin, Irak'ın uluslararası yükümlülüklerini ihlal etmesi, kadınların temel hakları konusunda ciddi bir gerilemeye yol açması ve uluslararası itibarını olumsuz etkilemesi endişe vericidir. Ayrıca bazı dış yardımların askıya alınmasına neden olacaktır."
Kararda ayrıca, Avrupa Birliği’nin Irak delegasyonunun kalkınma yardımlarını cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddetle mücadele, adli eğitim ve kadın sığınma evlerinin kurulması şartlarına bağlaması gerektiği belirtiliyor.
Avrupa Parlamentosu, bu değişikliklerin kadın haklarına yönelik uluslararası yükümlülükleri ihlal ettiğini teyit ederek, değişikliğin etkilerini analiz etmek için Birleşmiş Milletler uzmanlarına danıştı. Bazı raporlara göre, asgari yasal evlenme yaşı kızlar için dokuz, erkekler için ise 15 olarak belirleniyor ve kayıtsız evliliklerin %22’si 12 yaş altındaki kızlar arasında gerçekleşiyor.
Irak'ta yapılan bir ankette, katılımcıların %73’ü kişisel statü yasasındaki değişikliklere karşı olduklarını belirttiler.
Bağımsız milletvekili Raed Maliki tarafından önerilen değişiklik, Şii Koordinasyon Çerçevesi’ne bağlı üst düzey Şii milletvekilleri ve yetkililer tarafından destekleniyor. Değişiklik önerisine göre, vatandaşların evlilik akitleri ve diğer kişisel statüyle ilgili konular, Şii ya da Sünni din hükümlerine göre düzenlenecek. Ayrıca, hem Şii hem de Sünni vakıf daireleriyle koordinasyon halinde bu değişikliklerin uygulanması planlanıyor.
Süleymaniye'deki Kadınlara Adli Yardım Teşkilatı'nın yöneticisi Shokhan Ahmad, dokuz yaşındaki kızların evlenmesine izin veren dinî hükümlere karşı olduklarını belirtti.
Bağdat’ta protestolar
2024/188 kişilik koalisyon, Kişisel Statü Yasası’ndaki değişiklikleri protesto etti. Kaynak: Koalisyonun Facebook sayfası
Mevcut Kişisel Statü Yasası'na göre, bir kızın evlenebilmesi için 18 yaşını doldurmuş olması gerekiyor. Ancak kanunun 8. maddesine göre, evliliğe büyük ihtiyaç varsa ve fiziksel olarak sağlıklıysa, 15 yaşındaki bir kızın evliliği hakim tarafından onaylanabiliyor. Avrupa Parlamentosu kararı, değişikliğin kız çocuklarını insan ticareti ve sömürü riskiyle karşı karşıya bırakacağını belirtti.
Irak’a ayrıca çocuk evliliklerinin ortadan kaldırılması, aile içi şiddetin suç sayılması ve kadın ile kız çocuklarının haklarını geliştirecek bir ulusal eylem planı benimsemesi çağrısında bulunuldu.
Irak Parlamentosu Hukuk Komitesi, 20 Eylül 2024'te yaptığı açıklamada, kişisel statü yasasındaki değişiklikle ilgili tüm itiraz ve yorumları dikkate alacaklarını belirtti. Ancak değişiklik 4 Ağustos 2024'te ilk kez okunmuş ve 3 Eylül 2024'te ikinci okuma girişimi, protestocuların kampanyaları nedeniyle engellenmiştir.
Değişiklik kabul edilirse, aileyle ilgili konular (evlilik, boşanma, çocuğun velayeti gibi) hukuk mahkemeleri yerine dini mahkemelerin yetki alanına girecek. Ninova’daki kadın hakları aktivisti Maysam Abdullah, değişikliklerin kadın haklarını ihlal ettiğini belirtti ve protestolar devam etti.
Şii vekillerin desteği
Değişiklik önerisi, özellikle Kürt listelerinden ve kadın hakları aktivistlerinden karşıt tepkiler almasına rağmen, güçlü Şii milletvekilleri tarafından destekleniyor. Irak ve Süleymaniye’deki kadın hakları örgütleri, Avrupa Parlamentosu’nun kararını memnuniyetle karşılayarak değişikliklere karşı olduklarını yinelediler.
Irak Yüksek Yargı Konseyi, 22 Eylül'de değişikliklere desteğini ifade ederek, bu değişikliğin erken evliliğe yönelik olmadığını ve anayasanın 41. maddesini desteklediğini belirtti. Federal Yüksek Mahkeme de, kişisel statüyle ilgili olarak Irak vatandaşlarının özgür olduğunu ifade ederek, değişikliğin anayasa çerçevesinde olduğunu vurguladı.
Uluslararası tepkiler
Protesto mitinginde Bahar Munzir, Koalisyon 188’in kişisel statü yasasındaki değişikliğe karşı açıklama yaptı.
Uluslararası Af Örgütü, kadın ve kız çocuklarının haklarını ihlal eden ve ayrımcılığı artıran bu değişikliklerin reddedilmesi çağrısında bulundu. İnsan Hakları İzleme Örgütü de, kız çocuklarının dokuz yaşında evlenmesine olanak tanıyacak değişikliklerin kadın hakları üzerinde "felaket" etkiler yaratacağına dikkat çekti.
UNICEF'e göre, Irak’ta kızların %28’i 18 yaşından önce evleniyor ve kayıt dışı evliliklerin %22'si 18 yaşın altındaki kızlarla gerçekleşiyor. Birleşmiş Milletler’e göre ise 18 yaşından önce evlenen kızlar, şiddet, sağlık sorunları ve sömürü riskiyle karşı karşıya kalıyorlar.
Bu yazının yazıldığı an itibariyle, Irak parlamentosu ve yetkilileri Avrupa Parlamentosu’nun kararına henüz bir yanıt vermedi. Değişiklik önerisi, yoğun protestolarla karşı karşıya kaldı.
