دەرگاكانیان بەردەوام بەڕووی هەندێك دەزگای میدیاییدا كراوەن، بەڵام رۆژنامەنوس و راگەیاندنی دیكەش هەن نەك هەر زانیارییان دەستناكەوێت، بەڵكو لەكاتی روماڵکردندا روبەڕوی پێشێلكاری جۆراجۆر دەبنەوە. سەرۆكایەتی هەرێم، پەرلەمان و ئەنجومەنی وەزیرانی كوردستانی عیراق کورتیان هێناوە لە بە یەکسانی مامەڵەکردنی رۆژنامەنوسان لەکاتی پێدانی زانیاری و فەراهەمکردنی ژینگەیەکی ئارام و بێ توندوتیژی لە کاتی کارکردندا.
ئەو جیاوازییانەی لەلایەن ناوەندە فەرمییەكانی دەسەڵاتەوە پیادەدەکرێن لەگەڵ یاسا بەركارەكانی هەرێمی كوردستان یەکناگرنەوە کە داوای جیاوازی نەکردن دەکەن لە مافی بەدەستهێنانی زانیاری و روماڵکردن بۆ رۆژنامەنوسانی هەرێم.
لە شەش مانگی سەرەتای ساڵی 2021دا، زۆرترین كات وتەبێژی حكومەت، راوێژكار و لێپرسراوانی دیكەی راگەیاندنی حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم لە چەند دەزگایەكی میدیایی دیاریكراودا دەركەوتون یان لێدوانیان بۆ داون. لە بەرانبەریشدا، رۆژنامەنوس هەیە زیاتر لە سێ مانگە نەیتوانیووە لێدوانێكی فەرمییان لێ وەربگرێت، ئەوەش بەگوێرەی بەدواداچونەکانی (کەرکوک ناو) لەکاتی ئامادەکردنی ئەم بنکۆڵکارییەدا.
جیاكاری لە نێوان رۆژنامەنوسان و دەزگا میدییەكاندا، بۆ پەیامنێران زۆر سەختترە، كاتێك لە یەك شوێنی روماڵدا دەبینن بەشێك لە هاوپیشەكانیان بێ رێگری روماڵ دەكەن و ئەوانی دیكەش دوردەخرێنەوە.
هێرش قادر، پەیامنێری كەناڵی تەلەفزیۆنی NRTی لە هەولێر، کە ئەو جیاوازییە بەسەر خۆیدا هاتووە، رێگەی پێنەدراوە بچێتە ناو پەرلەمانی كوردستانەوە، لەكاتێكدا لە هەمان شوێندا میدیای دیكە بێ رێگری تێپەڕبون.
"روماڵی هاتنی كازم فاروق، سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێمان كرد بۆ پەرلەمان (6ی تەمموزی ئەمساڵ)، سەرۆكایەتی پەرلەمان پرسگەیان ئاگاداركردەوە ئەوانەی روماڵی هاتنەكەیان كردووە رێگەنەدرێت بچنە ناو پەرلەمان، كەناڵی حزبی هەبوو وەك ئێمەش روماڵی كردبوو، بەڵام بێ رێگری چوونە ناو پەرلەمان و رێگە بە ئێمە نەدرا" هێرش قادر بۆ (كەركوك ناو) وای وت.
بەپێی بەدواداچونەكانی (كەركوك ناو)، میدیای سەر بە كەسانی دیاری ناو دەسەڵات و حزب ئەگەری بەدەستهێنانی زانیاری زیاترە، بەدوای ئەواندا میدیای حزب و ئەوانەیشی زۆرجار لە روماڵ دەبن و روبەڕوی پێشێلكاری دەبنەوە، زیاتر ئەو میدیایانە وەك "ئەهلی و سەربەخۆ" خۆیان دەناسێنن.
هێرش قادر دەڵێت جیاوازی لە نێوان میدیاكاندا بە تەواوی "هەستی پێدەكرێت"، لەسەردانی لێپرسراوان بۆ دەرەوە و هەڵبژاردنی ئەو تیمە میدیاییەی یاوەریان دەكەن تا كۆنگرە رۆژنامەوانییەكان، "لە كۆنگرە رۆژنامەوانییەكانیشدا ئەو جیاوازییە لە بانگهێشتی دەزگا میدیاییەكاندا هەیە، ئەوەش پێشێلكاری زەقە دەرهەق بە رۆژنامەنوسان و بەردەوام نیگەرانیمان نیشانداوە بەڵام كەس گوێی لێنەگرتوین".
بەپێی بڕگەی چوارەم لە ماددەی حەوتەمی یاسای رۆژنامەگەری لە كوردستان، "رۆژنامەنوس مافی ئامادەبونی لە كۆنگرە و چالاكییە گشتییەكاندا هەیە".
لە بڕگەی دوەمی ماددەی دووەمی هەمان یاسادا هاتووە "رۆژنامەنوس بۆی هەیە لە سەرچاوە جیاوازەكانەوە هەر زانیارییەك كە بایەخی بۆ هاوڵاتیان هەبێ و پەیوەندییان بە بەرژەوەندی گشتییەوە بێ بەدەستبێنێ بەپێی یاسا".
ئەو دوو بڕگە یاساییە زیاد لە جارێك بەرانبەر رۆژنامەنوس هەوراز ئەحمەد، كچە پەیامنێری وێبسایتی شارپرێس –کە خۆیان وەك میدیای ئەهلی و ئازاد پێناسە دەكەن- لە سلێمانی پێشێلكراوە.
هەوراز بۆ (كەركوك ناو) نمونەی سەردانیكردنی بۆ دامەزراوەیەكی فەرمی دەهێنێتەوە لەگەڵ هاوپیشەیەكیدا، "قسەیان بۆ من نەكرد، بەڵام چونكە هاوپیشەكەم پەیامنێری كەناڵێكی حزبی دەسەڵات بوو قسەیان بۆ كرد".
"بارودۆخەكە وایلێهاتووە شەرمیش ناكەن لەو جیاكاری و رێگرییەی دەکرێت، رێك پێتدەڵێن قسە بۆ تۆ ناكەین" هەوراز دەشڵێت جیاكاری لە نێوان دەزگا میدیاییەكاندا بە زەقی دەبینرێت.
ئەو كچە رۆژنامەنوسە جگە لە رێگری، لە كاتی روماڵی چەند روداوێكیشدا لە سلێمانی، لە نێویاندا خۆپیشاندانەكانی ساڵی رابردوو (خۆپیشاندانەكان زیاتر لە دوو هەفتە بەردەوام بون دژی خراپی گوزەران و توندوتیژی لێكەوتەوە) روبەڕوی هێرش و لێدان بۆتەوە، وەك لە راپۆرتەكانی سەندیكای رۆژنامەنوساندا هاتووە.
بارودۆخەكە وایلێهاتووە شەرمیش ناكەن لەو جیاكاری و رێگرییەی دەکرێت
"بارودۆخە زۆر مەترسیدار بووە؛ بۆ ژنان 10 هێندە سەختترە بەراورد بە پیاوان؛ كاری رۆژنامەوانی بۆ ژنان بۆتە ئاڵنگارییەك و بە ژیانی خۆمان باجەكەی دەدەین" هەوراز ئەحمەد وای وت.
لە ساڵی 2020دا، هەرێمی كوردستان 138 پێشێلكاری دژی 315 دەزگای میدیایی و رۆژنامەنوس تۆماركراوە لە نێویاندا 47 حاڵەتی رێگری لە روماڵ دژی 104 دەزگا و رۆژنامەنوس هەبووە.
هەر لەو ساڵەدا كە دوایین ئاماری بڵاوكراوەی سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستانە، 42 حاڵەتی دەستگیركردن، 32 حاڵەتی هێرش و سوكایەتی، هەشت حاڵەتی لێدان، چوار هەڕەشە و ژمارەیەك پێشێلكاری دیكە تۆماركراون.
پێشێلكارییەكانی رێگری لە روماڵ، زۆربەی جار بەشێك بووە لە جیاكاری، بەوپێەی رێگرییە گشتگیر نەبووە و تەنیا ژمارەیەك دەزگای میدیایی گرتۆتەوە.
بەڵام رەنجە جەمال، پەیامنێری تۆڕی میدیایی رووداو لە هەولێر بەپێچەوانەی هاوپیشەكانیەوە پێیوایە دەرفەتی یەكسان رەخسێنراوە، "سروشتی كاری راگەیاندنی هەر سێ سەرۆكایەتییەكە وایە كە تەنیا رێگە بە كەناڵە تەلەفزیۆنییە فەرمییەكان دەدەن و رێگەنادەن ئەو دەزگایانەی دیكە كە لە سۆشیال میدیا پەخشیان هەیە روماڵی چالاكییەكانیان بكەن".
"ئەوەی من دەیبینم ئێستا دەزگا و بەرپرسان لە هەرێمی كوردستان بەگوێرەی بینەری دەزگاو كەناڵەكە مامەڵە دەكەن، بە تایبەتی ئەو دەزگاو كەناڵانەی خاوەنداریەتییان بە تەواوی دیارە و تۆماركراون بە رەسمی" بەوتەی رەنجە بۆ (كەركوك ناو)، كە میدیاییەی لە زۆربەی كۆنگرە و روماڵی روداوەكاندا ئامادەیی هەیە.
رووداو بەوتەی رەنجە، خاوەندارێتی بۆ كۆمپانیای رووداو دەگەڕێتەوە.
بەڵام لە یاسای رۆژنامەگەریدا بێ باسكردنی ئەو جیاوازییە لە نێوان جۆری كاركردنی دەزگا میدیاییەكاندا مافی روماڵ بە رۆژنامەنوسان دەدات.
لە هەرێمی كوردستان 31 كەناڵی ئاسمانی تۆماركراون، لەگەڵ 51 سایت، 138 رادیۆ، 259 رۆژنامە، 695 گۆڤار و 85 تەلەفزیۆنی ناوخۆیی، بەپێی ئامارەكانی سەندیكای رۆژنامەنوسان بۆ (كەركوك ناو).
نەزاكەت حسێن، سكرتێری لیژنەی داكۆكی لە ئازادی رۆژنامەنوسی و مافی رۆژنامەنوسان لە سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان دان بە بوونی جیاكاری لەنێوان كەناڵەكانی راگەیاندندا دەنێت لەلایەن دامەزراوە فەرمییەكانەوە.
هۆكاری ئەو جیاكارییە وەك دەڵێت ئەوەیە؛ بەشی زۆری كەناڵەكانی راگەیاندن سەربەخۆ نین و بەشدارن لەو ململانێ سیاسییەی لە كوردستان هەیە، تەنانەت كەناڵەكانیش باكگراواندنی سیاسییان هەیە، بۆیە پەیامنێر و تیمی كەناڵەكان باجی ململانێی سیاسی حزبەكەیان دەدەن.
"دۆخێكی تریش هاتۆتە پێشەوە كە وێب میدیاكانن و بەشی زۆریان تۆمار نەكراون لە سەندیكا، ئەوان لە ماوەی رابردوو رێگەیان پێ نەدرا رووماڵی دانیشتنەكانی پەرلەمان بكەن، ئێستا بەشی زۆریان مۆڵەتیان لە سەندیكا وەرگرتووە" نەزاكەت بۆ (كەركوك ناو) وای وت.
هەموو میدیایەكی بینراو، بیستراو، نوسراو و ئەلیكترۆنی پێیوستە لە سەندیكا مۆڵەت وەربگرن.
پەرلەمانی كوردستان بەناوی رێكخستنەوە و دەركردنی رێنمایی و دەركردنی مۆڵەتی فەرمی نزیكەی دوو مانگە رێگە بەهیچ وێب پەیجێك نادات روماڵی دانیشتنەكانی پەرلەمان بكەن.
هاوكات لە سەرۆكایەتی هەرێم و سەرۆكایەتی حكومەتیش بەهەمانشێوە بۆ كۆنگرە رۆژنامەنووسەكانی سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەت بەهیچ شێوەیەك رێگە بە وێب میدیاكان نادرێت، تەنانەت وتەبێژی حكومەت قسەیان بۆ ناكات، بەڵام لەوەشدا جیاوازی هەیە و ئەو رێگرییە بۆ هەموان نییە، چونكە وێب پەیج هەیە لە كۆنگرە رۆژنامەوانییەكاندا بەشداری پێدەكرێت.
جیاكارییەكانی ئاستی سەرۆكایەتییەكان بەسەر وەزارەت و بەڕێوەبەرایەتی و فەرمانگەكانیشدا رەنگیداوەتەوە
ئەیوب عەلی وەرتی، پەیامنێری تۆڕی میدیایی ئێستا لە هەولێر –وێبسایت و پەیجە، خۆیان بە سەربەخۆ و ئازاد پێناسەدەكەن- دەڵێت جیاكاری لە نێوان رۆژنامەنوسان و رێگری لە روماڵ "زۆر بە رونی" دەبینرێت.
ئەو سێ مانگە نەیتوانیوە بچێتە پەرلەمانی كوردستان بۆ روماڵ، ئەگەرچی دەڵێت رێكارەكانی وەرگرتنی مۆڵەتیان تەواو كردووە، ئەوەش بەپێشێلكاری دەزانێت و داواكارە هەرچی زووە سەرۆكی پەرلەمان ئەو كێشەیە چارەسەر بكات.
"جیاكاری لە ئاستی سەرۆكایەتی هەرێم، سەرۆكایەتی حكومەتیش هەیە، ئەوەش بەسەر وەزارەت و بەڕێوەبەرایەتی و فەرمانگەكانیشدا رەنگیداوەتەوە، لەسەر بنەمای ئەوەی گەورە ئاو دەڕێژێت و گچكە پێی لێ دەنێت، .. ئەو جیاكارییە لە وتەبێژی حكومەت بە تەواوەتی دیارە".
لە سەرەتای ئایاری ئەمساڵەوە ژمارەیەك پەیج و وێبسایت لە نێویاندا ئێستا، شارپرێس، ژیان، پۆلەتیك، خەندان، وێستگە، ستاندەر رێگەنادرێت روماڵی دانیشتنەكانی پەرلەمان بكەن بە پاساوی نەبونی مۆڵەت، هەرچەندە مۆڵەتیان وەرگرتووە بەڵام رێگرییەكان هەر بەردەوامن.
سامان ئەحمەد، بەڕێوەبەری راگەیاندنی پەرلەمانی كوردستان، رەتیدەكاتەوە جیاوازی لە نێوان دەزگا میدیاییەكاندا بكەن، هەر دەزگایەكی میدیایی دەتوانێت بچێتە پەرلەمان و روماڵ بكات، بەڵام "لە هەوڵی رێكخستنەوەی هاتنە ژوورەوەی وێب میدیاكانی سۆشیال میدیاین، ئەمەش بە پشتبەستن بە مادەی سێ و چواری یاسای كاری رۆژنامەگەری لە هەرێمی كوردستان كە دەبێت لە پێشدا كەناڵەكانی سۆشیال میدیا مۆڵەتی فەرمییان هەبێت".
لێپرسراوەكەی راگەیاندنی پەرلەمان وتی سەرقاڵی دۆزینەوەی میكانزمێكن لەگەڵ سەنتەری توێژینەوەی پەرلەمان بۆ كردنەوەی خولێك بۆ میدیاكانی ناو سوشیال میدیا لە چۆنیەتی مامەڵەكردنی میدیایی لەناو پەرلەمان، "دەمانەوێت زانیاری ئەوە بە پەیامنێرانی ئەو دەزگایانە بدەین كە جیاوازی بكەن لەنێوان پڕۆژە یاسا، پێشنیازە یاسا و بڕیارەكان، تا زانیاری بە هەڵە لەسەر كاری پەرلەمانی نەگوازنەوە".
بەپێی یاسای مافی دەسكەوتنی زانیاری لە هەرێمی كوردستان، كە پەرلەمان لە ساڵی 2013دا پەسەندیكردووە، هەر كەسێك چ سروشتی بێت یان مەعنەوی، مافی ئاگاداربون و بەدەستهێنانی زانیاری و ئەو دۆكیۆمێنتانەی هەیە كە لە دامودەزگاكان داوای دەكات.
بەپێچەوانەی ئەو یاسایەوە، نەك وەڵامی هاوڵاتی ئاسایی تەنانەت وەڵامی رۆژنامەنوسانیش نادرێتەوە.
(كەركوك ناو) زیاد لە جارێك بۆ ماوەی زیاتر لە هەفتەیەك هەوڵیدا بۆ ئەم بنكۆڵكارییە قسە لەگەڵ جوتیار عادل، وتەبێژی رەسمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بكات، تەنانەت لەرێی بەرنامەی واتسئاپەوە نامەی بۆ نارد و دەردەكەوێت نامەكەی بینیووە، بەڵام بە تەنیا وشەیەكیش وەڵامی نەدایەوە.
لە كاتێكدا بەپێی دروشمەكانی فەرمانگەی میدیا و زانیاری، كە جوتیار عادل سەرۆكیەتی، كاردەكەن بۆ دروستکردنی پەیوەندی بەهێز و پێویست بۆ حکومەتی هەرێم لەگەڵ دەزگاکانی ڕاگەیاندنی ناوخۆ و نێودەوڵەتی.
هەروەها زیاد لە جارێك (كەركوك ناو) هەوڵیدا پەیوەندی بە سامی ئەرگوشی، لێپرسراوی راگەیاندنی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانەوە بكات بەڵام هەوڵەكان بێ ئاكام بون.
بەپێی راپۆرتێكی رێكخراوی ئاشتی و ئازادی - رێكخراوێكی كۆمەڵگەی مەدەنییە- دەربارەی چاودێری رەوشی ئازادی رادەربڕین، لە شەش مانگی یەكەمی 2021 دا، 39 رۆژنامەنووس لە كاتی رووماڵکردندا رێگرییان بەرانبەر كراوە.
هەژار ئەنوەر، پەیامنێری شارپرێس لە هەولێر نمونەی جیاكاری لە نێوان میدیاكاندا دەهێنێتەوە و دەڵێت لە كاتی هەر روداوێكدا دەیان تەلەفۆن بۆ پۆلیسی هەولێر دەكەن وەڵام نادرێنەوە، بەڵام میدیای دیكە هەیە، یان هاوپیشەكانی لە میدیای دەسەڵات "رێگەیان بۆ كراوەیە و زۆرجار لە ناوەندە فەرمییەكانی خۆیانەوە تەلەفۆن بۆ ئەو رۆژنامەنوسانە دەكرێت".
بەپێی بەدواداچونی (كەركوك ناو)، نەك هەر پۆلیس، بەڵكو تەندروستی هەولێریش جیاوازی دەكات لە پێدانی مۆڵەت بۆ روماڵ لەناو نەخۆشخانەكاندا، ئەو نمونانە لە زۆربەی فەرمانگە و دامەزراوە حكومییەكاندا لە هەولێر، سلێمانی و شارەكانی دیكەی هەرێمدا هەن.
بەپێی ماددەی چوارەمی یاسای سەندیكای رۆژنامەنوسان، ئەركی سەندیكایە دەستكەوتنی دەنگوباس و زانیارییەكان بۆ رۆژنامەنوسان ئاسان بكات. هەژار روی دەمی دەكاتە سەندیكای رۆژنامەنوسان و دەڵێت پێویست بوو لەسەر پێشێلكردنی یاساكان بێنە دەنگ.
لەگەڵ پەرلەمانیش چەند دانیشتنێكمان كردووە بۆ رێكخستنەوەی ژینگەی یاسایی كاری راگەیاندن
سكرتێری لیژنەی داكۆكی لە ئازادی رۆژنامەنوسی و مافی رۆژنامەنوسان دەڵێت لە راپۆرتەكانیاندا باسی جیاكاریی بەرانبەر میدیاكان كراوە و داكۆكی لە نەهێشتنی ئەو جیاكارییانە دەكەن، تەنانەت نوسراو بۆ هەندێك دامەزراوە كراوە مامەڵە بە یاسای رۆژنامەگەری و یاسای مافی بەدەستهێنانی زانیاری بكەن.
"لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆ و ئەنجومەنی وەزیران دانیشتنمان كردووە، لەگەڵ پەرلەمانیش چەند دانیشتنێكمان كردووە بۆ رێكخستنەوەی ژینگەی یاسایی كاری راگەیاندن لە كوردستان" نەزاكەت حسێن وای وت.
هەروەها جەختیكردەوە سەندیكا "هەر ئەوەی لە دەستدێت داكۆكی بكات بەو پێیەی دەسەڵاتی جێبەجێكردنی نییە".
جگە لە وێبسایت و كەناڵ و پەیجەكانیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا، سەرۆكایەتی هەرێم، پەرلەمان و ئەنجومەنی وەزیرانی كوردستانی عیراق خاوەنی هیچ دەزگایەكی میدیایی گشتی نین.
هێرش قادر، پەیامنێری ئێن ئاڕتی پێیوایە دەبوو سەندیكا ئەو رۆڵەی هەبوایە تا جیاكاری نەهێڵێت، تا ببێتە پردی نێوان دەسەڵات و رۆژنامەنوسان، دەرفەتی زیاتر و یەكسانیش بە رۆژنامەنوسان بدرێت، بەڵام "بەداخەوە ئەوە نەكراوە"، زیاتر وتی "سەندیكا تا ئەوكاتە پشتگیری لە مافی رۆژنامەنووسان دەكات كە لە بەرژەوەندی سەندیكا ، یان كەسەكانی ناو سەندیكا بێت...".
سمكۆ عەبدولكەریم، سەرۆكی لقی هەولێری سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان هاوڕای بەشێك لە رۆژنامەنوسان و بەپێچەوانەی رای نەزاكەت حسێن، دەڵێت سەندیكا "هیچ رۆڵێكی نیە و ناتوانێ هیچ بكات.. ئەوەی هەیە سەندیكایەكی بێ كاریگەرە".
دەربارەی جیاوازی لە پێدانی زانیاری بە میدیای حزبی و میدیاكانی دیكەدا، سمكۆ وتی "كەواتە حزب تەحەكوم بە دامەزراوەكانی حكومەتەوە دەكات بەپێی بەرژەوەندی و سیاسەتی حزبەكە."
جیاكاری لە پێدانی زانیاری بە میدیا؛ بەوتەی ئەو كەسانەی لەم بەدواداچونەدا قسەیان كردووە، كاریگەری لەسەر پەیامی میدیایی و هاوسەنگی هەبووە، وایكردووە میدیا نەتوانێت بە ئازادی ئەرك و رۆڵە سەرەكییەكەی خۆی ببینێت كە گەیاندنی تەواوی زانیارییەكانە بە رایگشتی.
