زبڵدانێك لە دامێنی ناحیەی ئەلقوش كە مێژووەكەی بۆ 23 ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە، لەپاڵ سیمایەكی ناشرین بە ناحیەكە، ژینگەی ناوچەكەشی پیسكردووە و دوكەڵ و بۆنەكەی مەترسی لەسەر گیانی خەڵكەكە دروستكردووە.
زبڵدانەكە تەنیا چەند مەترێكی كەم دەكەوێتە سەر رێگای سەرەكی ئەلقوش – تلكێف لە دەشتی نەینەوا، رۆژانە دوكەڵی سوتانی خاشاكەكە بە دەروازە و ناوەوەی شاردا بڵاودەبێتەوە، حكومەتیش دەستەوەستانە لە دۆزینەوەی چارەسەرێك.
جەنان شاکر، خەڵكی ئەلقوش، جەختیكردەوە كە ئەوان زیاتر لە دوو دەیەیە بە دەست كێشەی بونی ئەو زبڵدانەوە دەناڵێنن، "دیمەنی ناحیەكەی ناشرین كردووە، ژینگەكەی پیسكردووە و بۆتە هۆكارێكیش بۆ زۆربونی روداوی هاتوچۆ لە دەروازەی شار".
زیاتر وتی "كاتێك زبڵدانەكە دەسوتێنرێت، بەهۆی دوكەڵەوە ئاستی بینین لەسەر رێگای سەرەكی كەمدەبێتەوە و روداوی هاتوچۆی لێدەكەوێتەوە".
ئەلقوش یەكێكە لە ناحیەكانی قەزای تلكێف، زۆرینەی دانیشتووانەكەی كریستیانین، لەگەڵ بونی پێكهاتەی تری نەتەوەیی و ئایینی وەكو عەرەب، كورد و ئێزیدی و 42 گوندی بەسەرەوەیە.
جەبار شینو (55ساڵ)، خەڵكی گوندی سرێچكایە، هەفتانە رێی دەكەوێتە ئەلقوش، وتی "شۆفێرێكی گوندەكەمان یەكێك بوو لە قوربانییەكانی ئەو زبڵ و خاشاكە، كاتێك روداوەكە رویداوە دوكەڵ ناوچەكەی تەنی بوو"، زیاتر وتی "كۆمپانیای كۆكردنەوەی خۆڵ و خاشاك، ناحیەكە پاكدەكاتەوە و زبڵ و خاشاكەكە لەوێ فڕێدەدا، كەس نییە لێی بپرسێتەوە".
بەشێك لە خۆڵ و خاشاكەكە هەر كۆمپانیاكە خۆی دەیسوتێنێت، بەشێكیشی خەڵكی ناوچەكە.
لارا یوسف، بەڕێوەبەری ناحیەی ئەلقوش، بە (كەركوك ناو)ی وت "بە هەرەمەكی زبڵ و خاشاك لەو شوێنە فڕێدەدەن لەكاتێكدا شوێنی فڕێدانی زبڵ و خاشاك نییە و ژینگە پیس دەكات، زۆر نزیكە لە شوێنی نیشتەجێ بون"، جەختیكردەوە لەوەی وەزارەتی ژینگەیان ئاگاداركردۆتەوە لەوەی شوێنێك بۆ كۆكردنەوەی زبڵ و خاشاك دیاری بكەن.
نەینەوا/ لایەنێكی ئەو شوێنەی رۆژانە بە شێوەیەكی هەرەمەكی خۆڵ و خاشاكی لێ فڕێدەدرێت لە ناحیەی ئەلقوش. فۆتۆ: كەركوك ناو
لارا ئاماژەی بەوەدا كە ئەوان تائێستا هیچ پلانێكیان نییە بۆ ریسایكلینكردنی خاشاكەكە، یان شاردنەوەی لەژێر خاك، لەگەڵئەوەی وتی "زیانی بۆ تەندروستی مرۆڤ، كشتوكاڵ و ئاژەڵداریش هەیە".
لە بارەی ئەوەی ئایا ئەوان دەتوانن چی بكەن بۆ ئەو كێشەیە، وتی "چەندین داواکاریمان پێشکەشی لایەنە پەیوەندیدارەكان كردووە، بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێك و بنبڕكردنی فڕێدانی زبڵ و خاشاك، بەڵام وەڵاممان نەدراوەتەوە".
پیسبونی ژینگە و ئاووهەوا، یەكێكە لە هۆكارەكانی توشبوون بە نەخۆشی شێرپەنجە. بەپێی وەزارەتی تەندروستی هەرێمی كوردستان، تەنیا لە ساڵی 2023دا نۆ هەزار و 911 حاڵەتی نوێی شێرپەنجە لە هەرێمی كوردستاندا تۆماركراون و دەركەوتووە شێرپەنجەی سییەكان دووەم بەرزترین جۆری شێرپەنجەیە.
رەعد حەدیدی، بەڕێوەبەری گشتی شارەوانییەكانی نەینەوا، وتی كە ئەو كێشەیە تەنیا لە ئەلقوش نییە، بەڵكو 20 یەكەی شارەوانی لە پارێزگای نەینەوا هەمان كێشەیان هەیە. "لە عیراق بەگشتی بەشێوەیەکی تەندروست مامەڵە لەگەڵ خۆڵ و خاشاکدا ناکرێت، چەندین بەدواداچونمان بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیە كردووە، داوامان لە وەزارەتی نیشتەجێبون كردووە شوێن بۆ كۆكردنەوەی خۆڵ و خاشاك دابین بكات، بەڵام تائێستا هیچ ئەنجامێكی نەبووە".
وتیشی "لەگەڵ فەرمانگەی ژینگەش بۆ ئەو پرسە گفتوگۆمان كردووە، گرفتەكە ئەوەیە چارەسەر تەنیا بە فەرمانگەیەك و دووان ناكرێت، بەڵكو دەبێت هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكومەت بۆ ئەو مەبەستە بێنە سەر خەت، دەبێت زەوی دابینبكرێت، زەوییەكەش دەبێت موڵكی شارەوانی بێت و رەزامەند بێت، بۆ نمونە ئەوەی ئەلقوش پێویستی بە دابینكردنی 20 دۆنم زەوی هەیە".
بەپێی وتەی ئەو بەر لە شەڕی داعش – پێش 2014- ئەو پرسە نزیك بووە لە چارەسەر، "بەڵام لەگەڵ هاتنی داعش و بەردەوامی شەڕ هەموو مامەڵەكانی ئەو پرسە ونبون، ئێستا دەبێت لە سفرەوە دەستپێبكەینەوە".
سینان سوبحی، بەڕێوەبەری فەرمانگەی ژینگەی نەینەوا، وتی "ئێمە دەزانین زیانەكانی فڕێدان و كۆبونەوەی خۆڵ و خاشاك بۆ سەر ژینگە چەندن و لێكەوتەكانی چین، بەڵام یەكەم هەنگاو دەبێت زەویی دابینبكرێت، ئەو شوێنەی ئێستا بۆتە جێی فڕێدانی زبڵ و خاشاك لە بنەڕەتدا موڵكی خەڵكن، ئێمەش لەگەڵ چەندین فەرمانگە و وەزارەت لەسەر هێڵین و بەڕاستی دەمانەوێت چارەسەرێك بدۆزینەوە".
