لە خانەقین دەسەڵات لە 14 فەرمانگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەسەنرێتەوە، ئەوەش لەژێر رۆشنایی بڕیار و رێنماییەكانی حكومەتی ناوەندی و ئیدارەی پارێزگای دیالە.
لێسەندنەوەی دەسەڵات لەو فەرمانگەیانە، لەكاتێكدایە بەر لە ریفراندۆم و روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر دەسەڵاتی رەهایان هەبوو، تەنانەت هەندێكجار بەسەر فەرمانگەكانی حكومەتی ناوەندیشەوە.
ئەو فەرمانگەیانەی هەرێم لە خانەقین، لە ساڵی 2003وە بۆ قەزاكە و ناوچەكانی تری جێناكۆك گەڕانەوە. لەپاڵ فەرمانگەكانی تر حكومەتی ناوەند كاریان دەكرد و دەسەڵاتی بڕیاردانیان هەبوو.
فەرمانگەكان، شارەوانی، ئاو، تەندروستی، ئاوەدانكردنەوە، پەروەردە، كاروباری كۆمەڵایەتی، كارەبا، شەهیدان، ئاسایش، پۆلیس، پۆلیسی هاتوچۆ، كشتوكاڵ، زانكۆ و دەستەی ناوچە دابڕێنراوەكان، لە دیارترین ئەو فەرمانگانەی هەرێمن كە لە خانەقین بونیان هەیە.
سۆران عەلی حسێن، سەرۆکی شارەوانى خانەقین سەر بە حكومەتی هەرێمی كوردستان، بە (كەركوك ناو)ی وت "فەرمانگەكانی هەرێم هەروەكو پێش ریفراندۆم دەوامی خۆمان دەكەین، بەڵام دەسەڵاتمان نەماوە وەك ئەوەی پێش 16ی ئۆكتۆبەر هەمانبوو".
دەوامی خۆمان دەكەین، بەڵام دەسەڵاتمان نەماوە
لە 16ی ئۆكتۆبەری 2017، دەسەڵاتی حكومەتی ناوەندی بۆ خانەقین و ناوچەكانی تری جێناكۆك گەڕایەوە و لەوكاتەشەوە دەسەڵاتی فەرمانگەكانی هەرێم سنوردار و كەمكرانەوە. تا لە ئێستادا هیچ رۆڵ و دەسەڵاتێكیان نەماوە.
سۆران وتی "پێشتر دەستوەردانمان دەكرد لە بەڕێوەبردنی قەزاكە و توانای بڕیاردانمان هەبوو، دەسەڵاتمان بەسەر هەموو قەزا، ناحیە و گوندەكاندا هەبوو، تەنانەت ئەو فەرمانگانەی سەر بە حكومەتی ناوەندیی و پارێزگای دیالەش بون، ئێمە بەڕێوەمان دەبردن".
بەشێك لەو فەرمانگانەی هەرێم لەخانەقین لەیەككاتدا فەرمانگەی هاوشێوەی ناوەندیش هەر لەو قەزایە بونی هەیە. لەوانە شارەوانی، كشتوكاڵ، كارەبا و تەندروستی و ژمارەیەكی تری فەرمانگە.
"ئێمە وەكو شارەوانی هەرێم ئێستا تەنیا کارى پاکكردنەوە و سەوزكردنی شار دەكەین، بەڵام شارەوانییەكەی حكومەتی ناوەند هەموو دەسەڵاتێكیان هەیە... بەهۆی بونی دوو شارەوانیش راییكردنی بەشێك لە مامەڵەی هاوڵاتیان پەكیكەوتووە"، سەرۆكی شارەوانی خانەقین سەر بە هەرێمی كوردستان وایوت.
ئێمە وەكو شارەوانی سەر بە حكومەتی هەرێم ئێستا تەنیا کارى پاکكردنەوە و سەوزكردنی شار دەكەین
لە دوای گەڕانەوەی دەسەڵاتی ناوەندی، چەندینجار فەرمانگەكانی هەرێم لە خانەقین ئاگاداركراونەتەوە لەوەی دەستوەردان نەكەن لە كاروباری حكومەتی خۆجێی خانەقین.
سەرۆكی شارەوانی خانەقین (سەر بە هەرێم) بۆ ئەوە نمونەی هێنایەوە، "ماوەیەك پێش ئێستا فەرمانگەی هاتوچۆی سەر بە هەرێم سەرقاڵی هێڵكاریی شوێنی روداوێكی هاتوچۆ بون لەناو خانەقین، بەڵام لەلایەن فەرمانگەی هاتوچۆی سەر بە دیالەوە ئاگاداركرانەوە كە شوێنەكە چۆلبكەن و ئەوە كاری ئەوان نییە".
شیروان میرزا قادر، ئەندامی پەرلەمانى عیراق لە فراکسێونى یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان، بە (كەركوك ناو)ی وت "ئێستا ئەوەی لە ناوچەكانی جێناكۆك دەبینرێت دوو ئیدارەییە، ئەوەش دوای 16ی ئۆكتۆبەر دروستبوو... ئێستا كێ لەو ناوچانە بڕیار بەدەست بێت، هەر ئەوەش دەسەڵاتی هەیە، پێش ریفراندۆم هەرێم دەسەڵاتی رەهای هەبوو، ئێستا وانییە و ناوەند بڕیار دەدات".
خانەقین قەزایەكی جێناكۆكی پارێزگای دیالەیە و دانیشتوانەكەی لە عەرەب، كورد، توركمان پێكدێن، لەگەڵ پێكهاتەیی ئایینی كاكەیی و لە پێشوشدا كریستیانی.
دوو فەرمانگەی سەر بە حكومەتی ناوەندی، بۆچونی ئەو پەرلەمانتارە و سەرۆكی شارەوانی خانەقین (سەر بە هەرێم) پشتڕاستدەكەنەوە و جەختدەكەنەوەی لەوەی دەسەڵات ئێستا لای ئەوانە.
لێپرسراوی فەرمانگەیەكی ئەمنی، سەر بە حكومەتی ناوەند، بە (كەركوك ناو)ی وت "دەسەڵات ئێستا لای ئێمەیە، ئەوان هیچ ئەرك و كارێكیان نییە، ناتوانن بڕیار بدەن و دەسەڵاتیان پێنەدراوە".
دەسەڵات ئێستا لای ئێمەیە، ئەوان هیچ ئەرك و كارێكیان نییە
ئەو جەختیكردەوە "فەرمانگە ئەمنییەكانی سەر بە هەرێم، مەگەر ئێمە داوای هاوكارییان لێبكەین، ئەگینا هیچ رۆڵیان نییە،چونكە ئێستا خانەقین لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی فیدراڵدایە نەك هەرێم".
بەو هۆیەوە شیروان میرزا – پەرلەمانتار - داوایكرد هەرێم و كورد كار بۆ بەهێزكردنی رۆڵی فەرمانگەكانی هەرێم بكەن لە ناوچەكانی جێناكۆك. ئەوەش لەڕێی هەوڵدانیان لە بەغدا.
"زەرورە كورد بەخێرایی ئەو پرسە یەكلایبكاتەوە، چونکە پارێزگارەكانی ئەو ناوچانە، لە هەوڵی ئەوەدان فەرمانگەكانی هەرێم و دەسەڵاتی كوردی لە ناوچەكانی جێناكۆك كەمبكەنەوە و دەسەڵاتیان نەهێڵن"، شیروان وایوت.
ئەو زیاتر وتی "بۆ چارەسەرکردنى کێشەى دوو ئیدارەیی لەناوچە دابڕاوەکان، کورد وەفد و وەزیرى هەیە لەبەغدا و گفتوگۆ دەکەن، لەئێستادا سەردانى بەغدایان کردووە و پێویستە بەدەستور و یاسا هەوڵى بۆ بدرێت، چونکە دوو ئیدارەیی کاریگەرى هەیە بۆ هاوڵاتیان بەتایبەت بۆ کوردەکان".
لێپرسراوانی حزبی لە خانەقین، پێیانوایە دەسەڵاتی فەرمانگەكانی هەرێم بەئاسانی ناگەڕێتەوە بۆ ئەو قەزایە، ئەگەر دەسەڵاتی ئەمنیان لەگەڵدا نەبێت.
خالید دارا، لێپرسراوی كۆمیتەی ئازادی یەكێتی لە خانەقین، وتی "دەسەڵات و بڕیاردان لە خانەقین لە ئێستادا بەدەست پارێزگای دیالە و فەرمانگەكانی سەر بە حكومەتی فیدراڵییە... هەر لەوكاتەوەی پێشمەرگە كشایەوە ئیتر رۆڵی فەرمانگەكانی هەرێم بەرەو كۆتایی رۆیشت و وەكو جاران نییە هەموو دەسەڵاتەكان لەدەست كورد و فەرمانگەكانی هەرێم بون".
ئەو وتیشی "بۆ گەڕانەوەی دەسەڵاتی فەرمانگەكانی حكومەتی هەرێم، پێویستە پێشمەرگە بگەڕێتەوە".
لێپرسراوی فەرمانگەیەكی تری خانەقین سەر بە حكومەتی فیدراڵ، لەبەرئەوەی مافی لێدوانی نییە نەیویست ناوی بڵاوبكرێتەوە، وتی "ئێمە فەرمان لە قایمقامی خانەقین وەردەگرین، قایمقامیش فەرمان لە پارێزگای دیالە وەردەگرێت، ئەوەش مانای وایە فەرمانگەكانی هەرێم رۆڵیان لە خانەقین نەماوە".
