لە بەری راست و بە دیاریكراوی لە دڵی شاری كۆنی موسڵدا، هێشتا مزگەوتی گەورەی نوری داروپەردوی وێرانەیە، دوای تێپەڕینی چوار ساڵ بەسەر تەقاندنەوەیدا لەگەڵ منارە مێژوییەكەی حەدبا بەدەستی چەكدارانی "دەوڵەتی ئیسلامی - داعش".
منارەی حەدباش كە لە چاوەڕوانی دوبارە هەستانەوەدایە، نەخشەسازی پێشنیاركراوی یونسكۆ بۆ نۆژەنكردنەوەی روبەڕوی شەپۆلێكی ناڕەزایی بۆتەوە، چونكە بەرهەڵستكارانی ئەو دیزاینە پێیانوایە هیچ لە بیناسازییە كۆنەكە ناچێت و جێدەست و كەلتوری موسڵاوی تیایدا رەنگینەداوەتەوە.
بەڵام رای پێچەوانەش هەیە و بە پاساوی "نوێگەری" لەگەڵ نەخشەی نوێی نۆژەنكردنەوەدان.
"پرۆسەی بنیاتنانەوە و نۆژەنكردنەوەی شوێنەوارە مێژویی و كەلتورییەكان تەنیا لە چەند شوێنێكی كەم دەستیانپێكردووە، وەك مزگەوتی گەورەی نوری و منارەی حەدبا لەگەڵ هەندێك مزگەوت و كڵێسای دیكەی كەلتوری" بەوتیە خەیرەدین ئەحمەد، یاریدەدەری سەرپەرشتیاری شوێنەواری نەینەوا بۆ (كەركوك ناو).
بەپێی ئامارەكانی شوێنەواری نەینەوا ژمارەی ئەو شوێنانەی داعش تەقاندییەوە یان زیانی پێگەیاند لەكاتی فەرمانڕەوایی نەینەوا (ناوەڕاستی 2014 تا تەمموزی 2017) زیاتر لە 150 شوێنەوارن.
ڤیدیۆ: چركەساتی تەقاندنەوەی مزگەوتی نوری و منارەی حەدبا لە ساڵی 2017
بوژاندنەوەی رۆحی موسڵ
رێكخراوی یونسكۆی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان، پرۆژەی بنیاتنانەوەی شوێنەوارە مێژوییەكانی نەینەوای لە ئەستۆ گرتووە لە چوارچێوەی بەرنامەیەكدا بەناوی "بوژاندنەوەی رۆحی موسڵ".
بنیاتنانەوە و نۆژەنكردنەوەی مزگەوتی نوری و مناردەی حەدبا كە بەرزییەكەی 45 مەترە و زیاتر لە 840 ساڵە بنیاتنراوە، بە پاڵپشتی دارایی 50 ملیۆن دۆلاری ئیماراتی عەرەبی یەكگرتوو و هەماهەنگی حكومەتی عیراقی دەبێت.
یونسكۆ لە كۆتاییەكانی ساڵی رابردوودا كێبڕكێیەكی بە هەماهەنگی زانكۆی موسڵ راگەیاند بۆ نەخشەی نوێی بنیاتنانەوەی مزگەوتی نوری، لە نیسانی ئەمساڵدا نەخشەی هەشت ئەندازیاری بیناسازی میسری لە نێو 123 نەخشەی جۆراجۆردا وەك براوە ئاشكراكران.
براوەكان جگە لە خەڵاتێكی 50 هەزار دۆلاری، گرێبەستی وردەكاری دیزاینی كۆمەڵگەی مزگەوتی نوری و منارەی حەدبا-یان پێدەدرێت.
"نۆژەنكردنەوەی كۆمەڵگەی مزگەوتی نوری كە یەكێكە لە شوێنەوارە دیارە مێژوییەكانی موسڵ و مێژوی ئەو شارە، شوێنی دیاری دەبێت لە هەوڵەكانی بەدیهێنانی ئاشتەوایی و پێكەوەژیانی كۆمەڵایەتی" ئەودری ئەزولای، بەڕێوەبەری گشتی یونسكۆ لە بڵاوەكراوەیەكی سایتی یونسكۆ وادەڵێت.
هەروەها وتی شوێنەوارە مێژویی و كەلتورییەكان هەستی خەڵك بۆ گرنگیدان بە كۆمەڵگە و ناسنامەیان هاندەدەن.
بەپێی پرۆژەكەی یونسكۆ، لە ساڵی یەكەمدا پلانی ئاوەدانكردنەوە دادەنرێت و لە چوار ساڵی داهاتوشدا مزگەوتی نوری، حەدبا و باڵەخانەكانی چواردەوریان بنیاتدەنرێنەوە بە لەبەرچاوگرتنی تايبەتمەندێتی مێژویی، پاشان هەر لەو پرۆژەیەدا باخچە و مۆزەخانەش هەن.
مشتومڕ لەسەر نەخشەسازی نوێ
نەخشەسازی نوێی براوە لەلایەن بەشێك لە خەڵكی موسڵ و چالاكوانانەوە رەتدەكرێتەوە، بەوپێیەی دەڵێن دورە لە شێوە كۆنەكە و لەگەڵ بیناسازی موسڵاویدا یەكناگرێتەوە، چونكە نەخشەسازییەكە لەلایەن ئەندازیارانی ناوخۆییەوە نەكراوە و دەربارەی پەیوەستبونی خەڵك بە شوێنەوارە كەلتورییەكانیانەوە هیچ نازانن.
تەهانی ساڵح، كچە چالاكوان و چالاكی سەر تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان نەخشەسازی نوێ رەتدەكاتەوە و دەڵێت یونسكۆ بیروبۆچونی خەڵكی موسڵی لە بنیاتنانەوەی مزگەوتەكەدا پشتگوێخستووە.
"یەكێك لە گرنترین پێوەرەكانی نۆژەنكردنەوەی شوێنەوارە مێژوییەكان لە جیهاندا ئەوەیە خەڵكی ئەو ناوچەیە بەشداربن و بۆچونیان وەربگرن" بەڵام بەوتەی ساڵح لەوەدا یونسكۆ تاكڕەوانە بڕیاری داوە، سەرباری دەنگە ناڕازییەكان.
ئەو كچە چالاكوانە سەرسوڕمانی خۆی نیشاندا لەوەی هەمان رێكخراو هەردوو كڵێسای تاهیرە و لاتینی بەهەمان شێوازی كۆن بنیاتناوەتەوە بەڵام سورە لەسەر نەخشەسازی نوێ بۆ مزگەوتی نوری و منارەی حەدبا.
لە بەرانبەردا ئەیوب زەنون، چالاكوانی موسڵاوی كە سەیری وردەكاری بەرنامەی "بوژاندنەوەی رۆحی موسڵ"ی كردووە دەڵێت هیچ بیانویەك نابینێت بۆ رەتكردنەوەی نەخشەسازی نوێی بنیاتنانەوەی مزگەوتەكە، لەبەرئەوەی یونسكۆ منارەی حەدبا بەهەمان شێوازی كۆن بنیاتدەنێتەوە و نوێگەرییەكەدا تەنیا لە شێوەی مزگەوتەكەدا هەیە.
زەنون داوای ئەوەشیكرد "چەند زیادكردنێك بۆ نەخشەسازییە نوێیەكە بكرێت تا رەنگدانەوەی رۆح و رەسەنایەتی موسڵ بێت".
مزگەوتی گەورەی نوری و منارەی حەدبا لە سەردەمی نورەدین زەنگی، لە سەدەی شەشەمی كۆچی (1100ی زایینی) بنیاتنراوە، منارەكە تەنیا بەشی رەسەنی مزگەوتەكەیە تائێستا لە شوێنی خۆیدا ماوە، كە بە درێژایی سەردەمانی رابردو بە چەندین قۆناغی نۆژەنكردنەوەدا تێپەڕبووە.
عەمار عەلی، فەرمانبەری راگەیاندنی دیوانی وەقفی سونی لە نەینەوا بە (كەركوك ناو)ی وت وەقف تێگەیشتنی بۆ ترسی هاوڵاتیانی موسڵ و چالاكوانەكان دەربارەی نەخشەسازی نوێی مزگەوتی نوری هەیە.
پاساوی ئەوەش زیادكردنی نوێگەرییە بۆ نەخشەسازییەكە و بیناسازییەكە هاوشێوەی شوێنێكی كراوە دەبێت لەگەڵ هەبونی خوێندنگە لە مزگەوتەكەدا، جگە لە هۆڵ و روبەرێكی سەوزایی.
هەرچەندە مزگەوتەكە سەر بە وەقفی سونەیە بەڵام رۆڵی ئەوان لە ئاوەدانكردنەوەیدا تەنیا "هەماهەنگییە" نەك جێبەجێكردن، بەوتەی عەلی.
یونسكۆ لە بەیاننامەیەكدا كە (كەركوك ناو) بینیویەتی، دەڵێت ئەو گۆڕانكارییانە لە چوارچێوەی پرۆژەی "دوبارە بنیاتنانەوەی هۆڵی مێژویی نوێژكردنی مزگەوتی نوری" لە پێناو هاوئاهەنگییە لە نێوان گۆشەكانی كۆمەڵگەكەدا، لەڕێی كردنەوەی شوێنی گشتی كراوە بە پێنج دەروازەوە كە راستەوخۆ بە شەقامەكانی تەنیشتیدا دەبەسترێنەوە".
هەروەها رونیكردۆتەوە هۆڵی نوێژكردن وەك پێشتر دروستدەكرێتەوە، لەگەڵ هەندێك چاكسازی، لەگەڵ سودوەرگرتن لە روناكی سروشتی و دۆزینەوەی شوێنی گەورەی تایبەت بە ژنان و كەسایەتی گەورە، بەجۆرێك ئەوانەش بە هۆڵە گەورەكەوە پەیوەست دەكرێنەوە.
منارەی حەدبا و مزگەوتی نوری لە 21ی حوزەیرانی 2017دا لەلایەن داعشەوە تەقێنرانەوە دوای گەمارۆدانیان بە هێزە عیراقییەكان.
منارەی حەدبا بە یەكێك لە گرنگترین شوێنەوارە مێژوییەكان دادەنرێت و وەك ناسنامەی شاری موسڵ و هەموو پارێزگای نەینەوا هەژماردەكرێت.
ئیبراهیم بەدری، ناسراو بە ئەبوبەكر بەغدادی، سەركردەی یەكەمی داعش، یەكەم دەركەوتی دوای دەستبەسەرداگرتنی موسڵ لە مزگەوتی نورییەوە بوو، كاتێك لەوێ وتاری هەینی خوێندەوە و "خەلافەتی ئیسلامی" راگەیاند و خۆیشی "ئەمیری موسڵمان" ناساند.
بەغدادی لەلایەن هێزێكی تایبەتی ئەمریكییەوە لە ساڵی 2019دا لە باكوری خۆرئاوای سوریا كوژرا.
لە نێوان نوێگەرییەكانی مزگەوتی نوری و مانەوەی منارەی حەدبا لەسەر شێوازە كۆنەكەی خۆی، خەڵكی موسڵ بە پەرۆشییەوە چاوەڕێی ئاوەدانكردنەوەیان دەكەن كە بڕیارە لە پاییزی داهاتوودا پرۆژەكە دەستپێبكات.
