"لێرە، واقیعێکی زیندومان لە شۆستەیەکی بێ گیاندا خوڵقاندوە"، بەمشێوەیە، جەعفەر عەلی، یەکێک لە رێکخەرانی پڕۆژەی "شۆستەی کتێب" باسی لە گرنگی ئەو پڕۆژەیە کرد کە بەوتەی ئەو بۆتە فەزایەک بۆ بەرەوپێشبردنی رەوڕەوەی رۆشنبیری لە قەزای تەلەعفەر، دوای نزیکەی دوو دەیە لە جەنگ و توندوتیژی.
جەعفەر دەڵێت، "لەم شوێنە یەکێک موزیک دەژەنێت، یەکێک شیعر دەڵێتەوە، یەکێکی تریش تابلۆکانی نمایش دەکات، بەشێکیشیان کتێب لە نێوان یەکتردا ئاڵوگۆڕ دەکەن".
ئەو شۆستەیە بۆتە هۆکارێک بۆ دەرخستنی رویەکی تری ئەم شارە، ئەوەش جیاواز لە دیمەنی تەقینەوە و کوشتن و وێرانکاری کە پێشتر راگەیاندنەکان و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دەیانگواستەوە.
جەعفەر جەختدەکاتەوە کە "بەشێک لەو کتێبانەی لێرە نمایش دەکرێن، کتێبی تورکمانیی و تورکین کە لە کتێبخانەکاندا دەستناکەون، کە دەستەبژێری شاعیری گەورەی تورکمان (رەزا جولاق ئۆغڵو)ن و وەک پاڵپشتییەک وهاندانێک بۆ خوێندنەوە لەسەر ئەو شۆستەیە خراونەتەڕوو".
"شتێکی باشە کە ئەم شۆستەی توانیویەتی باز بدات بەسەر هەندێك لەو دابونەریتە باوانەی کە هاتنی ژنان و کچانیان بۆ ئەو جۆرە شوێنانە قەدەغە کردبوو، ئێستا ژنان ئامادەبوونێکی بەهێزیان هەیە لەو شۆستەیە، تەنانەت بەشداریش دەکەن لە رێکخستنی بەشێک لە چالاکییەکان وەک ئەندامی لیژنەی بەڕێوەبەردن"، ئەوەش بە وتەی روئا ئەفەندی، لەلیژنەی بەڕێوەبردنی شۆستەی کتێب.
ئەفەندی بە (کەرکوک ناو)ی وت، "شۆستەی کتێب پڕۆژەیەکە بۆ پشتگیریکردن و هاندانی بەهرە کپکراوەکانی شارەکە، یەکەم ئەزمونیشە کە لە تەلەعفەر تاقیدەکرێتەوە بۆ سازدانی چالاکییە کلتورییەکان بە بەشداری هەردوو رەگەز، بەو پێیەی چەندین کچی بەهرەدار لە بوارە جیاجیاکانی وەک وێنەکێشان، خۆشنووسی، چنین وشیعر بەشداری دەکەن".
بەپێی ئامارە رەسمییەکانی دەزگای ناوەندیی ئامار کە سەر بەوەزارەتی پلاندانانی عیراقە، 250 هەزار و 236 کەس لەکۆی دانیشتوانی تەلەعفەر کە ژمارەیان 511 هەزار وچوار کەسە، لەڕەگەزی مێینەن.
روئا ئەفەندی زیاتر وتی، "من خۆم بەشداری دەکەم لە وتاردان و بابەتی ئەدەبی، هانی ژنانیش دەدەم بۆ بەشداریکردن لەم چالاکییانە".
بەشێک لە چالاکییەکانی شۆستەی کتێب لە تەلەعفەر تایبەت بەهاندانی منداڵان بۆ ئامادەبون و زیادکردنی حەزی خوێندنەوە و داهێنان تیایاندا، هاوکان ژنان سەرپەرشتی پێشکەشکردنی شانۆگەری ئامانجدار بۆ منداڵان دەکەن بۆ چاندنی خۆشەویستی زانست و زانیاریی و ئاشتی یەکتر قبوڵکردن.
روئا دەڵێت، "ئەم بۆنانە دەقۆزینەوە بۆ گەیاندنی پەیامی کۆمەڵایەتی، بۆ نمونە چەند چالاکییەکمان رێکخست کەتایبەت بون بە رۆژی جیهانی بەگژداچوونەوەی توندوتیژی دژ بەژنان".
قەزای تەلەعفەر (لەخۆرئاوای موسڵ)، لە دوای كۆنترۆڵكردنی لە ژێر دەستی رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لەعیراق وشام (داعش)، جموجۆڵێکی رۆشنبیری بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە، چەندین کتێبخانە و یانەی رۆشنبیریی کرانەوە، دەکرێت شۆستەی کتێب بە تەواوکەری ئەو چالاکییانە دابنرێت.
قەزای تەلەعفەر دەکەوێتە باکوری خۆرئاوای موسڵ بەدووری 69 کیلۆمەتر، هەموو دانیشتوانی سەنتەری قەزاکە لە پێکهاتەی تورکمانن، هاوکات کەمینەیەک لە هەردوو پێکهاتەی کورد و عەرەب لەهەندێ ناحیە و گوندی سەر بەو قەزایە دەژین، لەوانە رەبیعە، زومار و عەیازییە.
کۆنترۆڵكردنی قەزاكە لەلایەن داعشەوە نزیکەی سێ ساڵی خەیاند، بەهۆیەوە سەدان کەسی لە دانیشتوانەکەی رفاند، کە ژن و منداڵیشیان تیابوو.
"شۆستەکە تەنیا بۆ نمایشکردنی کتێب نییە، بەڵکو چەندین چالاکی جۆراوجۆر لە خۆدەگرێت، لەوانە پێشکەشکردنی وتار، سیمیناری هۆشیاری تەندروستیی و کۆمەڵایەتی، وێرکشۆپی خێرا تایبەت بە فریاگوزاری سەرەتایی و رێنمایی هاتوچۆ"، ئەشرەف سوڵتان، یەکێک لە ئەندامانی لیژنەی بەڕێوەبردنی شۆستەی کتێب بۆ (کەرکوک ناو)ی رونیکردەوە.
شۆستەکە تەنیا بۆ نمایشکردنی کتێب نییە، بەڵکو چەندین چالاکی جۆراوجۆر لە خۆدەگرێت، لەوانە پێشکەشکردنی وتار، سیمیناری هۆشیاری تەندروستیی و کۆمەڵایەتی، وێرکشۆپی خێرا تایبەت بە فریاگوزاری سەرەتایی و رێنمایی هاتوچۆ
وتیشی، "شۆستەی کتێب هەڵوێستی مرۆیی هەبووە و هاوسۆزی دەربڕیوە بۆ هەندێ روداو کە لەم شارە یان لە شارەکانی تر رویانداوە، هەروەها شوێنێک بووە بۆ دەستپێشخەری رۆشنبیریی و پێشبڕکێ و شیعر پێشکەشکردن بە زمانی عەرەبی و تورکمانی و تورکی، جگە لە پیشانگەی تابلۆ و وێنەی فۆتۆگرافی، کۆنسێرت و کاری تری هونەری".
ئەشرەف سوڵتان بە (کەرکوک ناو)ی وت "ئامانجی سەرەکی پڕۆژەکە بڵاوکردنەوەی گیانی پێکەوەژیانی ئاشتییانە و خۆشەویستی و رەخساندنی ژینگەی لەبار بۆ دیالۆگ و گفتوگۆی بنیاتنەر و بەگژداچونەوەی بیرۆکە نامۆکان، هەروەها بانگەشەکردن بۆ بواری رۆشنبیری لەو قەزایە کە ساڵانێک وێرانکاری وتوندوتیژی چەشتوە و لە شارەكانی تر دابڕاوە".
شوێنێک بۆ دۆزینەوە و گەشەپێدانی گەنجانی بەهرەمەند
"شۆستەی کتێب لەو ماوە کورتەی دەستی بەچالاکییەکانی کردوە رۆڵی هەبووە لە دەرخستنی توانا و بەهرە شاراوەکانی گەنجان"، بەوتەی ئەحمەد محەمەد ساڵح، یەکێک لەمیوانانی شۆستەی کتێب.
ئەحمەد جەختیکردەوە "چالاکییەکانی شۆستەکە پێشوازییەکی گەرمی لێکرا لەلایەن رۆشنبیرانی شارەکەوە، تەنانەت شۆستەکە بووە سیمایەکی رۆشنبیری تەلەعفەر و شوێنێک بۆ کۆبونەوەی ئەدیبان و رۆشنبیران کە پێشتر شوێنێکیان شک نەدەبرد تا گفتوگۆکانی خۆیانی تیا بکەن".
لەماوەی نێوان ساڵی 2004 تا 2010، قەزای تەلەعفەر توندوتیژی تایەفی بەخۆیەوە بینی کە هەزاران قوربانی لێکەوتەوە وهەزاران کەسیش ئاوارەبون، بەر لەوەی بکەوێتە دەستی چەکدارانی داعش لەناوەڕاستی 2014 تا ئابی 2017.
کەرار داودی، یەکێکی تر لەرێکخەرانی پڕۆژەی شۆستەی کتێب وتی، "شۆستەی کتێب دەکەوێتە دووڕیانی شارەوانی لە ناوەراستی قەزاکە و لەلایەن ژمارەیەک چالاکوانی گەنجی تەلەعفەر دامەزرێنرا.
رونیشیکردەوە کە "یەکەم چالاکی شۆستەی کتێب لە مانگی تشرینی دووەمی 2021 بەڕێوەچوو، ئێستاش هەموو رۆژانێکی هەینی بەردەوامە لە چالاکییەکان، ئەم شوێنە تاڕادەیەک هاوشێوەی شەقامی موتەنەبی شاری بەغدایە، چالاکییەکان لەسەر شۆستەی شەقامی گشتی بەڕێوەدەچێت".
داودی لەڕێی (کەرکوک ناو)ەوە داوا لەرێکخراوە نێودەوڵەتییەکان دەکات پاڵپشتی پڕۆژەی شۆستەی کتێب بکەن لەڕێی دروستکردنی چەرداخ کە خەڵکەکە لەخۆری هاوێن و بارانی زستان بپارێزێت و بۆ ئەوەی شوێنەکە گونجاو بێت بۆسازدانی چالاکییەکان.
دوای کۆنترۆڵکردنەوەی قەزای تەلەعفەر لەئابی 2017، نزیکەی لەسەدا 60ی ئاوارە تورکمانەکان گەڕانەوە بۆ زێدی خۆیان، بەڵام بەشێکیان هێشتا ژیانی ئاوارەیی بەڕێدەکەن لەچەند پارێزگایەکی وەک نەجەف، کەربەلا و بابل وشارەکانی هەرێمی کوردستان و کەرکوک، بەشێکیشیان لەتورکیا گیرساونەتەوە.
ئیدارەی خۆجێی تەلەعفەر بەهاوکاری ئەو رێکخراوە نێودەوڵەتییانەی لەقەزاکە کاردەکەن لەهەوڵی بونیاتنانەوەی ژێرخانی ناوچەکەن بۆ ئەوەی هانی ئاوارەکان بدەن بگەڕێنەوە سەر ماڵ وحاڵی خۆیان.
"ئێمە پێویستمان بەسییەکان نییە بۆ هەناسە هەڵمژین، هێندەی ئەوەی پێویستمان بە رۆشنبیریی و نوسین و داهێنان و وێنەکێشانە بۆ ئەوەی بەجیهان بڵێین ئێمە هەین و ئومێد و ژیان دروستدەکەین"، بەوتەی زەینەڵ سۆفی، شاعیر و سەرۆکی کۆڕبەندی رۆشنبیریی تەلەعفەر
