سەمەر نەبیل، چاوەڕێ نەبوو نزیكترین هاوڕێی رۆژێك بەجێیبهڵێت و هیچ یادەوەرییەك لە نێویاندا نەمێنێت، تەنیا لەبەرئەوەی زانیویەتی لە پەیڕەوكارانی ئایینی سابیئەی مەندائییە، تەنانەت بە "گڵاو" و پیرۆزكردنی "هەسارە و ئەستێرەكان"ـیش تۆمەتباری كردووە.
ئەو ژنە هیچ كاتێك چاوەڕێی هەڵوێستی هاوشێوە نەبوو لە هاوڕێكانی خوێندنی، كە قسەی بێ بەڵگە بكەن، لەكاتێكدا ئەوان لە زانكۆن و خوێندەوارن، پێویستە بزانن سابیئەی مەندائی كێن.
دوای چەند هەفتەیەك، سەمەر روبەڕوی بارودۆخێكی دیكەی شۆكهێنەر بۆوە، كاتێك كچە هاوڕێیەكی دەرچوی زانكۆ داوای ناونیشانی "جادوگەرێكی" لێدەكات، ئەویش لێی دەپرسێت بابەتی "جادوو" چ پەیوەندییەكی بەوەوە هەیە، هاوڕێكەی دەڵێت "ئێوەی سابیئە بە جادووكردن ناسراون".
سابيئەی مەندائی بەدەست بڵاوبونەوەی زانیاری هەڵە دەربارەی ئایینەكەیان لەلایەن هەندێك توێژی كۆمەڵگەی عیراقییەوە دەناڵێنن، كە پێیانوایە بەشێكی بەهۆی نەبونی زانیاری دروست و هەندێكجاریش بە ئەنقەست دروستدەكرێن، بە ئامانجی جیاواز.
فائیزە زیاب، چالاكوانی سابیئە بە (كەركوك ناو)ـی وت "بیرۆكەی هەڵە دەربارەی ئایینی مەندائی لە كۆمەڵگەی عیراقیدا بەربڵاوە، لە نێویاندا زانیاری ناڕاست كە دەبنە هۆی بنیاتنانی حكومی زۆر و هۆكارن بۆ دروستكردنی مەینەتی و ئازاری گەورە بۆ پەیڕەوكارانی ئایینەكە".
تێڕوانینی هەڵە لەناو ئەو پێكهاتانەی دیكەی عیراقیشدا هەن كە پەیڕەوكارانی سابیئەی مەندائی لە ناوچەكانی ناوەڕاست و باشوری عیراق پێكەوە لەگەڵیاندا دەژین.
ئەو تیڕوانینە باوەی هەیە كاریگەری نەرێنی لەسەر دەرونی پەیڕەوكارانی سابیئە داناوە، بە تایبەت منداڵان و گەنجان
"ئەو تیڕوانینە باوە كاریگەری نەرێنی لەسەر دەرونی پەیڕەوكارانی سابیئە داناوە، بە تایبەت منداڵان و گەنجان، ئەو بڕوایەی لای زۆرینەمان دروستكردووە كە كۆمەڵگە بەهۆی ئینتیمای ئایینییەوە ئێمەی قبوڵ نییە" زیاب وای وت.
هەروەها باسی لەوەشكرد هەندێك لەو تۆمەتانەی روبەڕویان دەبێتەوە ئەوەیە "جادوو" دەكەن و "هەسارە و ئەستێرەكان" دەپەرستن و كەسانی "گڵاو"ـن، ئەوەش هۆكارە تا لە كۆمەڵگەدا جێگەیان نەبێتەوە و بە ناچاری كۆچ بكەن.
سابیئه‌ی مه‌ندائی، به كۆنترین ئایینی یه‌كگرتووی مرۆڤایه‌تی داده‌نرێت، له خاكی دۆڵی رافیده‌ین سه‌ریهه‌ڵداوه، به دیاریكراوی له باشوری عیراق، له پارێزگای میسان و ده‌شتاییه‌كانی نزیك له زه‌لكاوه‌كان و ئه‌و روبارانه‌ی بون به به‌شێك له رێوڕه‌سم و نه‌ریته‌كانی ئایینه‌كه.
ئیبتهال ناجی، ژنە عیراقییەكی موسڵمانە، دەڵێت تێڕوانینی باوی هەڵە لای توێژەكانی كۆمەڵگە بەرانبەر بە سابیئەی مەندائی هەیە و هۆكارەكەشی وەكو ئەو بە (كەركوك ناو)ـی وت "نەزانی و ئاڵوگۆڕی زانیاری هەڵەیە لەناو خەڵكدا"
"كەنزا رەبا" جادوو قەدەغە دەكات
زانیاری هەڵە و شێوێنراو، لە نێویاندا بەستنەوەی نەریت و رێوڕەسمەكانی سابیئەی مەندائی بە جادووەوە، یەكێكە لە تێڕوانینە باوەكانی ناو كۆمەڵگە، لەكاتێكدا پەیڕەوكارانی ئەو ئایینە رەتیدەكەنەوە و بە پڕوپاگەندەی ئامانجدار وەسفی دەكەن.
"ئایینی سابیئە جادووكردن قەدەغە دەكات"، شێخ ستار جەبار حەلو، سەرۆكی پێكهاتەی سابیئەی مەندائی لە عیراق و جیهان وای وت، جەختیشكردەوە جادوو لای ئەوان "یەكێكە لە قەدەغەكراوە گەورەكان، هەر كەسێك ئەنجامی بدات، نوری خوای گەورە نابینێت، بەڵگەش بۆ ئەوە چەندین ئایەتە لە كتێبی (كەنزا رەبا)".
حەلو نمونەیەك لەو كتێبە بۆ (كەركوك ناو) دەهێنێتەوە كە تیایدا هاتووە "بِسْم الحي العظيم، لا تقصدوا السحرة والمنجمين الكاذبين المتلفعين في الظلام، إن من يعملها مصيرُه النار الموقدة)"، –له‌و دێڕه ئایینییه‌ی سابیئه‌دا داواده‌كرێت هیچ كه‌سێك نه‌چێته لای جاوگه‌ر و ئه‌ستێره‌ناس كه ئه‌وان به درۆزن ناویانده‌هێنن و ئه‌وه‌ی ئه‌و كاره بكات چاره‌نوسی سوتانه له ئاگرداـ.
سەرباری ئەوەش لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا پڕوپاگەندە بەناوی ئەوانەوە بۆ جادووگەریی دەكرێت و لەگەڵ وێنەی پیاوانی ئایینی ئەو پێكهاتەیەدا بڵاودەكرێتەوە.
ئەو جۆرە پڕوپاگەندانەی هەن هیچ پەیوەندییەكیان بە ئایینی سابیئەی مەندائییەوە نییە
سەرۆكی پێكهاتەی سابیئەی مەندائی لە عیراق و جیهان دەڵێت ئەو جۆرە پڕوپاگەندانە هیچ پەیوەندییەكی بە ئایینەكەیانەوە نییە، هەندێكیشیان لەلایەن پۆلیسی كۆمەڵگەییەوە دەستگیركراون و دەركەوتووە سەر بە ئایینەكانی دیكەن و ناوی سابیئەیان بۆ دەستكەوتی "دارایی و شێواندنی وێنەی پێكهاتەكە" بەكارهێناوە.
شێخ ستار جەبار حەلو داوای پشتگیری و هەماهەنگی لایەنە ئەمنیی، حكومییەكان و خەڵك دەكات بۆ راگرتنی هەر كەسێك ناوی ئەوان بۆ جادوگەریی و كێشانەوەی پارە و هەڵخەڵەتاندنی هاوڵاتیان بەكاردەهێنێت.
مه‌ندائییه‌كان په‌یڕه‌وی كتێبی "كه‌نزا ره‌با" ده‌كه‌ن كه به گه‌نجینه‌ی گه‌وره‌ش ناوده‌برێت، ئه‌و كتێبه به زمانی ئارامییه كه به زمانی سابیئه داده‌نرێت و له دوو به‌ش پێكهاتووه؛ به‌شی یه‌كه‌م تایبه‌ته به دنیا له فه‌رمان و حوكم و چه‌مكه‌كانی، به‌شی دوه‌میشی تایبه‌تە به روح دوای مردن و ده‌رچونی له جه‌سته.
سەمەر نەبیل، پەیوەندی بە یەكێك لەو كەسانەوە كردووە كە بانگەشەی جاووكردن دەكات وەك پیاوێكی ئایینی سابیئە، بە زمانی ئارامی كۆن قسەی لەگەڵدا كردووە و دەركەوتووە هیچ لەو زمانە تێناگات، تەواو بێ ئاگا بووە لە زانست و زانیارییەكانی تایبەت بەو ئایینە و "دڵنیابومەوە هیچ پەیوەندییەكانی بە ئایینیی سابیئەوە نییە".
كۆنترین ئایینیی یەكتارپەرستی
پەیڕەوكارانی سابیئەی مەندائی بڕوایان بە "خوای تاك و خولقێنەر" هەیە، بەوپێیەی ئایینێكی یەكتاپەرستییە و دژی ئەو پڕوپاگەندانەن كە هەوڵدەدات بەبێ بڕوا (كافر) نیشانیان بدات.
سەرۆكی پێكهاتەی سابیئەی مەندائی دەڵێت "سابیئەی مەندائی كۆنترین ئایینیی یەكتاپەرستییە، بڕوایان بە خودای تاك هەیە و لە ئایەتەكانی كتێبی (كەنزا رەبا) باسی سیفاتەكانی خودای خولقێنەر دەكات كە بۆ پێغەمبەران ئادەم، شیت، ئیدریس، نوح، سامی كوڕی نوح و یەحیای كوڕی زەكەریا دابەزی".
ئەو پەیامبەرانەی حەلو ناویانی هێنا؛ هەمان ئەو ناوانە لە ئایینەكانی ئیبراهیمی (یەهودی، كریستیان و ئیسلام)ـدا هاتووە.
ڤیدیۆ: زانیاری لەسەر ئایینی سابیئەی مەندائی
سابیئه پێیانوایه ئه‌وان ره‌گی یه‌كه‌می یه‌كتاپه‌رستین، بڕوایان به چوار په‌یامبه‌ر هه‌یه ئه‌وانیش (ئاده‌م)، كوڕه‌كه‌ی په‌یامبه‌ر شیت، كه جێی باوه‌ڕی زۆری ئه‌و پێكهاته‌یه چونكه پێیانوایه هه‌ر مردنێك به فه‌رمانی خوا به پێوه‌ری ده‌رون و روحی شیت ده‌پێورێت، ئه‌وانه‌ی له هه‌ڵگرانی روحی بێت ده‌چێته به‌هه‌شت و ئه‌وانه‌ی دیكه‌ش لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌كرێت.
سێیه‌م په‌یامبه‌ری مه‌ندائییه‌كان؛ په‌یامبه‌ر سام_ـه، جێی متمانه‌ی زۆره به‌هۆی دانانی ته‌واوی یاساكانی ئه‌و پێكهاته‌یه، دواتر په‌یامبه‌ر یه‌حیا كوڕی زه‌كه‌ریا –دوایین په‌یامبه‌ری سابیئه- دێت كه له‌ئاوهه‌ڵكێشانی كرد به به‌شێكی سه‌ره‌كی بۆ پاككردنه‌وه‌ی روح و له‌گه‌ڵ جلوبه‌رگی سپیدا وه‌ك ره‌مزێكی سه‌ره‌كی ئایینه‌كه هه‌ژمارده‌كرێن.
محەمەد رەحیم، توێژەرێكی موسڵمانە و دەڵێت "سابیئە ئایینێكی ئاسمانی پەكتاپەرستییە"، بڕوایان بە خوای تاك و تەنیا هەیە، وەك ناوبراو باسیكرد "لە ئایینی ئیسلام و لە قورئانی پیرۆزدا، لە سێ بابەتی سورەتەكانی حەج، مائیدە و بەقەرەـدا ئاماژە بە ئایینی سابیئە كراوە".
ئەو پێشیوایە لە كۆمەڵگەدا "تۆمەتی پوچ" بۆ پەیڕەوكارانی ئەو ئایینە هەڵبەستراوە، وەك ئەوەی هەسارە و مانگ دەپەرستن.
سابیئە شوێنی تایبەت بە پەرستشی خۆیان هەیە؛ پێیدەڵێن "مەندی" كە بە مانای ماڵی زانست و فێربون دێت، بە دەستەواژە و بڕگەكانی كتێبی (كەنزا رەبا) دەڕازێنرێتەوە، لەوێ (دەرفەش) دادەنێن كە لە قامیش دروستكراوە، بەشێوەیەك دوو قامیش لەسەر یەك دادەنرێن و چوار ئاڕاستە دروستدەكەن، دواتر پارچەیەك قوماشی لەسەر دادەنرێت لەگەڵ لقێكی بچوك لە گەڵا و داری جۆری (ئالاس – الآس).
سابیئە ئایینێكی ئاسمانی پەكتاپەرستییە
له ئاوهه‌ڵكێشان
رێوڕەسمە ئایینییەكانی سابیئە زۆرجار پەیوەستە بە ئاوەوە، وەك پاكبونەوە پێش نوێژكردن و لە ئاوهەڵكێشان-ـی رێورەڕسمی (صەباغە).
سەرۆكی سابیئەی مەندائی دەڵێت "پاكبونەوە" ئەركە لەسەر هەموو مەندائییەك رۆژانە سێ جار و لەكاتی نوێژكردندا، كە بریتییە لە تەڕكردن و شتنی دەستەكان، روخسار، گوێ، دەم و لوت و ئەژنۆ.
شێح ستار جەبار حەلو باسی لە چەندین رێوڕەسمی دیكەی ئایینی كرد كە بە ئاو دەكرێن؛ لەوانە (صەباغە)، كە مانای پاكبونەوەیە بە ئاو و بریتییە لە خۆهەڵكێشان لە ئاو و هەناسەگرتن لەناو ئاوەكەدا، وەك ئاماژەیەك بۆ "مردن" و دواتر هەڵسانەوە وەك "دەستپێكی ژیانێكی نوێ"، ئەوەش سێ جار دوبارە دەكرێتەوە.
ئایینی مه‌ندائی بانگه‌وازی نییه، هیچ كه‌سێكی تر وه‌رناگرێت، هاوسه‌رگیری له ده‌ره‌وه‌ی په‌یڕه‌وانی ئایینه‌كه‌دا قه‌ده‌غه كراوه، له رێوڕه‌سمه‌كانیدا نوێژ، رۆژو، خێركردن و له ئاوهه‌ڵكێشان هه‌یه.
محەمەد رەحیم دەڵێت سابیئە لەو پێكهاتانەن زۆر حەزیان بە پاكوخاوێنی هەیە، چونكە پێویستە رۆژانە سێ جار و پێش نوێژكردن بەركەوتنیان لەگەڵ ئاو هەبێت، جگە لە مەراسیمەكانی هاوسەرگیری و رێوڕەسمی ئایینی شتن و لە ئاوهەڵكێشانی منداڵ.
هەر بەهۆی گرنگی ئاو بۆ ئایینی سابیئە، شوێنەكانی پەرستشیان لە نزیك ئاو و كەناری روبارەكان بنیاتدەنێن.
هۆكاری پۆشینی ئه‌و جلوبه‌رگه سپییه له‌كاتی رێوڕه‌سمه‌كانیاندا ده‌گه‌ڕێننه‌وه بۆ جلوبه‌رگی پێغه‌مبه‌ر یه‌حیای كوڕی زه‌ركه‌یا –مه‌ندائییه‌كان به پێغه‌مبه‌ری خۆیانی داده‌نێن-، كه ئه‌وه‌ش له ئاده‌می په‌یامبه‌ره‌وه ماوه‌ته‌وه و گوزارشته له روناكی و خۆشی و روناكی روح.
كۆچی دەیان هەزار كەس
دەیان هەزار پەیڕەوكاری سابیئەی مەندائی بە ناچاری بەرەو دەرەوەی وڵات كۆچیان كردووە، بەوپێیەی لە دوو دەیەی رابردودا، بەهۆی ئینتیمای ئایینیی و لەبەرئەوەی كەمینەن لە كۆمەڵگەیەكی زۆرینە موسڵماندا، روبەڕوی هەراسانكردن بونەتەوە.
ئامارێكی ورد و رەسمی لەسەر ژمارەی پەیڕەوكارانی پێكهاتەی سابیئەی مەندائی لە عیراق نییە، بەڵام بە 15 تا 20 هەزار كەس دەخەمڵێنرێن، لەكاتێكدا پێش ساڵی 2003 ژمارەیان بە 75 تا 100 هەزار كەس دەخەمڵێنرا، بەپێی ئامارەكانی سەرۆكایەتی پێكهاتەكە.
لە ساڵانی توندوتیژی و ململانێی تائیفی لە عیراق، لە دوای ساڵی 2004ـەوە، ژمارەی سابیئە بە خێرایی بەرەو كەمبونەوە رۆیشت، بەهۆی كۆچی بەردەوامەوە بۆ وڵاتانی دیكە، بە تایبەت ئوسترالیا و سوید.
ئەوەش لە كاتێكدایە سابیئەی مەندائی لە پەرلەمانی عیراق و بەپێی سیستەمی كۆتا یەك كورسییان بۆ دانراوە كە هەشت كاندید لە دوایین هەڵبژاردندا، لە تشرینی یەكەمی 2021ـدا، كێبڕكێی بەدەستهێنانیان كرد.
چارەسەر لە بڵاوكردنەوەی هۆشیاریدایە
فائیزە زیاب، چالاكوانی سابیئە پێشنیازی "هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگە بە زانیاری دروست" دەكات، بۆ بەرەنگاربونەوەی بیرۆكە و پڕوپاگەندە و ئەو تێڕوانینە باوە هەڵەیەی لەبارەی پێكهاتەكەیانەوە هەیە.
پێیباشە ئەو هۆشیارییە لەڕێی پرۆگرامەكانی خوێندن و میدیاكانەوە بێت، لەگەڵ دەركردنی یاسای توند بۆ بنەبڕی جیاكاری، هەر ئەو رێكارانەش دەتوانن رۆڵیان هەبێت لە "پاراستنی پێكهاتە جیاوازەكانی عیراق و رێگری لەدەستدانیان دەكات وەك خەڵكی رەسەنی وڵاتەكە".
زۆرینه‌ی هاوڵاتیانی سابیئه ده‌كه‌ونه پارێزگاكانی به‌غدا و میسان له‌گه‌ڵ ناوچه‌كانی دیكه‌ی به‌سره، زیقار، كه‌ركوك و هه‌رێمی كوردستان.
ئیبتیهال ناجی، لەگەڵ پێشنیازەكەی زیاب-ـدایە، پێیوایە میدیا رۆڵێكی گەورەی لە هۆشیاركردنەوەی خەڵكدا هەیە و لەگەڵ هۆشیاری زیاتری كۆمەڵگەشدا، ئەو تێڕوانینە باوانەی هەن بەرەو لەناوچون دەچن.
پەیڕەوكارانی سابیئە بە درێژایی مێژوی عیراق داهێنانیان لە بوارەكانی زانستی و ئەدەبیدا هەبووە، وەك فەلەكناس سابت بن قەرە كە ساڵی 901ـی كۆچی مردووە لەگەڵ ئەبو ئیسحاق سابیئی لە ساڵی 994ـی كۆچی لە ژیاندا نەماوە و لە سەردەمی دوو خەلیفەی عەباسی (مەتیعوڵا) و (تائیعوڵا) پۆستی وەزیری هەبووە.
لە سەردەمی نوێشدا عەبدولجەبار عەبدوڵا، شارەزای فیزیا و یەكەم سەرۆكی زانكۆی بەغداد لە ساڵی 1959، یەكێك بووە لە خوێندكارەكانی زانای بەناوبانگ ئەلبێرت ئەنیشتاین.
تێبینی: ئامادەكاری ئەم بەدواداچونە ژمارە لینكی ئەو پەیجانەی توۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی لای خۆی پاراستووە كە سوكایەتی بە سابیئەی مەندائی دەكەن، كە دەیان پەیجن، لە پێناو پاراستنی بەهای كۆمەڵایەتی و ئایینی ئەو پێكهاتەیە، بە گرنگی نەزانی لەگەڵ بەدواداچونەكەدا بڵاویانبكاتەوە.
