بەرزبونەوەی نرخی ئالیك و كەمی لەوەڕگا، ئەركی ئاژەڵدارانی لە ناوچە جیاوازەكانی قەزای چەمچەماڵ قورس كردووە، ئەوەش كاریگەریی راستەوخۆی كردۆتە سەر كەمبونەوەی ژمارەی ئاژەڵ لەناوچەكەدا.
تا دەیەیەك لەمەوبەر گوند و ناوچە جیاوازەكانی ئەو قەزایە مەڵبەندی ئاژەڵداریی بون، لە مەڕو بزن، مانگا و تەنانەت گامێش، بەڵام لە ئێستا بەدەگمەن لە گوندەكانی ناوچەكە خێزانەكان سەرقاڵی بەخێوكردنین.
هۆكارەكان زۆرن، لە گرنگترینیان، نەبونی لەوەڕگا بەهۆی كەمی بڕی بارانبارین، ئاگركەوتنەوە لە پوش و پاوانی ناوچەكە، ئەوانەش وایكردووە نرخی ئالیك گران بێت، بەتایبەت لە زستاندا.
هاوکار جەعفەر، شوانكارەیە لە گوندی گۆپتەپە لە سنوری ناحیەی ئاغجەلەر، بە (كەركوك ناو)ی وت "ئەو هۆكارانە وایانكردووە خەڵك ئاژەڵەكانیان بفرۆشن، لەوەڕگاكان كراون بە كشتوكاڵ، یان پڕۆژەی حەوزی بەخێوكردنی ماسی، ئەوەش دەستكەوتنی لە وەڕگا و ئالیكی قورس كردووە".
هەندێك كات هاوكار مەڕوماڵاتەكەی بۆ گوندەكانی دەوروبەر دەبات بۆ لەوەڕاندن.
"دەستخستنی ئالیک لە ساڵانی رابردودا ئاسان بوو، تەنێك ئالیك بە 300 هەزار دینار بوو، ئەمڕۆ گەیشتۆتە 800 هەزار"، هاوكار وایوت.
هەر لەبەر ئەوە هۆكارەیە، ئەحمەد جومعە کە شوانکارەییەکی دیکەی ناوچەكەیە تەنیا دەتوانێت 100 سەر مەڕ و بزن بەخێوبكات، لە سێ ساڵی رابردوو لانیكەم 350 سەری هەبوو.
"ساڵانی پێشوو بڕی بارانبارین باشتر بوو، كە سەرچاوەی سەرەكی لەوەڕگایە، لەم ساڵانەی دوایدا بەهۆی كەوتنەوەی ئاگر لە وەرزی هاویندا پوش و پاوانی دەشت و قەدپاڵەكان لەناودەچون، ئەوەش ئەركی ئێمەی قورسكردووە"، ئەحمەد جومعە وایوت.
تەنیا لەم هاوینەدا 12 هەزار و 397 دۆنم زەوی پوش و پاوان لە سنوری 15گوندی ناحیەی ئاغجەلەر سەر بە قەزای چەمچەماڵ سوتاون، ئەوەش بەپێی وتەی هێمن بەهجەت، بەڕێوەبەری ناحییەی ئاغجەلەر.
"ئەوە زیانێكی زۆری بە ئاژەڵداران گەیاند"، هێمن زیاتر وتی "57 دۆنم لە دەغڵودان (گەنم و جۆ) بەر لە دروێنەكردنیان سوتاون".
لە وەرزی زستاندا ئاژەڵداران پشت بە ئالیك دەبەستن بۆ بەخێوكردنی ئاژەڵەكانیان، ئەوەش بەهۆی نەبونی پوش و پاوان.
دانەوێڵەی جۆ وەك سەرچاوەی سەرەكی ئالیك نرخەكەی بەڕادەیەك بەرزبۆتەوە كە گەیشتۆتە 800 هەزار دینار بۆ هەر تەنێك.
گرفتێكی تر ئەوەیە حكومەت دەستگیرۆیی ئاژەڵداران ناكات لە پەیداكردنی ئالیك.
جەمال حسێن، بەڕێوەبەری سامانی ئاژەڵ لە بەڕێوبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی، دەڵێت بەگشتی لە دوای پرۆسەی "رزگاركردنی عیراق"ەوە ساڵ دوای ساڵ رێژەی ئاژەڵ و بەخێوكردنی لە هەموو عیراق روی لە كەمی كرد.
"هۆكارێكی پەیوەندی بە كۆچیی گوندنشینانەوە هەبووە لە لادێوە بۆ شار و خواستی كاركردن لە فەرمانگە حكومییەكان و سلكی ئەمنی وایكرد واز لە بەخێوكردنی ئاژەڵ بهێنن، هۆکارێکیی تر گرنگینەدان بوو بە دۆخی ئاژڵداریی و نەبونی خزمەتگوزاریى چاودێریی ڤێتێرنەری لەلایەن حكومەتەوە".
دواین سەرژمێری ئاژەڵ كە لەلایەن فەرمانگەی ڤێتێرنەری سلێمانییەوە ئەنجامدراوە، بۆ ساڵی 2015 دەگەڕێتەوە، بەپێی ئامارەكە ملیۆنێك و 300 هەزار مەڕ، 418 هەزار بزن، لەگەڵ 170 هەزار رەشەوڵاخ لە پارێزگای سلێمانیدا هەبوو، لەگەڵ 750 هەزار گامێش.
لە تەواوی عیراق، بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ 20 ملیۆن سەر ئاژەڵ هەیە، 16 ملیۆن سەر مەڕ، زیاتر لە یەك ملیۆن بزن، مانگا میلۆنێك و 800 هەزار، 462 هەزار گامێش و 205سەر حوشتر هەن.
جەمال حسێن، وتی "ئاژەڵداران لە وەرزی هاویندا پشت بە لەوەڕگا دەبەستن، بەڵام بۆ وەرزی زستان پێویستیان بە ئالیكە... کارگەیەكی بەرهەمێنانی ئالیکی ئاژەڵمان هەیە، بەڵام لە دوای ساڵی 2014ەوە هیچ خزمەتگوزارییەكی دابەشكردنی ئالیك-مان نییە".
لە ساڵی 2008 تاوەكو 2014 حكومەتی هەرێم زیاد 20 ملیۆن دۆلاری لە بانكی كشتوكاڵی دانا بۆ خزمەتگوزاریی سامانی ئاژەڵ و پەلەوەر، بەڵام لە دوای ئەو ساڵەوە ئەو خزمەتگوزارییە بەردەست نییە.
نەبونی لەوەڕگای پێویست وایكردووە هەندێك لە ئاژەڵداران لە نێوان ناوچە دەشت و شاخاوییەكان بەپێی وەرزەكان كۆچ بكەن، لە كوردەواریدا پێی دەڵێن گەرمیان و كوێستان دەكەن.
جەمال حسێن وتی "ئێستا بەهۆی بۆردومانی ناوبەناوی سنورەكانی ئێران و توركیا ئەو كۆچكردنەش نەماوە، چونكە بۆردومانەكان دەبنەهۆی ئاگركەوتنەوە و سوتانی لەوەڕگا، ئەمە لەپاڵ مەترسی گیانی".
ئیرەج حەمەشەریف، پسپۆڕی كیمیا و شارەزا لە بواری کشتوکاڵ و ئاژەڵداریی، بە (كەركوك ناو)ی وت "باشترین چارەسەر بۆ زیادکردنی ئالیک ئەوەیە کە ئەو کەرستانەی ئالیکی لێ دروستدەکرێت زیاد بکرێت، لەوانەش دانەوێڵەکان و بە تایبەتی گەنم و جۆ كە پشت بە ئاوی باران دەبەستن لە سنوری قەزای چەمچەماڵ، هەروەها گەنمەشامی-ش كە كەرەستەیەكی باشی ئالیكە".
باشترین چارەسەر بۆ زیادکردنی ئالیک ئەوەیە کە ئەو کەرستانەی ئالیکی لێ دروستدەکرێت زیاد بکرێت، لەوانەش دانەوێڵەکان
"ئەوەی گرنگە بۆ زیاتر پەرەپێدان و زیادکردنی ئالیک پێویستە حکومەتی هەرێم و حکومەتی عیراق پشتیوانی کەرتی کشتوکاڵ بکەن، وەرگرتنەوەی بەروبومی جوتیاران لە سایلۆکان یارمەتی دەرێکی باش دەبێت بۆ هاندانی جوتیاران لە سنورەکە، لەگەڵ داچاندی زەوی بە دانەوێڵە بەتایبەتی گەنم و جۆ".
سنوری چەمچەماڵ ناوچەیەکەی دێمییە و لە وەڕگا و دانەوێڵە پشت بە بارانبارینی سروشتی دەبەستێت.
ئیرەج حەمەشەریف وتی "هەرچەندە چەند سەرچاوەیەکی ئاوی سەرزەوی؛ وەکو (ئاوەسپی، باسەرە، ئاوى گۆپتەپە) هەیە گە دەتوانرێت پڕۆژەی ئاودێریی لەسەر دروستبكرێت، بەڵام ئەوە نەكراوە و هەوڵ بۆ پەرەپێدان بە زیادكردنی دانەوێڵەی تایبەت بە ئالیك نەدراوە".
ئەو پسپۆڕە سێ هۆكاری تری دیاریكرد كە بونەتەهۆی هۆی كەمبونەوەی لەوەڕگا، ئەوانیش زیادكردنی ئاسۆیی روبەری شارەكان، دەستبەسەرداگرتنی زەوی لەلایەن هاوڵاتیان، لەگەڵ ئاگركەوتنەوە و سوتانی لەوەڕگاكان.
*ئەم بابەتە لە چوارچێوەی "پڕۆگرامی فراوانكردنی رۆڵی رۆژنامەنوسانی ژن لە روماڵكردنی ژینگەییدا" بەرهەمهێنراوە، پڕۆگرامەكە لەلایەن دامەزراوەی (كەركوك ناو)ـەوە جێبەجێ دەكرێت و وەزارەتی دەرەوەی كۆماری ئەڵمانیای فیدراڵ پاڵپشتی دارایی دەكات.
