ناوەندەكانی دەنگدان لە تەواوی عیراق بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان داخران، كە بەپێی تۆڕی پەیامنێرانی (كەركوك ناو)، كەمترین ناڕەزایی نوێنەری لایەنە سیاسییەكان و سكاڵا دژی پرۆسەكە هەبووە، خێرایی ئامێرەكانی دەنگدانیش وەك لایەنێكی ئەرێنی تەماشاكراوە.
وێستگەكانی دەنگدان كاتژمێر 7ی بەیانی ئەمڕۆ سێشەممە بەڕوی دەنگدەراندا كرانەوە، پرۆسەكە تا كاتژمێر شەشی ئێوارە بەردەوامبوو، دوای 11 سەعات لە پێشوازیكردن لە دەنگدەران كە 20 ملیۆن و 63 هەزار دەنگدەر لە 18 بازنەی هەڵبژاردن لە تەواوی وڵات مافی دەنگدانیان هەبوو.
بەپێی ئامارە نافەرمییەكانی كۆمسیۆن لە پارێزگا جیاوازەكان، رێژەی بەشداریی لەو پارێزگایانەی كە دەكەونە چوارچێوەی سنوری ناوچەی جێناكۆك، لەوانە كەركوك، نەینەوا، دیالە و سەڵاحەدین، رێژەی بەشداریی لەسەدا 50ی تێپەڕاندووە، ئەو رێژەیە بەرزترە لە هەڵبژاردنی 2021.
لە پارێزگای كەركوك، كە 958 هەزار و 141 هاوڵاتی لە بایۆمەتری كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان تۆماركراون و مافی بەشداریكردنیان لە دەنگدانی پەرلەمانی عیراقدا هەبوو، زیاتر لە 500 هەزار دەنگدەر بەشدارییان كردووە، بەپێی ئاماری نافەرمی.
پرۆسەی دەنگدانەكە لە كەركوك بەگشتی بە ئارامی و بەڕێوەچوو و هێزە ئەمنییەكان بۆ پاراستینی ئارامی هەڵبژاردن لە ئامادەباشیدابون، هەرچەندە بەرەبەیانی ئەمڕۆ بەهۆی بارگرژیی بانگەشەكارانەوە لە شەقامی بەغدا لە ناوەڕاستی كەركوك شەڕ دروستبوو و بەهۆیەوە دوو پۆلیسی فریاكەوتن كوژران و دوو هاوڵاتی مەدەنی برینداربون.
وەزارەتی ناوخۆی عیراق لەگەڵ دەستپێكردنی پرۆسەی هەڵبژاردن، لە راگەیەنراوێكدا دەستگیركردنی 14 كەسی بە تۆمەتی ئەو بارگرژییە راگەیاند، كە زۆربەیان پاسەوانی كاندیدێكی بەرەی توركمانی عیراقی بون.
بەپێی گرتە ڤیدیۆییەكان، لایەنگرێكی زۆری بەرەی توركمانی لە ناوەڕاستی شەقامەكەدا دەبینرێن و هوتاف دەڵێنەوە و ئاڵای بەرەی توركمانی بەرزدەكەنەوە، ئەو شوێنە هاوكات ئۆفیسی بانگەشەی یەكێك لە كاندیدەكانی بەرەی توركمانی لێیە. هەروەها ئاڵای پارتی دیموكراتی كوردستان بەكەمتر لەوەی بەرەی توركمانی و ئۆتۆمبێلی تایبەت بە وێنەی بافڵ تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتییەوە لە شەقامەكەدا دەبینرێن.
رێبوار تەها، پارێزگاری كەركوك، لەدوای بەشداریكردنی لە دەنگدان، بە رۆژنامەنوسانی وتی "پاسەوانانی كاندیدی لایەنێكی سیاسی بە هەڕەمەكی و بەبێ هۆ، تەقەیان كردووە و بەهۆیەوە دوو پۆلیسی فریاكەوتن بونەتە قوربانی"، زیاتر وتی "هیچ مەترسییەك لەسەر كاندیدەكە نەبووە، بەڵكو هەڕەمەكی بووە و دادگا ئەو دۆسیەیە یەكلادەكاتەوە".
عەقید عامر شوانی، وتەبێژی پۆلیسی كەركوك، بە (كەركوك ناو)ی وت "ئەمن و ئاسایشی هاوڵاتیان لەكاتی دەنگدا پارێزراو بوو، هاتوچۆی ناو شار و دەرەوەی شار ئاسایی بوو، پرۆسەی دەنگدان بەشێوەیەكی ئاسایی بەڕێوەچوو و بەشداریی خەڵك لە ئاستێكی باشدابوو".
عەبدولباست دەروێش، وتەبێژی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان لە كەركوك، بە (كەركوك ناو)ی وت "پرۆسەكە بەشێوازێكی هێمنانە بەڕێوەچوو، بەبێ ئەوەی هیچ پێشێلكارییەك تۆماربكرێت و هیچ بەربەستێك لەبەردەم دەنگدەراندا هەبێت".
پەیامنێرانی (كەركوك ناو)، جەختیانكردەوە لەوەی كە لەو بنكانەی ئەوان تیایدا رۆماڵیان كردووە، حاڵەتی نەخوێندنەوەی پەنجەمۆر زۆر كەمبووە، "ئەگەریش هەبوبێت لەڕێی خوێندنەوەی چاوەوە كێشەكەیان چارەسەر كردووە"، ئەوەش هۆكاربووە بۆ ئەوەی پرۆسەكە زۆر خێراتر رۆیشتووە بەراورد بە هەڵبژاردنەكانی پێشوو و قەرەباڵغی لە بنكەكاندا زۆر كەمبووە.
لە پارێزگای نەینەوا كە زۆرترین ژمارەی دەنگدەرانی پەرلەمانی عیراق هەبوو، دوای بەغدای پایتەخت، كە دوو ملیۆن و 102 هەزار و 429 دەنگدەر تۆماری بایۆمەترییان هەبوو، زیاتر لە یەك ملیۆن دەنگدەر بەشدارییان كرد و پرۆسەكە سەرەڕای ململانێی توندی كاندید و حزبەكان بۆ بەدەستهێنانی 34 كورسی پارێزگاكە، بە ئارامی بەڕێوەچوو، تەنانەت لەو ناوچانەش كە لەمەوەكانی رابردودا سەقامگیری ئەمنی لەژێر گوماندا بوو.
بۆ نمونە لە قەزایەكی وەكو شنگال كە هێشتا زۆرینەی دانیشتووانەكەی لە ئاوارەییدا دەژین، رێژەی بەشداریی لەسەدا 50ی تێپەڕاند، لەكاتێكدا لە هەڵبژاردنی رابردودا لەساڵی 2021 لەسەدا 30ی خەڵكەكەی بەشداربون.
عەمید مازن عەبدوڵا، وتەبێژی پۆلیسی نەینەوا، بە (كەركوك ناو)ی وت "قەدەغەی هاتوچۆ نەبوو، سەرەڕای ئەوەش باشترین خزمەتگوزاری ئەمنی-مان بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن پێشكەش كرد".
ئەحمەد بلە، پەیامنێری (كەركوك ناو)، بە هەمان شێوە وتی "حاڵەتەكانی كێشەی نەخوێندنەوەی پەنجەمۆر نەبوو، ئەوە لایەنێكی باسی بەڕێوەچونی پرۆسەكە بوو".
لە پارێزگای ســــەڵاحەدین كە 861 هەزار و 156 دەنگدەر مافی بەشداریكردنیان هەبوو، نزیكەی 450 هەزار كەس بەشداربوون، بەپێی ئاماری نافەرمی و كێبڕكییەكە بۆ 13 كورسی پەرلەمانی بوو.
دیارترین پێشێلكاری، پەلاماردانی گەنجێكی كورد و لێدانی بوو بە قۆناغە تفەنگ لەلایەن سەربازێكی سوپای عیراقەوە لە قەزای دوزخورماتوو، قەزاكە تێكەڵەیەكە لە كورد، عەرەب و توركمان، ئەوەش دوای ئەوەی گەنجەكە ئاڵای هەرێمی كوردستانی هەڵكردووە.
هەرزوو وەزارەتی ناوخۆی عیراق، دەستگیركردنی ئەو سەربازەی راگەیاند، دوای ئەوەی وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئیدانەی پێشێلكارییەكەی كرد و هەڵگرتنی ئاڵای هەرێمی كوردستانی بەستەوە بە مافێكی دەستوری.
لە پارێزگای دیالە كە یەك ملیۆن و و 51 هەزار و 143 دەنگدەر مافی بەشداریكردنیان هەبوو، زیاتر لە 500 هەزار كەس بەشدارییان كردووە، پرۆسەكە بەپێی پەیامنێرانی (كەركوك ناو) هیچ سكاڵایەكی پێشێلكاریی تۆمارنەكراوە. بەڵام لە هەندێك حاڵەتی پێشێلكاریی هەبوون لە شێوەی بانگەشەكردنی كاندید و لایەنەكان لە نزیك بنكەكانی دەنگدان.
بەگشتی ئەوەی پەیامنێرانی (كەركوك ناو)، دوای هەژماركردنی سەرەتایی دەنگەكان لە ناوەند و وێستگەكان، تێبینییان كردووە، دەنگی پوچەڵ زۆربووە، بەشێكیان وەك هەڵوێستێكی سیاسی لێكدایەوە، بەڵام هۆكاری تر ئەوە بووە، كە بەشێكی كەم لە دەنگدەران نەیانزانیوە بە شێوەیەكی گونجاو دەنگبدەن و مۆرەكە لەسەر لیست و كاندیدەكان بدەن.
