حاکم مەسعود سەعید، دادوەری یەکەمی باری کەسێتی لە دادگای باری کەسێتی هەولێر مدونی شیعەی جەعفەری بە مەترسی بۆ ژنان ناودەبات و دەڵێت؛ هیچ مافێكیان نابێت و نابنە خاوەنی سەربەخۆیی لە بڕیارداندا. هەرچەندە مدونەكە فەرز نییە بەسەر سونەدا، بەڵام هیچ رێگرییەك نییە ئەوانیش داوای بكەن و خەڵكێكی زۆر پەنای بۆ بدەن، چونكە پیاوسالارییە.
مدونەی حكومە شەرعییەكان لە بابەتەكانی باری كەسێتی بەپێی مەزهەبی شیعەی جەعفەری، لە كۆتایی ئابی ئەمساڵ پەرلەمان پەسەندی كرد، ئەوەش پاڵپشت بە هەمواری نوێی یاسای باری كەسێتی لە عیراق، كە هەموارەكە و مدونەكەش شەپۆلێك لە ناڕەزایی بە تایبەت چالاكوانانی ژنانی لێكەوتۆتەوە.
لەم چاوپێكەوتنەی (كەركوك ناو)ـدا، حاكم مەسعود سەعید پەسەندكردنی مدونەی جەعفەری، بە پرسێکی سیاسیی و تائیفیی دەزانێت نەک پێویستییەکی یاسایی، لەكاتێكدا یاسای باری كەسێتی وەكو ئەو دەڵێت، تیایدا رەچاوی هەموو تائیفە و مەزهەبێک و مافەكانی مرۆڤ کراوە، بەپێچەوانەی مدونەی جەعفەرییەوە.
كەركوك ناو: لە چوارچێوەی هەمواری نوێی یاسای باری كەسێتی لە عیراق، مدونەی حوكمە شەرعییەكان لە بابەتەكانی باری كەسێتی بەپێی مەزهەبی شیعەی جەعفەری لەلایەن پەرلەمانەوە پەسەندكراوە، كە ناڕەزایی دەربارەی ناوەڕۆكەكەی هەیە، زانیاری ئێوە چییە لەوبارەیەوە؟
حاكم مەسعود سەعید: وەک پێویست زانیاریم لەسەر مدونەکە نییە، چونکە هێشتا جێبەجێنەکراوە، پەیوەند بە هەرێمی کوردستانیش، پێشوەخت دەبێت مدونەکە لە پەرلەمانی کوردستان جارێکی دیکە ئیقرار بکرێت ئینجا لە کوردستان بە فەرمی کاری پێدەکرێت، ئەگەر ئەمەش نەبێت ئەوا دەبێت داواکاری هەبێت لەلایەن ئەوانەی دەیانەوێت هاوسەرگیری بکەن، ئەگەر دادوەرەکە رەتیبکاتەوە ئەوا بۆیان هەیە تەمییزی بکەن، ئەوکات دادگای تەمییز بڕیاری لەسەر دەدات کە جێبەجێبکرێت یاخود نا.
ئەوەی تائێستا بڵاوکراوەتەوە؛ مدونەكە فەرز نییە لەسەر ئەهلی سوننە، بەڵکو تەنیا فەرز کراوە لەسەر شیعەی جەعفەری، بەڵام لە یاسای باری کەسێتی ژمارە (188)ـی ساڵی (1959)ـی هەموارکراو بۆ مارەبڕین و پاشەکی نووسراوە (عند أقرب الأجلين)، ئەمەش بۆ شیعە و سوننە دەگونجێت، بەڵام شیعەکان دەڵێن (عند المهر المؤجل) و (عند المطالبة والميسرة)، واتە ئەوان دەتوانن ئەو کاتەی لە ژیاندان داوای بکەن، ئەمەش لە عیراق کاری پێکراوە.
مدونەکە کە جێبەجێکرا، سوننە و کوردیش دەتوانن بچنە لای دادوەر و داوا بکەن گرێبەستی هاوسەرگیرییەکەیان بەپێی مەزهەبی شیعەی جەعفەری بێت، دەگونجێت هەردوولا کورد بن، یان سوننە یاخود شیعە بن، یان یەکێكیان شیعە و ئەویتریان سوننە بێت، ئەمەش زۆر ئاساییە.
كەركوك ناو: ئایا یاسای باری كەسێتی هیچ گرفت و كەموكوڕییەكی هەبوو تا پێویست بە مدونەی شیعەی جەعفەری بكات؟
حاكم مەسعود سەعید: قانونەکە هیچ گرفتێکی نەبوو، وەها نووسراوە بۆ هەموو پێکهاتەکانی عیراق دەگونجێت، پێموایە هێنانە پێشەوەی مدونی جەعفەری زیاتر پرسێکی سیاسی و تائیفییە نەک پێویستییەکی قانونی.
لە مدونی جەعفەری باسی تەمەنی هاوسەرگیری نەکراوە، بەڵام کچ سەربەخۆیی نییە لە بڕیاردان
كەركوك ناو: جێبەجێکردنی حوكمەكانی مەزهەبی شیعە، دەرگا بەڕووی سوننەکانیشدا ناکاتەوە هەوڵبدەن فیقهێکی سوننە بۆ كاروباری باری كەسێتی بهێننە پێشەوە؟
حاكم مەسعود سەعید: زۆر ئاساییە ئەگەر هی سوننەش بێتە پێشەوە، چونکە وەک باسمکرد لە بنەڕەتدا ئەمەی جەعفەری پرسێکی سیاسی و سەپاندنی هێزە کە ئێستا شیعەکان دەسەڵاتیان بەدەستە، بۆیە بە ئاسایی بیبینە سبەینێ سوننەکان دەسەڵات بگرنەدەست و مدونی جەعفەری رەتبکەنەوە و دانەیەکی دیکە بهێننە پێشەوە.
كەركوك ناو: باشە ئەگەر سوننەکانیش داوایەکی وەها بکەن مەترسی لەسەر ناسنامەی نیشتمانی عیراقی دروستناکات؟
حاكم مەسعود سەعید: عیراق بۆ خۆی ناسنامەیەکی نیشتمانی نییە، ئەوەتا دەڵێن موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان، ئێمەیان جیا کردووەتەوە و بە عیراقی هەژمار نەکراوین.
كەركوك ناو: ئایا یاسای باری كەسێتی رەچاوی تایبەتمەندی شیعە و سوننەی نەکردبوو، چونكە شیعەكان وانیشانیان دەدا خۆیان لەو یاسایەدا نادۆزنەوە؟
حاكم مەسعود سەعید: ئەگەر بەوردی سەرنجی قانونەکە بدەین، کۆکەرەوەی فیقهی سوننەیە و هی شیعەیشی تێدایە، بەوەی جەعفەری و مالیکییش، زۆر موتەکامیلە و بەرگێکی مەدەنیشی تێدایە، جیاکاری تائیفەگەری تێدا نییە، ئاڕاستەی حیزبی و سیاسی و ئایدۆلۆژی بەسەریدا زاڵ نییە. بەڵام جێبەجێکردنی مدونی جەعفەری دەرگا دەکاتەوە بۆ جیاکردنەوەی ئەهلی سوننە و کورد لە شیعە.
كەركوك ناو: مدونەی جەعفەری چۆن تەمەنی هاوسەرگیری رێكدەخات، لە كاتێكدا ناڕازییەكان ترسیان هەیە رێگا بۆ بەشوودانی كچانی نۆ ساڵ یان خوار تەمەنی رێگەپێدراوی یاسایی بكاتەوە؟
حاكم مەسعود سەعید: لە مدونی جەعفەری باسی تەمەنی هاوسەرگیری نەکراوە، بەڵام کچ خاوەنی سەربەخۆیی خۆی نییە، بەڵکو تاوەکو ئەوکاتەی لە ماڵی باوکیەتی ئەوا باوکی وەلی ئەمریەتی، کە شووی کرد ئەوا هاوسەرەکەی وەلی ئەمریەتی، یانی هیچ سەربەخۆیی نییە لە بڕیاردان.
كەركوك ناو: دەوترێت مەترسییەكی دیكەی مدونەی جەعفەری ئەوەیە؛ بڕگەكانی لاستیکییە و دەکرێت وەلی ئەمری كچان بەکاربهێندرێت بۆ بەشوودانیان لە خوار تەمەنی یاساییەوە، ئەوە چاوەڕوانكراوە؟
حاكم مەسعود سەعید: لە مدونەکەدا دەڵێت ئەگەر گرفتێک هەبێت بۆ بەشوودان ئەوا دەبێت بگەڕێنەوە بۆ (مجمعی علمی) کە سەر بە وەقفی شیعەیە، ئەو مجمەعە کۆمەڵێک دادوەری تێدایە، ئەگەر لەوێش چارەسەر نەکرا ئەوا دەبێت بگەڕێنەوە بۆ فیقهی نەجەف. بە دیاریکراوی نازانم لای شیعەکان ڕێگەدان بە هاوسەرگیری لە چ تەمەنێکدایە، بەڵام هەندێك باسی نۆ ساڵی دەکەن، بەوەی عائیشە لەم تەمەنەدا شووی کردووە، هەندێکیش دەڵێن لە تەمەنی 16 ساڵیدا بووە.
كەركوك ناو: مافی ژنان بەپێی مدونەی جەعفەری پارێزراوە یان نا، ئەگەر پشتگوێخرابێت لەگەڵ كرۆكی ئایینیی ئیسلامیدا دێتەوە؟
حاكم مەسعود سەعید: لە مدونی جەعفەری ژنان هیچ مافێکیان نییە، ویلایەی لای باوکیەتی هەتاوەکو ئەوکاتەی شوو دەکات، بەڵام لای ئەهلی سوننە کچان کە دەبن بە 18 ساڵی ئەگەر هاوسەرگیرییش نەکات ئەوا ویلایەی تەواوی هەیە، لەكاتێكدا بەپێی مدونی جەعفەری تەنانەت بەبێ رەزامەندی باوکی یان هاوسەرەکەی بۆیان نییە تەنانەت لە پرسێکدا شایەتیش بدەن.
لە قانونی باری کەسێتی ئەگەر کچێک بەو دوو مەرجەی قانونەکە دەستنیشانی کردووە هاوسەرگیری بکات، ئەوا یەکسەر ویلایەی ئەوەی دەبێت لە دادگا داوا تۆمار بکات و داوای تەڵاقیش بکات، یانی لێرەدا چاوەڕێی 18 ساڵی ناکرێت، بەپێچەوانەوە لای مدونی جەعفەری ژنان ویلایەیان نییە و بەمەش هیچ مافێکیان نابێت، ئەگەر زویر بێت ئەوا پیاوەکە نەفەقەی پێنادات و ژنەکە دەخرێتە بەردەم دوو بژاردە؛ یان گەڕانەوە بۆ لای هاوسەرەکەی یانیش جیابوونەوە، بەڵام لە قانونی باری کەسێتی ژنان هەموو مافێکیان هەیە.
كەركوك ناو: باسی ئەوەت كرد بەپێێ یاسای باری کەسێتی ژنان هەموو مافێکیان هەیە و لە مدونەی جەعفەریدا مافیان نییە، کەواتە بەو ئەزمونەی لە دادگای باری کەسێتی هەتانە، رێژەی چەند لەو سکاڵایانەی دێنە بەردەمتان لە بەرژەوەندی ژنان کۆتاییان دێت؟
حاكم مەسعود سەعید: قانونی (188)ـی ساڵی (1959)ـی هەموارکراو، رەچاوی هەموو تائیفە و مەزهەبێک کراوە، رەچاوی مافی مرۆڤیش کراوە، بۆیە دەبینین ژنان لە هیچ سکاڵایەكدا نایدۆڕێنن، تەنیا لە هەندێک حاڵەتی زۆر تایبەت نەبێت. بەپێی قانونەکە ژنان هەموو مافەکانیان وەک نەفەقە، کڕینەوەی زێڕ، پێشەکی و پاشەکی، منداڵ تاوەکو 15 ساڵی لای دایکیان دەبن و پاشان سەرپشک دەکرێن، مانەوە تا سێ ساڵ لەناو خانووی پیاوەکەی، بۆیە دەبینین رێژەی سەدا 99ـی سکاڵاکان لەبەرژەوەندی ژنان کۆتاییان دێت، بەڵام بەپێی مدونی جەعفەری باوەڕموایە ژنان بەڕێژەی سفر براوەی سکاڵاکانیان دەبن و دۆڕاوی یەکەم ئافرەتانن.
كەركوك ناو: لەگەڵ ئەوەدایت مدونەی جەعفەری لە هەرێمی کوردستان جێبەجێبکرێت؟
حاكم مەسعود سەعید: من ناتوانم رای خۆم بدەم، ئەمە ئیشی پەرلەمانە.
كەركوك ناو: لە دەرەوەی پیشەی دادوەری خۆت، وەک هاوڵاتییەك لەگەڵ ئەوەدای لە هەرێمی کوردستان جێبەجێبکرێت ئەگەر هێندە دژی مافەکانی مرۆڤ بێت؟
حاكم مەسعود سەعید: وەک باسمکرد، ئەمە بۆ شیعەکان نووسراوە و فەرز نەکراوە بەسەر کورد و سوننەدا.
كەركوك ناو: بەڵام ئەگەر دوو کەس هاتنە بەردەمت و وتیان دەمانەوێت لەسەر مدونی جەعفەری هاوسەرگیری بکەین، دەتوانیت رەتیبکەیتەوە؟
حاكم مەسعود سەعید: ئەگەر بێنە بەردەمم، من وەک ئەوەی هەردووکیان رازیین و رێگر نییە لەبەردەم هاوسەرگیری و بەشێک نییە لە رێپێنەدراوەكان، ئەوا پرۆسەی هاوسەرگیرییەکەیان لەسەر مدونی جەعفەری بۆ دەکەم، بەڵام حاکمی دیکە هەیە نایکات. ئەگەریش بمانەوێت دەتوانین نەیکەین بەوپێیەی پەرلەمانی کوردستان مدونەکەی پەسەند نەکردووە، لەمکاتەدا داواکار بۆی هەیە داوایەک بەرزبکاتەوە کە زوڵمی لێکراوە، ئەگەر ئەمەشمان رەتکردەوە ئەوا مافی هەیە تەمییزی بکات، ئەوكات بڕیار لای دادگای تەمییز دەبێت کە جێبەجێی بكەین یان نا.
خەڵکێکی زۆر لە دەرەوەی شیعەکانیش پەنا بۆ مدونی جەعفەری دەبەن، چونکە پیاوسالارییە
كەركوك ناو: هاوڵاتی عەرەب لە هەرێمی كوردستان دەژین، ئەگەر بۆ گرێبەستی هاوسەرگیری سەردانی دادگای باری كەسێتی بكەن و داوابكەن گرێبەستەكە بەپێی مدونی جەعفەری بێت، ئێوە چی دەکەن؟
حاكم مەسعود سەعید: بێتە بەردەم من ئەوا دەیکەم.
كەركوك ناو: هیچ مەترسییەك هەیە بەهۆی مدونەكەوە هزری شیعەگەری بڵاوببێتەوە وەكو ناڕازییەكان باسی دەكەن؟
حاكم مەسعود سەعید: لە مدونەکەدا هاتووە كە بۆ ئەهلی شیعەیە، بەڵام رێگە بە سوننە مەزهەبەکان بە کوردیشەوە دراوە بەم مدونە هاوسەرگیری بکەن، من بڕواموایە خەڵکێکی زۆر لە دەرەوەی شیعەکانیش پەنای بۆ دەبەن، چونکە پیاوسالارییە و هەموو مافەکان بە پیاوان دراوە، بەڵگەش بۆ قسەکەم هاوڵاتییەکی عەرەبی ناوچە سوننەکان کە هاوسەرگیرییەکەی لە هەولێر تۆمارکراوە، سەردانی کردین و داوای کرد بۆی بکەن بە مدونی جەعفەری.
كەركوك ناو: بەڵام خۆ هێشتا مدونەكە جێبەجێنەکراوە؟
حاكم مەسعود سەعید: بۆمان نەکرد، بەڵام ئەمە بەڵگەیە کە خواستی لەسەر دەبێت. لێمپرسی بۆ گرێبەستی هاوسەرگیرییەكەت دەگۆڕیت؟ وتی؛ فەرزیان کردووە لەسەرمان. چونکە لە مدونەکەدا دەڵێت؛ ئەوانەی لە رابردووشدا هاوسەرگیریان کردووە دەتوانن بیگۆڕن بۆ مدونی جەعفەری.
من لەم بڕوایەدام داواکاری لەسەر مدونی جەعفەری زۆر دەبێت بەوەی هاوڵاتییەکی زۆری عەرەب لە هەرێمی کوردستان هەن.
كەركوك ناو: وەک دادوەرێك ئەوە بە مەترسی دەبینیت؟
حاكم مەسعود سەعید: لەسەر مافی ئافرەت بەڵێ مەترسییە.
كەركوك ناو: ئەگەر هەرێمی كوردستان لە نێوان دوو بژاردەی جێبەجێکردن یان رەتكردنەوەی مدونەی جەعفەری بێت و داوای بۆچوونی تۆ بكەن: وەڵامت چی دەبێت؟
حاكم مەسعود سەعید: ئەگەر جێبەجێبکرێت ئەوا دژی مافەکانی ژنانە، تەنانەت منداڵەکانیشی. جگە لەمە کە ژنان ویلایەیان نامێنێت ئەوەش هەر مەترسیدارە، بۆیە ئەگەر حکومەتی هەرێم رای من وەربگرێت ئەوا لەگەڵ ئەوەدانیم مدونی جەعفەری لە کوردستان جێبەجێبکرێت.
كەركوك ناو: لە ناوچەكانی جێناكۆك-ـی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی بەغدا، سوننە ترسی هەیە مدونەكە رۆڵی هەبێت لە بڵاوکردنەوەی هزری شیعەگەری، ئەو مەترسییە لە جێی خۆیدایە؟
حاكم مەسعود سەعید: نەخێر، لە ناوچەكانی کوردستان چەندین حوسینییە هەیە و کوردی شیعەش هەن، بۆیە بەڕای من دەرگا بۆ بڵاوبوونەوەی هزری شیعەگەری ناکاتەوە، چونکە شیعەکان ڕێگای زۆریان هەیە بۆ بڵاوکردنەوەی هزری شیعەگەری.
