Süleymaniye’nin Melik Mahmud Caddesi'nde bir kamyonet, Senarya'nın aracının önüne keskin bir şekilde kırdı. Öyle ki arkasında bıraktığı kara duman, görüş mesafesini oldukça azalttı.
Çarpışma sırasında Senarya hızını düşürdü, telefonunu çıkarıp kısa bir video kaydetti ve bunu trafik polisine göndermek için hazırlandı, böylece sürücü cezasını alır ve çevreyi daha fazla kirletmez.
Gün sabahın erken saatlerinden gece geç saatlere kadar devam ederken, Süleymaniye'nin tüm caddeleri araçlarla dolup taşıyor. Zaten zor olan şoförlük koşulları, daha da katlanılmaz hale geliyor. Şehrin hava kalitesi giderek kötüleşiyor. Senarya, araçların yaydığı zehirli egzoz gazları ve sokaklardaki trafik sıkışıklıklarıyla her gün uğraşıyor, çünkü onun aracı, eşi tarafından kendisine bırakılmış.
Her sabah erkenden, iki yaşındaki çocuğuyla birlikte saat 6:45’te Süleymaniye’nin güneyindeki Kenesure bölgesinden çıkıyorlar. Amacı, eşini şehrin doğusundaki bir kamu kurumuna zamanında ulaştırmak. Normalde 10 ila 15 dakika sürecek bu yol, aşırı trafik yüzünden yaklaşık 30 dakika alıyor.
"Her ne kadar eşimin iş yerine varması için erken çıksak da, biri feda etmek zorunda kalıyor. Eğer erken çıkmazsak, ben kendi işime zamanında yetişemem. Her gün işime geç kaldığımı yöneticime açıklayamam," diyor Senarya Ahmed, Kerkük Now’a verdiği demeçte.
Kürdistan Çevre Koruma Kurumu'na göre, bölgede yaklaşık 2 milyon 400 bin araç var ve bunların %60’ı özel araçlardan oluşuyor. Çoğu araç ise benzin ve mazot gibi fosil yakıtlarla çalışıyor, bu da çevrenin daha fazla kirlenmesine yol açıyor.
Rizgar Xelani, Kürdistan Bölgesi Çevre Koruma Dairesi sözcüsü, Kerkük Now’a verdiği demeçte, "Bölgedeki hava kirliliğinin başlıca nedenlerinden biri, büyük çoğunluğu özel olan bu kadar çok aracın yollarda olmasıdır. Toplu taşımanın zayıf olması da durumu daha kötü hale getiriyor" dedi.
İsviçreli teknoloji firması IQAir’a göre, Irak, dünyanın en kirli havasına sahip ülkeler arasında yer alıyor. Kürdistan Bölgesi'nde ise kirli hava, özellikle akciğer hastalıklarına yol açıyor. 2023 yılında 9.911 yeni akciğer kanseri vakası kaydedildi ve bunların büyük bir kısmı, hava kirliliğinden kaynaklandı.
Kürdistan Bölgesi’nde toplu taşıma, yolcu sayısına bağlı olarak çalışıyor. Şoför, durağa gitmek için 10 yolcunun bir araya gelmesini beklemek zorunda kalıyor. Bu durum bazen bir saat bile sürebiliyor ve yolcuların otobüs beklemekten bıkıp özel araç veya taksi kullanmasına yol açıyor.
Esad Mela Kerim, Kürdistan Bölgesi Ulaştırma Müdürü, Kerkük Now’a yaptığı açıklamada, “Kesinlikle, bölgede toplu taşıma yetersiz ve ihtiyaçları karşılamıyor. Bu da vatandaşları özel araç kullanmaya zorluyor” dedi.
Birçok ülkede artık elektrikli araçların geliştirilmesine yatırım yapılıyor ve fosil yakıtlı araçlardan uzaklaşılarak çevrenin korunması ve iklim değişikliğine karşı önlem alınması amaçlanıyor. BM'nin uyarılarına göre, Irak, iklim değişikliğinin en çok tehdit ettiği beşinci ülke arasında yer alıyor.
Senarya, her gün işe gidip gelmek için bir saatten fazla zaman harcıyor. Sabahları sadece işe yetişmek için değil, aynı zamanda çocuğunu da bir kreşe götürmesi gerekiyor. Daha sonra saat 8’de Süleymaniye’nin batısındaki bir medya kuruluşuna işine gitmek zorunda.
"Üç yıldır her gün böyle. Sabah saatlerinde tüm caddeler aşırı kalabalık ve herkes işine zamanında yetişmeye çalışıyor. İlginç olan şu ki, bu kadar çok araç özel araçlar. Çocukların okula gitme saatinde yollar daha da sıkışıyor,” diyor Senarya Ahmed.
Süleymaniye toplu taşıma sistemi bazı projeleri hayata geçirmeye hazır, ancak hükümetin yeterince maddi desteği olmadığı için bu projeler hayata geçirilemiyor.
Süleymaniye Ulaştırma ve İletişim Müdürü Sıddık Muhammed, KirkukNow’a verdiği demeçte, "Toplu taşımayı güçlendirmek için 10'dan fazla proje ve planımız var, sadece Süleymaniye için değil, tüm bölge için. Ancak bu projeler, maddi yetersizlik nedeniyle hayata geçirilemiyor. Örneğin Süleymaniye’de 12 yıldır bir tramvay hattı tasarımız var, tasarım için yaklaşık 3 milyon dinar harcandı, ama proje hayata geçirilmedi.Tasarım bir çekmecede kilitli duruyor" dedi.
Süleymaniye'nin Melik Mahmud Caddesi’ndeki toplu taşıma hattının eksikliği nedeniyle, Senarya’nın eşi işten çıktığında eve taksiyle dönmek zorunda kalıyor. Bu da ek bir maliyet yaratıyor.
Senarya, "Eğer toplu taşıma sistemi işler durumda olsaydı ve insanlar belirlenen saatlerde varış noktalarına ulaşacaklarından emin olsalardı, herkes özel aracını kullanmazdı. Bu kadar zor bir iş değil. Yetkililerin, gelişmiş ülkelerdeki toplu taşıma sistemlerini örnek alıp uygulamaya geçmeleri gerekiyor" diye ekliyor.
Genel olarak, Kürdistan Bölgesi'ndeki hava kalitesi kötü durumda ve özellikle şehirlerde durum daha da vahim.
Toplu taşıma araçlarının çoğu eski model ve içlerinde ısıtma ve soğutma sistemleri yok ya da yetersiz. Kışın yolcular donuyor, yazınsa aşırı sıcaktan bunalıyorlar. Bu da insanları toplu taşımayı tercih etmemeye iten başka bir neden.
Süleymaniye Ulaştırma Müdürü, birçok kez hükümetle toplu taşıma sorunlarını görüştüklerini, ancak "hükümet toplu taşımaya yatırım yapmıyor ve bu alandaki özel sektör projelerini de desteklemiyor" dedi.
Hava kirliliği küresel bir sorun ve buna karşı çözüm yollarından biri, ağaç dikimini artırarak hava kalitesini iyileştirmek. Yervan Şaswar, çevrenin ve havanın temiz olabilmesi için her bölgenin %25'inin yeşil alan olması gerektiğini ve Dünya Sağlık Örgütü’nün standartlarına göre her birey için 9 metrekarelik yeşil alanın olması gerektiğini belirtiyor. Ancak Süleymaniye’de kişi başına düşen yeşil alan sadece 3,5 metrekare, Erbil’de ise bu oran 2 metrekareye düşüyor.
Yasalara göre, araçların yıllık yenilenmesi sırasında ağır yük araçları için 70 bin dinar, kiralık araçlar için 30 bin dinar ve küçük özel araçlar için 20 bin dinar ücret alınıyor.
Bu makale, KirkukNow kurumu tarafından, kadın gazetecilerin çevre haberciliği alanında rollerini artırmayı hedefleyen bir program çerçevesinde üretilmiştir. Program, Almanya Federal Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı'nın mali desteği ile yürütülmektedir.
