Kürdistan Bitki Enstitüsü,bitki ve ağaç türlerinin saklanması, korunması ve yok olma riskinin önlenmesi amacıyla 70 bin örneğini kayıt altına alarak sınıflandırdı.Hedef,her bitki ve ağaçtan bir milyon örnek almak.
Çalışmalar, çevre ve iklim uzmanlarına göre pek çok bitki ve ağaç türünün yok olmasına doğrudan etki eden dünya ve Irak'taki hızlı iklim değişikliği, artan sıcaklıklar ve çölleşmeyle örtüşüyor.
Yetkililer, iklim değişikliği nedeniyle Kürdistan'da bir ağaç türünün neslinin tükendiğini ve geriye sadece beş ağacın kaldığını, onlarca başka ağaç ve bitki türünün de aynı sebeplerden ve su kıtlığından ya da genlerine insan müdahalesinden dolayı neslinin tükendiğini söylüyor.
Kürdistan Bitki Enstitüsü kuruldu
Kürdistan Bitki Enstitüsü, botanik uzmanı olan ve 22 yıldır Kürdistan'ın bitkileri ve doğası üzerine çalışmalar yapan Dr. Saman Abdulrahman'ın öncülüğünde 13 yıl önce kuruldu.
Dr.Saman, doğa ve bitkilerle kaynaşma deneyiminde ağaçların ve bitkilerin yok olduğunu fark ettiğini, bunun da kendisini birçok uzman ve üniversite profesörünün yardımıyla Kürdistan bitkileri kurmayı düşünmeye yönelttiğini söylüyor.
Kurum genel olarak kar amacı gütmeyen bir kurum olup, Süleymaniye'deki Amerikan Üniversitesi'nin bodrum katındaki dört odadan oluşmaktadır.
Girişte bitki ve ağaçlarla ilgili çeşitli posterler ve bilgiler asılıyor. Saman, "Ellerinde 70.000 bitki ve ağaç örneği var ve her bitki ve ağaçtan bir milyon örnek toplandı"dedi.
Süleymani /Kasım 2024 /Kürdistan Bitki Enstitüsü ekibinin faaliyetlerini gösteren fotoğraf kurumun duvarına asıldı. Fotoğraf: Koçar Aziz
Eski Irak Cumhurbaşkanı Berham Salih'in eşi Serbah Salih, kurumun oluşumunda Dr.Saman, "Onlar olmasaydı bu mümkün olmazdı" diyerek,Kürdistan Bitki Enstitüsü'nün gıda güvenliğinin sağlanmasında önemli bir rol oynadığını da sözlerine ekledi.
Saman,“Kurumu evimden daha çok seviyorum.Buraya geldiğimde her gün sanki ilk çalışma günüm ve yeni şeyler öğrendiğim hissine kapılıyorum”dedi.
Germiyan'da bitki sınıflandırması üzerine doktorasını sürdüren Ahmed Habib, doktorasını yazmak için enstitüyü birkaç kez ziyaret etti.
Ahmed Habib,"Kürdistan Botanik Enstitüsü, öğrencilerin araştırmalarında kullanabilmesi için Kürdistan'da bunu yapabilecek tek yer" dedi.
Bitki genlerinin korunması
Saman Abdulrahman'a göre birçok bitki ve ağacın genleri insan modifikasyonu nedeniyle değiştiriliyor.
Dr.Abdulrahman, "İklim değişikliği, artan sıcaklıklar, yağışların azalması ve çölleşme, bazı bitkilerin yok olmasına, onları koruma çabalarımıza doğrudan etki eden faktörler arasında yer alıyor."
Birleşmiş Milletler'e (BM)göre Irak iklim değişikliğinden en çok etkilenen beşinci ülke.
Irak'ta en yüksek sıcaklık birkaç yıldır kaydediliyor, örneğin geçen yıl en yüksek sıcaklık 51 santigrat dereceye ulaşan Diyala eyaletinin Khanaqin ilçesinde kaydedildi.
Kürdistan Botanik Enstitüsü, Amerikan Üniversitesi ve National Geographic işbirliğiyle Süleymani ilinin Geyvan, Karadağ, Azmar, Goyzha, Halgurd ve Sakran bölgelerinde bitki örtüsü araştırmaları yürütüyor.
"O bölgelerdeki tüm bitki ve ağaçları kayıt altına aldık" diyen Saman, "Amacımız sadece hizmet etmek, çok daha iyisini yapmaya çalışıyoruz.”
Enstitü Süleymaniye'deki Hawari Şar Parkı'nda bir gen bankası kurmaya çalışıyor. "Bu örnekler oradan alınıp kullanılabilir" dedi Saman.
Gen Bankası, bitki ve ağaçların uzun vadeli kaynaklarının depolandığı ve muhafaza edildiği yerdir ve herhangi bir coğrafi bölgedeki en önemli kurumlardan biridir.
Süleymani / Kasım 2024 / Kürdistan Bitki Enstitüsü'ndeki bitki sergisinden bir örnek. Fotoğraf: Koçar Aziz
Dr.Saman, "Her milletin, ülkenin ve bölgenin gelecek nesillerin ihtiyaç duyacağı bir gen bankası projesi olması gerekir" dedi.
Süleymaniye'deki tarımsal araştırma müdürü Hiwa Bayz, enstitünün çalışmalarından ve Kürdistan Gen Bankası oluşturma çabalarından haberdar olduklarını söyledi.
Gen bankasına Süleymaniye'deki Hawari Shar'da 100 dönümlük arazi tahsis edildi ve Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından finanse ediliyor.
Bayz, "Gen bankasının konumu şehirden uzak olması, çevresel değişimler ve tohumlara yakın olması açısından iyi" dedi.
Enstitünün çalışmalarından haberdar olan çevre araştırmacısı Halid Süleyman, "Kürdistan'daki tesislere ilişkin iyi bir bilgi altyapısı sağlanmasında çok iyi bir rol oynadılar" dedi.
Yeni bitkilerin keşfi
Enstitü, Kürdistan Bölgesi'ndeki bitki ve ağaç türlerini sınıflandırmanın ve korumanın yanı sıra yeni bitki ve ağaçlar keşfetmeyi de hedefliyor. Saman, 30 yeni bitki türü keşfettiklerini söylüyor.
Dr.Saman,"Keşif, bitkilerin tüm dünyada bilim açısından yeni olduğu anlamına geliyor. Örneğin, Salvia Ali Askeri bitkisine Dr. Ali Askeri'nin, Sailin Shabazia bitkisine ise İhsan Shabaziya'nın adını verdik”diyor.
40 yıldır alanda çalışan botanikçi Qayum Abdulkerim, kurumun şifalı bitkiler alanını geliştirmesinin önemli olduğunu belirterek,sözlerine şunları ekledi:
"Kurum vatandaşlara rehberlik konusunda önemli bir merkez, bahar aylarında bu konuda yönlendirmeler yapılmalı ki vatandaşlar bitkileri sökmesin.”
Abdulkerim, geçmişte kökünden söküldüğü için nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bitkiyi örnek gösteriyor.
700'den fazla üyesi bulunan Kürdistan Botanik Derneği Başkanı İsmail Moşir, şunları söyledi:
"Bitkinin neslinin tükenme tehlikesi, dondurma amaçlı kullanıldığı için köklerini sökmesidir. Artık nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu, Kürdistan Fabrikası gibi kurumların bitki tohumlarının, ağaçların ve daha fazlasının korunması ve depolanması açısından önemli olduğunu gösteriyor"
Çaba "sınırlı"
Botanikçiler ve çevreciler, enstitünün çalışmalarının belirli bir coğrafi alanla sınırlı olduğuna inanıyor.
Süleymani / Kasım 2024 / Kürdistan Bitki Enstitüsü. Fotoğraf: Koçar Aziz
Süleyman, "Araştırmaları Kürdistan'ın tüm bölgelerini kapsamıyor, ancak çalışmaları medya, gazeteciler ve çevresel bilgi seviyelerini geliştirmek için çok iyi bir kaynak" dedi.
Qayum Abdulkarim'in de aralarında bulunduğu diğer uzmanlar, hükümetin bu tür çabaları destekleyecek düzeyde olmadığına inanıyor diyerek, konuşmasına şöyle devam etti:
"Botanik uzmanlarını dinleyecek ilgili bir hükümet kurumu yok. Halepçe Tarım Dairesi'nin tarımsal araştırma bölümündeydim.
Sınıflandırana kadar 7 ay boyunca bu tür bitkilerim vardı. Bıraktığım bitkiler vardı. Bütün araştırmalardan sonra bunların hangi tür bitkilere ait olduğunu bilmiyordum. Ancak arkadaşlarım ve ben devam ediyoruz" dedi.
Saman, "Hükümet kurumu kurmamıza bile engel oldu. Üç yılımız vardı, herkes bir şehirde olsun dedi"dedi.
Bütçe yetersizliği nedeniyle kurum, çalışan sayısını 16'dan sadece 4'e düşürdü. Saman, "Bazen farklı alanlarda siyasi engeller de oluyordu, bu da büyük bir engeldi" dedi.
Doktora öğrencisi Ahmed Habib, "Enstitü gerekli bütçeye sahip olursa Kürdistan'daki tüm tesisleri sınıflandırabilir" diyor.
Süleymaniye Tarımdan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Cotyar Xalid, bitkileri ayırma ve tanımlama konusunda yardımcı olmak üzere iki çalışan gönderdiklerini, kurumun kurulmasını önemli gördüklerini ancak "Bizim gözetimimiz ve onayımız altında değil. Tarım Bakanlığı olarak kendileri de bitki tohumlarını saklayacak ve yok olmaktan koruyacak bir gen bankası üzerinde çalışıyorlar" dedi.
*Bu makale, KirkukNow Vakfı tarafından uygulanan ve Almanya Federal Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı tarafından mali olarak desteklenen, çevre haberlerinde kadın gazetecilerin rolünün genişletilmesine yönelik program çerçevesinde üretilmiştir.
