Duhok’ta Habur Nehri'ndeki su türbininin, su akıntısının çarkın kanatlarını döndürürken çıkardığı ses, yaklaşık bir yıldır üzerinde çalışan 30 kişilik ekibin tüm korku ve endişelerini ortadan kaldırdı.
160 kilometre uzunluğundaki Habur Nehri, Zaho sınırı içerisinde bulunan 47 köyden geçiyor ve Dicle Nehri'ne dökülüyor.
Türbin geçtiğimiz eylül ayında nehre yerleştirildi. Bu fikir, beş yıldır bir köy için temiz enerjiden elektrik üreten 47 yaşındaki Said Bapir'in girişimiyle ortaya çıktı.
Asıl mesleği araba tamircisi olan Said Bapir, 2005'ten 2010'a kadar, Sumel bölgesine 52 kilometre ve Duhok Vilayeti'ne 32 kilometre uzaklıkta bulunan Mangeşik nahiyesindeki Bava Köyüne 30 amperlik elektrik sağlamayı başardı.
Köyde beş hane vardı ve 30 amper, evlerini aydınlatmak ve nehir suyunu kullanarak basit bir döner çark aracılığıyla duman, çevre kirliliği veya yakıt kullanımı olmadan elektrik ihtiyaçlarını karşılamak için yeterliydi.
Bu beş yıllık başarı, Bapir'i elektrik üretmek için temiz enerji kullanan diğer girişimleri araştırmaya sevk ederken, Irak Kürdistan Bölgesi (IKB) elektrik üretimi için hala büyük ölçüde hava kirliliğinin ana kaynakları olan gaz ve ham petrole güveniyor.
Bu girişimin farkı, yerel olarak üretilmesi, ithal alternatiflerden daha ucuz olması, düşük su koşullarında elektrik üretme kapasitesine sahip olması ve yavaş hareket eden bıçaklarıyla balıklara ve diğer su yaşamına zarar vermemesi.
Kürdistan Bölgesi Elektrik Bakanlığı Sözcüsü Omid Ahmad, elektrik üretimi için altyapının yaklaşık 7 bin 500 Megawatt MW olduğunu, ancak yakıt sıkıntısı nedeniyle bu enerjinin sadece yüzde 60'ının, 4200-4500 MW'ının kullanılabildiğini belirtti.
Bapir'in Rüyası Gerçekleşiyor
2021 yılında Bapir, Kürdistan İnovasyon Enstitüsü'nün (KII) inovasyonu teşvik etmeye ve IKB'deki araştırmacı ve girişimcileri desteklemeye adanmış bir girişimine katıldı. Bu girişim, çeşitli projelerin kabul edildiğini ve Bapir'in hayalini gerçekleştirmesi için bir şans olduğunu duyurdu.
Türbinin Habur Nehri üzerine kurulumu, Duhok, Eylül 2024. KII
Türbinin Erbil'den Zaho'ya Yolculuğu
Said, suyun içinde bir çıkrık inşa ederek nehir suyundan elektrik üretme fikrini ortaya attı ve bu fikir hemen kabul gördü.
KII, sürdürülebilir ve potansiyel bir ekonomiye katkıda bulunmak için yeni teknolojilerin ve iş trendlerinin geliştirilmesini teşvik etmektedir.
KII İletişim Departmanı Direktörü Şerif Ahmed,“Eğitim, profesyonel ağ oluşturma ve finansal destek sağlamak, yenilenebilir enerji, sağlık, ulaşım, moda ve BT dahil olmak üzere çeşitli sektörlerdeki yenilikçilere sunulan hizmetlerdir”dedi.
Ahmed'e göre enstitü bugüne kadar mucitlerden ve proje sahiplerinden yaklaşık 450 yenilikçi fikir aldı ve şu anda 28 proje geliştiriliyor.
Girişimler sağlık, bilişim, tarım ve şu anda enstitü tarafından takip edilen diğer bazı çevre projelerini kapsıyor.
Ahmed,“Nehir suyundan elektrik üretme fikri, Duhok, Zakho, Cihan Üniversitesi ve Duhok'taki Amerikan Üniversitesi'nden 20 ila 30 mühendis, teknisyen, uzman ve profesörden oluşan bir ekiple ortak bir çaba oldu. Fikri 10 ila 11 ay içinde işleyen bir türbine dönüştürmeyi başardık” dedi.
Altı metre uzunluğunda ve iki metre çapındaki türbin, bir ila on metre derinlikteki su kaynaklarından elektrik üretebilen bölgedeki benzersiz bir örnek.
Ahmed, “Enstitünün yenilenebilir enerji gibi sektörlere odaklanması, çevre dostu girişimlere olan bağlılığını göstermektedir,” diye ekledi.
KII teknik departman müdürü Hoger Salim ise “Bu tür bir türbinin su kaynağındaki su yaşamı üzerinde hiçbir olumsuz etkisi yoktur, çünkü çarkın yavaş dönmesi nedeniyle balıklar kanatların arasından kolayca geçebilir” sözlerini kullandı.
Mühendislik, su kaynakları ve çevre profesörü Dr.Şiwan Cewdet Berzenci,“Hidroelektrik, bazı durumlarda balık göçünü, bitki örtüsünün tahribatını ve bölgedeki evcil hayvanları durdurabilir” dedi.
Kürdistan Bölgesi girişim için ideal
Kürdistan Bölgesi Tarım ve Su Kaynakları Bakanlığı'na göre, sınırları içinde irili ufaklı 26 baraja ve bu barajları doldurmak için kış aylarında gerekli kar ve yağışa sahip. Bu da bölgeyi bu tür türbin kurulumları için uygun hale getiriyor.
IKB’de, hidroelektrik yoluyla elektrik üretimi için Dukan ve Derbendixan barajlarına güveniyor.
Barajlar Genel Müdürü Rahman Xani, “Dukan Barajı'nda saatte 400 MW, Darbandikhan Barajı'nda ise saatte 249 MW elektrik üretiliyor” dedi. Bu iki baraj birlikte bölgenin toplam elektrik ihtiyacının sadece yüzde 24'ünü temiz enerjiden karşılayabiliyor.
Dünya Bankası'na göre enerji sektörü Irak'ın toplam karbon emisyonlarının yaklaşık dörtte üçünden, yani yüzde 60'ından fazlasından sorumlu.
Irak'ın elektriğinin yaklaşık yüzde 98'i yakıttan üretilirken, kömürün 2023 yılına kadar saatte 10.434 terawatt üreterek dünya elektriğinin yüzde 35'ini sağlayacağı tahmin ediliyor.
Bunu yüzde 23'lük pay ve 6.634 terawatt'lık üretimle doğal gaz takip etmektedir. Bu kaynaklar çevre kirliliğine ve hastalıkların yayılmasına büyük katkıda bulunmaktadır.
Buna karşılık, Dünya Bankası hidroelektrik enerjinin dünyanın en büyük yenilenebilir enerji kaynağı olduğunu ve saatte 4,210 terawatt ile küresel elektrik üretiminin yüzde 24.3'ünü oluşturduğunu belirtmektedir.
IKB Elektrik Bakanlığı Sözcüsü, Duhok'taki Deralok hidroelektrik santralinin 38 megavat elektrik üretme kapasitesine sahip olduğunu ancak su seviyesine bağlı olarak istikrarlı olmadığını belirtti.
Ahmad, Bapir ve KII inisiyatifi ile ilgili olarak “Henüz çabaları hakkında tam olarak bilgi sahibi değiliz, ancak bunları başarılı bir şekilde uygulayabilirlerse, bakanlıkla bilimsel bir temelde koordine etmeliler” dedi.
Türbinin Habur Nehri üzerine kurulumu, Duhok, Eylül 2024. KII
Bapir'in fikri, on yıllık bireysel çalışmanın ardından, enstitü üyelerine göre yurtdışından ithal etmekten daha kısa sürede ve daha az maliyetle bir türbin üreten yerel bir grup buluşuna dönüştü.
Türbinin Erbil'den Zaho'ya Yolculuğu
Hidroelektrik türbini şu anda Habur Nehri'nde bir pilot prototip olarak kurulmaktadır.
(KII) tarafından üretilen türbinin ilk prototipinin kurulumu için Zaho'daki Habur Nehri seçildi.
Türbinin kurulumu ciddi bir çaba ve beceri gerektirmiş, ekip üyelerinin her biri türbini nehir suyuna yerleştirmek için çalışırken gözle görülür bir endişe sergilemiştir.
Saatler süren çalışmanın ardından, türbinin su akıntısının ortasında çalışmaya başlaması ve kanatların dönmesi tüm şüpheleri ortadan kaldırdı.
Bapir meydan okurcasına,“Türbinin sesi Kürdistan'da temiz enerji üretiminin başladığını gösteriyor” dedi.
KII teknik departman başkanı,“Hidroelektrik türbininin çıkışı, kurulum alanındaki su hacmine ve yüksekliğine bağlıdır ve aynı anda 300 ila 400 amper elektrik üretebilir”diye açıkladı.
Hidroelektrik, elektrik üretmek için su akıntılarının gücünden yararlanarak iklim değişikliğiyle mücadele için yenilenebilir bir enerji kaynağı sunar.
Dr.Berzenci, “Enerji santralleri kömür, yakıt ve ham petrol gibi ham maddelerin yakılması nedeniyle çevreye önemli ölçüde zarar vermekte ve kalp, akciğer ve kanser hastalıklarına yol açmaktadır” diyerek sözlerine şunları ekledi:
“Türbin ayrıca taşkın kontrolü, sulama, su temini ve kuraklığın azaltılması gibi faydalar da sağlıyor.”
Yenilenebilir enerjinin küresel elektrik üretimine katkısı artmakta olup, güneş ve rüzgar enerjisinde önemli gelişmeler yaşanmaktadır.
KII, pazar taleplerini karşılamak için hidroelektrik türbin projesini çeşitli boyutlarda çoğaltmayı planlıyor.
Bapir, enstitünün şu anda bir fabrika kurmak için çalıştığını belirtti. Ancak IKB Barajlar Müdürü, “Çalışmalarından tam olarak haberdar değiliz” dedi.
Engeller teşvik edici oluyor
Ekip, hidroelektrik türbini üretim sürecinde çeşitli engellerle karşılaştı.
Bapir, “Asıl zorluk, yerel bir uzman grubunun ilk kez enerji üreten bir cihaz inşa etmesiydi” dedi.
Tüm bileşenlerin birbirine bağlanması da ekip için bir başka engeldi. Teknik zorlukların üstesinden gelmek için proje mühendisleri türbin için ek parçalar tasarladı.,
Bapir,“Fikrimin önündeki en büyük engel finansal destek eksikliğiydi”dedi ancak KII'nin desteğiyle şimdi gelişmiş bir hidroelektrik türbini inşa etmek için engelleri aşıyorlar.
