"Bir topluluğun ana dilini bilmemesi endişeli bir durumdur", Reza Culak Oğlu böyle dedi, ünlü bir Türkmen şair ve folklor bir uzmanı.
Reza Culak endişeli olurken dedi ki "Talafer halkının anadillerini öğrenmesi endişesi yoktur, bu nedenle Türkmen dili, bu sorunu çözmek için kurumsal destek eksikliğinden dolayı çöküşün eşiğinde, geçmişin birikmesi dışında dilin büyük sorununu çözmeyecek kişisel bir çabadır".
Türkmenler, Erbil ve Bağdat arasındaki soykırımdan etkilenen bölgelerin çoğunda bulunan ve Talafer bölgesi Ninova'nın çoğunluğunu oluşturan Arap ve Kürt uluslarının ardından Irak'ın üçüncü büyük dilidir.
Ancak uzmanlara göre, dilleri yabancı lehçelerin kullanımı, yer değiştirme, diğer kültürlerin hakimiyeti ve retorikte kullanılan harflerin farklılıkları da dahil olmak üzere birçok nedenden dolayı birçok zorlukla karşı karşıya.
Dilbilgisini ve kullanılan kelimeleri kontrol etmemek
Reza Culak (Kirkuknow)'a dedi ki "Talafer Türkmenleri lehçelerinin çoğunu neredeyse unutuyor", Aynı zamanda, Türk üniversitelerinden öğrenciler de dahil olmak üzere az sayıda kişi dışında Türkçe nasıl okunacaklarını veya yazılacaklarını hala bilmiyorlar.
Türkmen yazımı hakkında, Reza Culak dedi ki "Türkçe yazan şairler bile lehçeye ve üslillerine aşina oldukları ve yeni Türkçe dilbilgisindeki üstünlükleri nedeniyle aynı eve giderler, onlar açısından, ne eski Osmanlı alfabesi ne de yeni Türk alfabesi iyi bilinmemektedir".
Ana dilin korunması, sadece şimdi değil, geçen yüzyılın seksenlerinde de entelektüeller ve şairler için bir keder kaynağı haline geldi, dile göre her ulusun kimliği, dilinin yok edilmesiyle yok edilebilir, Mikdad Hudi, Talafer Edebiyat Birliği lideri dediği gibi.
Mikdad diyor ki "Türkmen dilinin takdiri Talafer'in rolünde en önemli konu olmalı, çocuklarımızın anadillerini iyi bilmemeleri ve aynı zamanda okulda öğrendikleri dili bilmemeleri talihsiz bir durum'dur, çünkü konuştukları dil değil".
Mikdad ayrıca Tel Talafer'deki yaklaşık 100 şairin Türkmen dilinde yazdığını, ancak eserlerine, özellikle genç şairlere ayrıntılı olarak baktığımızda, anadilleri yerine garip ve yabancı sözcüklerin kullanımına sığındıklarını görüyoruz.
Türkçe ve Türkmen dilleri arasındaki ilişki
Uzmanlar Türkçe ve Türkmen dilleri arasındaki farkı Iraklı(argo) Arapça ve saf Arapça dilleri arasındaki farkla karşılaştırıyor, Türkmen ve Türkçe dillerinin birbirine yakın olduğunu düşünüyorlar, Ancak bu iki dili konuşanların coğrafi ve tarihsel durumu, özellikle harf, lehçe ve ifade sayısı bakımından farklılıkları derinleştirmiştir.
Daha sonra Türkler Arap (Osmanlı) söylemini benimsediğinde ve 1928'de Latin alfabesini kullandıklarında önemli bir değişiklik oldu.
Aynı zamanda, Talafer Türkmenleri de dahil olmak üzere Irak Türkmenlerinin bir kısmı, Irak'taki Türkmen dilinin bir başka engeli olan Arap alfabesini kullanmaya başlamasıdır.
Mart 1991 ayaklanmasından sonra Irak Türkmen okullarında Latin dili eğitimi genişledi, Türk dilinin ve Latin alfabesinin kullanılmasını tercih eden bir trend geliştirdi ve Türkmen yerine kalın harflerle verdi, ama bu büyük çatışma birleştirilmemiştir ve onaylayanlar ile reddedenler arasında halen devam etmekte olan tartışmalar bulunmaktadır.
"Temelde Türkmen ve Türkçe aynı dildir, tek fark lehçelerdedir ve başka hiçbir şey değildir, bu nedenle Azerbaycan dilinin Irak Türkmen lehçelerine, özellikle Talafer Türkmenlerine daha yakın olduğunu görüyoruz", Şair Ihsan Bürce Bağlı dediği gibi.
Azerbaycan dilinin Irak Türkmen lehçelerine, özellikle Talafer Türkmenlerine daha yakın olduğunu görüyoruz
Ayrıca konuştu ki "Türk dili, dilbilgisi ve harflerin Arapça'dan (Osmanlı) Latince'ye çevrilmesi açısından geliştirilmiştir, Ancak Irak Türkmen dili hiçbir kural ve düzenleme olmaksızın aynı kalıyor, bu yüzden Talafer'de yaşayan insanların çoğunun ana dillerinde iyi yazamadığını ve okuyamayacağını görüyoruz".
Bürce Bağlı, eski Türkmen şairlerinin, örneğin Felek Oğlu ve Mulla Mahmut şiirlerini Türkmen'in yeni şairleriyle karşılaştırır, "büyük bir fark var, bu yüzden Talafer'in lehçesinin tamamen gizli olduğunu söyleyebilirim.
Türkmen dilinin eğitiminin zayıflığı
Uzmanlar, Talafer bölgesinde 250 bin nüfusa sahip tek bir Türkmen okulu olduğu için Türkmen dil öğretiminin zayıflığını vurgulamaktadır.
AbdulHeni Alyas Abas, Derin eğitim müdürü ve Türkmen dili uzmanı, Türkmen eğitiminin 2005 yılında eğitim bakanlığı tarafından Talafer okullarına verildiğini açıkladı, 2 türe ile: birincisi ilköğretim, tüm dersler Türkmen diliydi, dersler Arap dili ve İslam dini hariç, latin harflerle yazılmıştır.
Bu yıl Talafer'de Hasnakevi ilçe'de bulunan ve 13 öğrenciden oluşan Beyrek adında bir Türkmen okulu kuruldu.
2014 kazalarından ve Talafer'in Daiş tarafından kontrol edilmesinden önce, Talafer'de 6 okul vardı, bunlardan 5'i şehir merkezindeydi, altıncısı Ayaziye ilçesindeydi, her iki cinsiyetten 700 öğrencisi vardı, Daiş'in gelişi ve mülteci olması bu okulların Talafer'de kapanmasına neden oluyor.
"Ikinci tip", eğitim amirine göre "buna Şimul sistemi denir ve bir haftada Türkmen diline 2 saat verilir, ilk, orta ve lise okullarında, bu sistem tüm Talafer okullarında kullanılır".
"Ancak, Türkmen dil öğreniminin, müfredatın bazı bölümlerinin eksikliği ve Türkçe öğretmenlerinin eksikliğinden dolayı iyileşmediğini ve bunun da eğitim seviyesinin düşmesine neden olduğunu görüyoruz".
Türkmen dil öğrenimi, belirli bölümlerin eksikliği ve Türkçe öğretmenlerinin eksikliği nedeniyle gelişmemiştir
Evde sadece anadilini konuşmak, Türkmen'de gazete ve dergi yayınlamak ve farkındalık yaratmak için çaba sarf edilmesi gerektiğini yineledi, Anadilini korumanın önemi hakkında "bu güzel dil yok edilmeyecek".
9 Eylül 2019'da Eğitim Fakültesi, Türkmen dil bölümünün Ninova ve Kerkük illerindeki iki eğitim kurumunda açıldığını duyurdu.
Irak Anayasası'nın dördüncü maddesine göre, "Türkmenler ve Süryaniler idari birimlerin çoğunda iki resmi dildir".
Bunun hakkında, Ihsan Bürce Bağlı dedi ki "Anayasanın uygulanmasında Türkmenlerin kendi dillerinde kendi aralarında Arapçaya ek olarak resmi dil olarak kullanmalarına izin veren yasal bir engel bulunmamaktadır".
Ayrıca o inanıyor ki "Bu hakkın uygulanması, bir müfredat oluşturulmasının yanı sıra kurslar, eğitim seminerleri ve farkındalık kampanyaları düzenlenmesine vurgu yapılmasını gerektirir".
Mülteci olmak sorunu derinleştirdi
"Çocuklarım Türkmen dili iyi konuşmuyor, mülteci olmak sırasında diğer milletlerden çocuklarla karışarak öğrendikleri garip ve yabancı kelimeler kullanıyorlar", Anvar Hüseyn 3 çocuğunun anadili ile olan ilişkisinden bahsetti.
40'lı yaşlarında olan Anvar, durum istikrara kavuşana kadar başkentte kalmasının iyi olduğunu söylediği için Talafer'den ayrılmak ve Bağdat'a yerleşmek zorunda kaldı.
Talafer bölgesi 2014 yılı Temmuz ayında Daiş askerlerinin kontrolü altına girdi, nüfusunun çoğu mülteci oldu, yaklaşık 225 bin kişi, Irak'ın orta ve güneyine ve Kürdistan şehirlerine doğru gitti, nüfusun bir kısmı Türkiye'ye gitti, ancak yer tekrar kontrol edildiğinde nüfusun yüzde 45'i Talafer'e döndü.
Eski hükümetlerin ve teknoloji çağının
Mikdad Hudi Oğlu, Talafer şairlerinin lideri Baas hükümetinin Arapların transferine başladığını ve bu alanda Arap dilini lider Saddam Hüseyn tarafından dayattığını söyledi, Ancak o yıllarda Türkmenler kendi dillerini daha iyi ele aldılar ve onu korumayı başarılı oldular.
O açıkladı ki "Teknolojik gelişmeler Türkmenlerin anadillerini unutturmalarında rol oynuyor, Arapça dilini kullanan TV kanalları nedeniyle, ve ayrıca kendini herkesin üzerinde konumlandıran sosyal medya sayesinde".
Engeller hakkında konuşurken, Hudi Oğlu dedi ki "Durum böyle devam ederse, dilimizde çok büyük değişiklikler olacak, bu ülkemizdeki en belirgin özelliğimiz".
"Türkmen lehçesi ve Talafer halkının kültürünün belgelerini gerçekten yapmamız gerekiyor, ve herkesin görevi", bu şair Reza Culak Oğlu'nun görüşüydü, Türkmenler'in Talafer'deki dillerini korumak için bir sonraki adımı hakkında.
