2021'de hükümet, protestocuların, aktivistlerin, gazetecilerin ve ülkenin siyasi ve silahlı gruplarını alenen eleştiren diğer kişilerin keyfi tutuklamalarından, zorla kaybetmelerinden ve yargısız infazlarından sorumlu tutacaklarına dair sözünü tutmadı.
Irak Ceza Adalet sisteminde, itiraf almak da dahil olmak üzere, işkence kullanımı yaygınlığını koruyor. Ancak, yargılamalardaki ciddi usul ihlallerine rağmen, yetkililer ölüm cezasına çarptırılan sanıkların en az 19 adli infazını gerçekleştirdi.
Hiçbir IŞİD zanlısı savaş suçları, insanlığa karşı suçlar ve soykırım gibi uluslararası suçlardan hüküm giymedi. Mart ayında Irak Parlamentosu, IŞİD'in Ezidi, Türkmen, Hıristiyan ve Şebek azınlıklara mensup kadınlara ve kızlara karşı işlediği suçları soykırım ve insanlığa karşı suçlar olarak tanıyan Ezidi Hayatta Kalanlar Yasasını kabul etti, ancak yasanın uygulanmasına yönelik çok az ilerleme kaydedildi.
7 Kasım'daki bariz saldırıda kimliği belirsiz silahlı gruplar, üç silahlı insansız hava aracıyla Başbakan'a evinde suikast girişiminde bulundu, ancak başarısız oldu.
Eleştirmenlerin İhlallerinin Sorumluluğu
Irak, Ekim 2019'da başlayan ve 2020'nin sonlarına kadar devam eden protestolara tanık oldu. Sözde başbakanlık altındaki Halk Seferberlik Güçleri (Heşdi Şabi) de dahil olmak üzere güvenlik güçleriyle çatışmalarda en az 560 protestocu ve asker öldü.
Mayıs 2020'de Başbakan Mustafa Kazimi göreve geldiğinde protestocuların öldürülmesini araştırmak üzere bir komite kurdu, ancak Eylül 2021 itibariyle henüz bir sonuç açıklanmadı.
Temmuz 2020'de hükümet, protestolar sırasında öldürülenlerin ailelerine tazminat ödeyeceğini açıkladı.
Eylül 2021 itibariyle, İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün temas kurduğu altı aktivistin ailesi, herhangi bir tazminat almamıştı. Şubat 2021'de hükümet, güneydeki Basra kentinde en az üç eylemcinin ölümünden sorumlu olduğu iddia edilen "ölüm mangası" üyelerinin tutuklandığını duyurdu.
Bağdat makamları temmuz ayında, protestoculara yönelik suistimallerle bağlantılı olarak üç alt düzey güvenlik kuvvetini ve siyasi analist Hişam Haşim'in 2020 yılında öldürülmesinden sorumlu olduğu iddia edilen bir adamı tutukladıklarını duyurdular.
BM Irak Yardım Misyonu'nun (UNAMI) mayıs ayında yayınladığı bir raporda, cinayetlerle ilgili çok sayıda tutuklamanın hiçbirinin soruşturma aşamasını geçmediği sonucuna varıldı.
Eylül sonu itibariyle, tutuklamaların hiçbiri herhangi bir suçlamayla sonuçlanmadı.
İşkence, adil yargılanma ihlalleri ve ölüm cezası
UNAMI, ağustos ayında, yarısından fazlasının güvenilir işkence iddialarında bulunduğu 200'den fazla tutukluyla yaptığı röportajlara dayanan bir rapor yayınladı. Raporda, yetkililerin itiraf almak için işkence kullanımına izin verdiği ve göz yumduğu sonucuna varıldı; bu, İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün Irak'ta sistematik işkence kullanımına ilişkin raporuyla tutarlı bir bulgudur.
Genel olarak, sanıkların Irak “terör yasasına” göre, genellikle IŞİD ile bağlantılı oldukları için alelacele ceza yargılamaları, mağdur katılımını içermiyordu.
Mahkumiyetler, görünüşe göre işkence altında alınanlar da dahil olmak üzere, esas olarak itiraflara dayanıyordu. Yetkililer, Irak yasalarına göre tutukluların 24 saat içinde yargıç önüne çıkarılacağı ve sorgulama sırasında bir avukatla iletişime geçebileceği, ailelerinin bilgilendirileceği ve onlarla iletişim kurabileceği gibi şüphelilerin gözaltındayken yasal süreç haklarını sistematik olarak ihlal etti.
Yetkili makamlar, ceza kanunundaki cezai sorumluluk yaşına dayanarak, Bağdat kontrolündeki bölgelerde dokuz ve Irak Kürdistan Bölgesi'nde 11 yaşındaki çocuk şüphelileri, silahlı gruplar tarafından işe alınan çocukları tanımlayan uluslararası standartları ihlal ederek yargılayabilir. Ailelerine geri gönderilmesi gereken mağdurlar, rehabilitasyon ve topluma yeniden kazandırma olarak gruplandırılır ve cezai sorumluluk yaşının 14'ten az olmaması için çağrıda bulunur.
Adalet Bakanlığı'nın Eylül ayında yaptığı açıklamaya göre, yetkililer terör bağlantılı oldukları şüphesiyle yaklaşık 50 bin kişiyi gözaltına alıyor ve bunların yarısından fazlası ölüm cezasına çarptırıldı. Bilgili kaynaklar İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne Eylül ayı itibariyle en az 19 infazın gerçekleştiğini söyledi. Bildirildiğine göre, çocuklar idama mahkum edilmemiş olsa da, IŞİD üyeliği nedeniyle hapsedilen yüzlerce yabancı kadın ve çocuk var.
Birçok şüpheli, isimleri şüpheli doğrulukla aranan listelerde yer aldığı veya adı geçen şüphelilerin aile üyeleri oldukları için tutuklandı.
Kürdistan Bölgesi hükümet sözcüsüne göre, 2008'den bu yana ölüm cezasını "gerekli görülen çok az vaka dışında" yasaklayarak fiili bir moratoryum sürdürüyor.
IŞİD'in Ezidilere Yönelik Suçları
Ezidi kadın ve kız çocuklarına sistematik tecavüz, cinsel kölelik ve zorla evlendirme uygulamalarına rağmen savcılar, IŞİD zanlılarının 15 yıla varan hapis cezasına çarptırılan tecavüz suçlamalarını sanıkların yargılandığı davalarda dahi görmezden geldi.
Zanlılar, Ezidileri cinsel köleliğe maruz bıraktığını itiraf etti. Bunun yerine, Iraklı yargıçlar, IŞİD zanlılarını genellikle IŞİD'e bağlı olduklarına dair belirsiz suçlamalarla yargılıyor. IŞİD'in Ezidilere karşı yaptığı açık soykırıma rağmen, hiçbir IŞİD sanığı savaş suçları, insanlığa karşı suçlar veya soykırım gibi uluslararası suçlardan hüküm giymedi.
1 Mart 2021'de Irak Parlamentosu, IŞİD'in Ezidi, Türkmen, Hıristiyan ve Şebek azınlıklara mensup kadın ve kızlara yönelik adam kaçırma, cinsel kölelik, zorla evlendirme, hamilelik ve kürtaj dahil olmak üzere işlediği suçları tanıyan “Ezidi Hayatta Kalanlar Yasası'nı” kabul etti. Soykırım ve insanlığa karşı suçlar olarak. Kanun, hayatta kalanlar için tazminat ödenmesinin yanı sıra, onları rehabilite etmek ve topluma yeniden kazandırmak ve gelecekte bu tür suçları önlemek için önlemler almaktadır. Eylül 2021'de Parlamento, yasanın uygulanmasına yönelik düzenlemeleri kabul etti, ancak Kasım ayına kadar yasanın uygulanmasına yönelik çok az ilerleme kaydedildi.
Toplu Ceza
Mart 2020'de hükümet, Irak'ta yerinden edilmeyi ele alan ve uzun süredir yerinden edilmiş Irak nüfusuna yardım etmek için kasıtlı ve sürdürülebilir bir yaklaşım gerektiren ulusal bir planı onayladı. Bununla birlikte, hükümet Ekim 2020 ile Ocak 2021 arasında 16 kampı kapattı. En az 34.801 yerinden edilmiş kişiyi güvenli bir şekilde evlerine dönebilecekleri, başka güvenli barınak elde edebilecekleri veya uygun fiyatlı hizmetlere erişebilecekleri konusunda güvence vermedi. 2014-2017 yılları arasında IŞİD ile Irak ordusu arasında yaşanan çatışmalar nedeniyle, reisi kadınların olduğu birçok yerinden edilmiş aile yerinden edilmiş ve bu ailelerin birçoğu IŞİD mensubu olarak sınıflandırılmıştır.
Bağdat'ın kontrolü altındaki bölgede, ikisi Ninova'da ve biri Enbar'da olmak üzere yalnızca üç kamp açık kaldı.
Temmuz ayında Irak ordusu, bir hükümet bakanının karıştığı bir aile anlaşmazlığı gibi görünen bir olayda, Salahaddin'deki bir köyden 91 aileyi yasadışı bir şekilde Ninova kampına tahliye etti.
2021'de güvenlik güçleri, kimlik kartları ve diğer temel sivil belgeleri almak için gerekli olan güvenlik izinlerini, yetkililerin IŞİD'le bağlantılı olduğu varsayılan binlerce Iraklı aileye, çoğu zaman birinci dereceden bir aile üyesi olduğu suçlamalarına dayanarak vermemeye devam etti. Bu, aileleri hareket özgürlüğünden, eğitim ve çalışma haklarından ve mülkü devralmak veya yeniden evlenmek için gereken sosyal yardımlara ve doğum ve ölüm sertifikalarına erişimden mahrum etti.
Yetkililer, sivil belgesi olmayan binlerce çocuğun, devlet okulları da dahil olmak üzere, yer değiştirme kamplarındaki devlet okullarına kaydolmasını engellemeye devam etti.
Hükümet, bazı ailelerin IŞİD'e katıldığından şüphelenilen herhangi bir akrabasını reddederek suç duyurusunda bulunmaları halinde güvenlik izni almalarına izin verdi ve ardından mahkeme, güvenlik güçlerine güvenlik izinlerini almalarını sağlayan bir belge sunmaları için onlara bir belge verdi.
2014-2017 yılları arasında Irak topraklarından çekilirken IŞİD'i takip edenler de dahil olmak üzere Irak'tan kaçan en az 30.000 Iraklı, kuzeydoğu Suriye'deki el-Hol kampında ve çevresinde gözaltına alındı.
Mayıs ayında, Irak hükümeti 95 Iraklı aileyi al-Hol'den geri gönderdi ve 20 Eylül'de de ülkelerine geri gönderdi. Yetkililer bu ailelerin bazılarının kamptan serbestçe ayrılmalarını, telefonlarına sahip olmalarını veya evlerine dönmelerini engelledi.
Kürdistan Bölgesel Yönetimi, KBY güçlerinin 2014 yılında IŞİD'i çıkardığı ve toprakları üzerinde kontrollerini uyguladığı Rabia nahiyesi ve Hemdaniye ilçesindeki köylerdeki binlerce Arap'ın evlerine dönmesini engelledi, ancak yerel Kürt köylülerin evlerine dönmesine izin verdi.
Seçimler
10 Ekim'de Iraklılar yüzde 36'lık bir katılımla yeni parlamento için oy kullandı. Tanınmış Şii din adamı Mukteda Sadr, barışçıl seçimlerde en fazla sandalyeyi kazandı.
Engelliler
Engelli Iraklılar için siyasi haklar, özellikle de oy kullanma hakkı sağlamamıştır. Yasalarca uygun görülmeyen kişileri oy kullanma veya aday olma hakkından mahrum bırakan ayrımcı yasalar, erişilemeyen sandık yerleri ve eğitimin belirli düzey gereksinimleri gibi yasal ve siyasi engeller nedeniyle, engelli kişiler genellikle oy kullanma haklarından fiilen mahrum bırakılmaktadır. 2019'da Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Komitesi, 2014-2017 yılları arasında IŞİD'e karşı verilen savaşlar da dahil olmak üzere onlarca yıldır şiddet ve savaşa tanık olan Irak'ın, dünyadaki en fazla sayıda engelliye sahip olduğunu duyurdu.
Kürdistan Bölgesi’nde muhaliflere yönelik tutum
2021'de Erbil Ceza Mahkemesi, ciddi adil yargılanma ihlalleri ve üst düzey siyasi müdahalelerle gölgelenen yargılamalara dayanarak üç gazeteci ve iki aktivisti 6 yıl hapis cezasına çarptırdı.
Mahkeme sanıkların işkence ve kötü muamele iddialarını delil yetersizliğinden reddetti. Bir başka gazeteci de Haziran ve Eylül aylarında cep telefonunu kötüye kullanmak ve karalama suçlamalarından bir yıl hapis cezasına çarptırıldı. Ekim 2021 itibariyle, 2020'de tutuklanan diğer dört aktivist ve gazeteci suçlamaları bekliyorlardı.
Kadın Hakları, Cinsiyet Kimliği, Cinsel Yönelim ve Ahlaki Yasalar
Ceza kanunu fiziksel istismarı suç sayarken, 41(1) maddesi kanun veya gelenek tarafından belirlenir.” UNICEF anketleri, çocukların yüzde 80'inden fazlasının şiddet içeren disipline maruz kaldığını ortaya çıkardı.
Ceza kanunu ayrıca, cinayet de dahil olmak üzere şiddet eylemleri, “namuslu saikler” için veya bir kişi karısını veya kadın akrabasını evlilik dışında zina veya seks yaparken yakalarsa, cezalarda indirim sağlar.
Bu ayrımcı yasalar, kadınları şiddete maruz bırakmaktadır. 2021 yılı boyunca kadın ve kızların kocaları veya aile üyeleri tarafından öldürülmesi de dahil olmak üzere aile içi şiddet vakaları rapor edildi.
Parlamentoda aile içi şiddete karşı bir yasa tasarısı geçirme çabaları 2019'dan bu yana durdu. İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün incelediği yasa tasarısının 2019 versiyonunda aile içi şiddet mağdurlarına yönelik hizmetler, uzaklaştırma emirleri, bu hükümlerin ihlaline ilişkin cezalar ve aile içi şiddetle mücadele için ortak bir bakanlar komitesinin oluşturuldu. Tasarı, mağdurlar için koruma ve adalet yerine uzlaşmaya öncelik vermesi de dahil olmak üzere, etkinliğini baltalayan birçok boşluk ve hüküm içeriyordu.
2021'de Irak güvenlik güçleri “gey, biseksüel ve transeksüel (LGBT)” kişileri yalnızca cinsiyetlerine uygun olmayan görünümleri nedeniyle keyfi olarak tutukladı ve gözaltında işkence, zorla anal muayene, şiddetli dayak ve cinsel şiddet dahil olmak üzere kötü muameleye maruz kaldı.
Güvenlik güçleri ayrıca LGBT olduğunu düşündükleri kişileri kontrol noktalarında fiziksel, sözlü ve cinsel tacizde bulundu. İnsan Hakları İzleme Örgütü, LGBT gruplarının sosyal medya ve eşcinsel flört uygulamalarında elektronik gözetleme vakalarını belgeledi. Hükümet, LGBT Iraklıları ceza almadan kaçıran, tecavüz eden, işkence yapan ve öldüren silahlı grupların üyelerinden hesap sormayı başaramadı.
Irak Ceza Kanunu'nun 394. Maddesi, evlilik dışı cinsel ilişkiyi, özel hayatın gizliliği hakkının ihlalini ve LGBT bireylere ve kadınlara orantısız şekilde zarar veren, hamileliğin yasa ihlalinin kanıtı olarak değerlendirilebileceği şekilde suç sayıyor. Tecavüzü ihbar eden kadınlar bu yasaya göre yargılanabilir. Irak'ın ceza kanunu, eşcinsel cinsel ilişkileri açıkça yasaklamaz, ancak ceza kanununun 401. maddesi, halka açık yerlerde "uygunsuz bir davranış" işleyen herkese altı aya kadar hapis cezası verir.
Başlıca uluslararası etkiler
3 Ocak 2020'de, İran Devrim Muhafızları'nın "Kudüs Gücü" Komutanı Korgeneral Kasım Süleymani, Bağdat havaalanında bir ABD drone saldırısında öldürüldü. İki gün sonra Iraklı milletvekilleri, ABD liderliğindeki koalisyon güçlerini ülkeden sınır dışı etmek için bağlayıcı olmayan bir kararı onayladı. 2021 yılının ortalarında Başkan Biden, ABD kuvvetlerinin Irak'taki muharebe görevlerini 31 Aralık'a kadar tamamlayacağını, ancak Irak kuvvetlerine eğitim ve tavsiye vermeye devam edeceğini söyledi.
Türkiye'nin Kürdistan Bölgesi’nde konuşlu İran merkezli PJAK üyelerini ve PKK üyelerini hedef aldığı hava saldırıları 2021'e kadar devam etti. Bu saldırıların bazılarında sivillerde yaşamını yitirdi. İnsan Hakları İzleme Örgütü, Türk ordusunun kuzey Irak'taki olası yasa dışı saldırılarla ilgili herhangi bir soruşturma yürüttüğünden veya mağdurlara tazminat ödediğinden haberdar değil.
2017 yılında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, IŞİD'in Irak'ta işlediği ciddi suçları belgelemek için bir araştırma ekibi olan UNITAD'ı kurdu. Irak'ta IŞİD zanlılarına yönelik ciddi kusurlu ceza yargılamaları ve ülkede adil yargılanma konusundaki süregelen endişeler göz önüne alındığında, ekibin uluslararası standartlara uygun dava dosyalarının hazırlanmasında Irak yargısını ne ölçüde desteklediği belirsizliğini koruyor.
