Covid-19 aşısının Kürdistan Bölgesi'ne (IKB) gelmesiyle birlikte Sağlık Bakanlığı yetkilileri vatandaşları aşı olmaya teşvik etmek için çeşitli kampanyalar başlattı. IKB yönetimi 4 milyon 336 bin 500 kişilik toplam nüfusundan, şu ana kadar sadece 2 milyon 680 bin 530 kişi Korona aşısı oldu.
Edinilen bilgiye göre, Ekim 2022'ye kadar Kürdistan Bölgesi'nde 500 binden fazla aşı dozu zarar görmüş veya son kullanma tarihi geçmişken, sağlık yetkilileri ve ilgili makamlar henüz süresi dolan aşı dozlarının sayısına ilişkin herhangi bir istatistik yayınlamazken, “hijyenik olarak imha edildi” açıklamasıyla yetinildi.
Bu raporun hazırlanması için sağlık birimlerinden hasarlı ve bozuk aşı doz sayıları alınmıştır.
Sağlık sektörüyle bağlantılı Çira Tewfiq, Korona salgınının patlak vermesiyle birlikte hastalarını kabul etme ve tedavi etme konusunda uzmanlaşmış hastanelerden birine kaydolduğunu söyleyen Çira Tewfiq, “Aşının Kürdistan Bölgesi'ne gelmesini hep bekliyordum ve aşı olduğumda son kullanma tarihini kontrol etmedim” dedi.
Bilgi ve Enformasyon Dairesi'nin verilerine göre Kürdistan Bölgesi'nde 12 yaş üstü 4 milyon 336 bin 500 kişi Korona aşısı olmaya hak kazanırken, 25 Kasım 2021 itibarıyla 1 milyon 522 bin 57 doz aşı yapıldı. 908 bin 157'si ilk dozu alırken, 613 bin 900 kişi de ikinci dozu oldu. 1 Mart 2021 gecesi Çin Sinopharm aşısının ilk grubu Kürdistan Bölgesi'ne, AstraZeneca aşısı 26 Mart 2021'de, Pfizer aşısı ise 11 Nisan 2021'de geldi.
Erbil'deki Rojawa Hastanesi'nin yoğun bakım servisinde aşı olan ilk sağlık görevlisi Goran Osman oldu
Pfizer aşısının ilk dozunu 16 Haziran 2021'de yaptıran Çira Tewfiq, aşıyı ne pahasına olursa olsun yaptırmayı düşündüğü için aşının son kullanma tarihini kontrol etmediğini ve sormadığını da söyledi.
Vatandaşlara verilen her aşı kartında aşı numarasının yanı sıra aşı firmasının adı, her iki doz için de aşı numarası bulunuyor. Vatandaşlar istedikleri zaman aldıkları dozun son kullanma tarihinin geçip geçmediğini kontrol etmek için seri numarasını yazabiliyor.
Çira gibi, Rawej de iki doz Pfizer aşısı oldu, ancak son kullanma tarihlerini o da sormadı.
Üç tip korona aşısı için birinci doz ile ikinci dozun alınması arasındaki süre 21 veya 22 gün olup, kişinin acil aşı kartı alması gerekiyorsa ikinci doz için en fazla iki gün tarih verilmektedir.
Rawej ve benzerlerinden farklı olarak Her Hereş Şem, AstraZeneca aşısını yaptırdı ve “Almaya karar vermeden önce dozun son kullanma tarihini kontrol ettim” diyor.
Sinopharm ve AstraZeneca aşılarının muhafaza edildiği sıcaklık -2 ile -8 C arasında değişmektedir. Diğer birçok aşı gibi her AstraZeneca aşı paketi 10 kişi için yeterlidir, ancak Sinopharm paketleri bir, iki veya beş kişi olabilir.
Pfizer aşısının ise korunma şekli farklı, geçerlilik süresi altı aydan azdır. Pfizer aşı paketleri -70 ile -8-0 santigrat derece arasındaki sıcaklıkta “Ultra Deep Freeze” adı verilen özel bir buzdolabında saklanır ve buzdolabına yerleştirildikten sonra 24 saatten önce açılmamalıdır ve izin verilir. Önlemek için günde bir veya iki kez buzdolabını açın çünkü sıcaklık -70 derecenin üzerine çıkar ve bu da aşıyı olumsuz etkiler.
Aşı paketini kullanmak üzere dondurucu çıkardıktan sonra -2 ile -8 arasındaki sıcaklıklarda evlerde kullanılan derin dondurucularda saklanmalı ve aşı bir ay süreyle kullanım için geçerlidir.
-2 ile -8 derece arasında muhafaza için kullanılan Deep Freeze cihazı Fotoğraf: Koçer Aziz
Dondurucudan çıkarıldıktan sonra sadece altı saat içinde kullanılmalıdır.Bu süre içinde aşı ısıdan etkilendiği için içinde bir miktar buz bulunan buz torbasına konulur.
Kürdistan Bölgesi'ndeki sağlık yetkilileri, vatandaşlara aşı koruma yönteminin güvenliği konusunda güvence verirken, “Vatandaşlara enjekte etmek için henüz bozuk veya süresi dolmuş bir aşı kullanılmadığını” kaydetti.
Kürdistan Parlamentosu Sağlık Danışmanına göre, Kürdistan Bölgesi'nde deneyimli ve yetkin bir ekip var, bu yüzden Kürdistan'da izlenecek en iyi sağlık önleme programının aşı koruma programı olduğunu söyleyebiliriz.
Kürdistan Parlamentosu Sağlık Komisyonu Üyesi Celal Muhammed, bazı yerlerde sorunların varlığını inkar etmediğini belirterek, “Ancak genel olarak aşının mağazalarda saklanması ve vatandaşlara verilmesi yöntemi sağlık prosedürlerine uygundur” dedi.
Erbil İl Meclisi Sağlık Komisyonu Üyesi Xanzad Muhammad, “Aşının muhafaza edilmesi ve kullanılması süreci uluslararası standartlara göre gerçekleşti ve herhangi bir sorun yaşanmadı” diyor.
Süleymaniye İl Meclisi Sağlık Komisyonu Başkanı Rebwar Ahmed ise, meclisin Korona salgını döneminde kendisinin başkanlığını yaptığı özel bir heyet oluşturduğunu belirterek, “Heyetimiz çoğu hastaneyi ve aşı merkezini ziyaret etti. Sürecin düzgün bir şekilde ilerlemesini sağlamak için idi.”
Bu raporu hazırlamak için Sağlık Bakanlığı'ndan ve ilgili makamlardan resmi yazı ile Kürdistan Bölgesi'ne gönderilen üç aşı türü, aşı olan vatandaş sayısı ve aşı olan vatandaş sayısı ile ilgili doğru istatistikleri vermelerini istedik. Bozulmuş aşı paketlerinin sayısı, ancak 20 gün bekledikten sonra herhangi bir istatistik alamadık.
Irak Sağlık Bakanlığı Sözcüsü Dr. Seyf Bedir ile de bir yanıt alamadan temasa geçtik.
Kürdistan Bölgesi'ndeki hükümet yetkilileri ve Sağlık Bakanlığı, aşı yemeklerinin Kürdistan Bölgesi'ne gelişinin başlangıcında aşının alınması ve dağıtılması sürecinin uluslararası standartlara uygun olarak gerçekleştiğini ve merkezi hükümet ile Dünya Sağlık Örgütü'nün doğrudan denetlediğini söyleyen Dr. Seyf Bedir, “Bu sorular hükümete ve Sağlık Bakanlığı'na yöneltildi ve onların da yanıtlaması planlanıyor” dedi.
Buz Paketi bir miktar buz içerir ve aşıyı 6 saate kadar korumak için kullanılır Fotoğraf: Koçer Aziz
Süleymaniye Aşı Müdürü Deşni Şemal, aşının zararlarından ve son kullanma tarihinin geçtiğine değinerek, aşı dozlarının sadece son kullanma tarihi dolduğunda bozulmadığını, bazılarının taşıma sırasında güneş ışığına veya ışığa maruz kalması nedeniyle bozulduğunu ya da kırıldığını söyledi.
Kesin istatistikler bulunmamakla birlikte illerde ve bağımsız müdürlüklerde Sağlık Koruma Müdürlüklerinden aldığımız istatistiklere göre bazı illerde ve bağımsız dairelerde aşının zarar görme ve son kullanma tarihi geçme oranları şöyle oldu:
Süleymaniye:
İstatistiklere göre Süleymaniye’de 837 bin 438 kişi, en yüksek yüzdesi Pfizer türünden olan Korona aşısını olurken, 405 bin 810 kişi ilk dozu, 315 bin 691 kişi de aşıyı oldu. İkinci doz ve 14 bin 306 kişi üç doz aldı.
Süleymaniye'ye ulaşan aşı dozlarının sayısına ilişkin kesin bir istatistik olmasa da yaptığımız takipler Süleymaniye’de, bağımsız idareler ve Halepçe Valiliği'nin 905 bin doz Pfizer aşısı aldığını, bunların 58 bin 500 dozu aşılanmayı başardı.
Son kullanma tarihi geçti ama Sinopharm aşısı bozulmadı ve kullanılabilir. Gelecek yıla kadar 12 bin 50 doz AstraZeneca aşısı -2 ile -8 derece arasında muhafaza edilemediği için imha edildi, böylece Süleymaniye'de bozuk aşı dozu sayısı 83 bin doza ulaştı.
Germiyan Yönetimi:
Üç tip aşının toplamda 90.000 dozu Germiyan yönetimine gelmiş, 83.000'i kullanılmış, 1.000 dozun kullanım süresi kalmış, 6.000 dozunun da miadı dolmuştur.
Raperin Yönetim:
Süleymaniye ve Bağdat'tan Rabin yönetimine 159 bin 372 doz gönderilerek 9 bin 900 doz AstraZeneca aşısına ek olarak 6 bin 300 doz Sinopharm aşısı teslim alındı.
Halepçe Valiliği:
14 Mart 2021'de Halepçe'ye ilk aşı dozu geldi ve yaklaşık 44 bin kişiye iki doz aşı yapılırken, 351 kişiye üç doz aşı yapıldı ve 86 kullanılabilir doz mağazalarda kalırken, geri kalanının süresi dolmuş ve Türkiye'ye iade edildi. Süleymaniye.
Erbil Valiliği:
Takibimize göre Erbil valiliği 927 bin 810'u Pfizer tipi olmak üzere 1 milyon 62 bin 738 doz aşı aldı.Bu oranın 744 bin 124'ü Pfizer, 68 bin 810'u Pfizer dozu kullanıldı. Sinopharm dozları ve 66 bin 694 AstraZeneca dozu.
Toplam gönderilen doz sayısı ile dağıtılan doz sayısı olan 879 bin 224 doz karşılaştırıldığında ise hasarlı ve son kullanma tarihi geçmiş doz sayısının 183 bin 514 doz olduğu görülüyor.
Duhok Valiliği:
Duhok Valiliği Bağdat'tan 903.240 doz Pfizer, 123.190 AstraZeneca ve 190.020 Sinopharm dozu olmak üzere 1.216.260 doz aşı aldı.
25 bin 541 doz AstraZeneca aşısı, 100 bin 866 doz Pfizer ve bin 147 Sinopharm dozu -2 ila -8 derecede buzdolabında kullanım ve saklama sırasında zarar gördü.
Ayrıca 26 bin 490 adet Pfizer tipi aşı paketi olmak üzere 124 bin 838 doz aşı kalmış, 98 bin 348 adet Sinopharm aşı paketi ise son kullanma tarihi 2023 olduğu için halen kullanımda.
Tüm istatistikleri toplayacak olursak Kürdistan Bölgesi'nde 526 bin 238 doz aşının son kullanma tarihinin geçtiği veya bozulduğu görülüyor ancak Sağlık Bakanlığı ve ilgili makamlar henüz bir rakam açıklamadı.
Bölgesel hükümet daha önce 12 yaş üstü 4 milyon 336 bin 50 kişinin aşı olabileceğini açıklasa da istatistiklere göre şu ana kadar 2 milyon 680 bin 530 kişi Korona aşısı oldu.
Süleymaniye, Kasım 2022,Süleymaniye Sağlık Koruma Müdürlüğü Fotoğraf: Koçer Aziz
Süleymaniye İlaç Depolama Dairesi Üyesi Eczacı Dr. Harem Muhammad, "Aşılar hiçbir şekilde sıcak yerde muhafaza edilmemeli ve aşının son kullanma tarihi geçmesi durumunda etkisi olmaz yani korumaz. Kişiyi Korona enfeksiyonundan kurtarıyor ama diğer yan etkiler açısından bu mevcut değil. Şimdiye kadar elde edilen kanıtlar bu zararların varlığını kanıtlıyor” diyor.
Bozulmuş aşılar nasıl imha edilir?
Raperin Sağlık Müdürlüğü Epidemiyoloji Kontrol Dairesi Başkanı Abdulrahman Abdullah, “Son kullanma tarihi geçmiş aşıların yakılması, 'Microwave Shredder' adı verilen, Dünya Sağlık Örgütü lisanslı ve yarım saat süren özel mikrodalga cihazlarla yapılıyor. Tıbbi atıkları işleyip normal atık haline getiriyoruz. Sağlığa hiçbir zararı yok” dedi.
Aşının süresinin dolmaması için uzmanlar ve ilgili makamlar tavsiyelerini şu şekilde yönlendirmektedir:
Erbil'deki aşılama yetkilisi Dr. Dina Dilşad, bunun medya aracılığıyla vatandaşları aşı olma gerekliliği konusunda daha fazla eğitmesi ve aşının olumsuz etkileri hakkındaki söylentileri ve yanıltıcı bilgileri netleştirmesi gerektiğini söyledi.
Duhok Sağlık Müdürlüğü Toplum Hekimliğin’den Uzman Dr. Ferhad İsmail, aşılama talebini artırmak için bilinçlendirme kampanyaları ve aşının korunma yöntemleri ve doğru kullanımı konusunda netleştirme yapılması gerektiğini söylüyor.
Erbil İl Meclisi Sağlık Komitesi Üyesi Xanzad Muhammad ise, “Hükümet bilinçlendirme kampanyaları, yayınlanmış araştırma ve bilimsel çalışmalar yoluyla vatandaşları cesaretlendirmeli ve vatandaşlara aşı olmanın güvenliği konusunda güvence vermeliydi” diyor.
Süleymaniye İl Meclisi Sağlık Komisyonu Başkanı Rebwar Ahmed, Sağlık Bakanlığı ve ilgili makamların aşıyla ilgili söylentileri çürütecek ve aksini kanıtlayacak hiçbir bilimsel araştırma yapmamaları nedeniyle başarısızlığına işaret etti. Yani aşı bizi virüs bulaşma riskinden koruyor.
Rebwar, virüsün ortaya çıkışından bugüne kadar, “Vatandaşların güvenip bilimsel bir şekilde meseleleri aydınlattığı hiçbir kanal yok. Aksine bazı yasalar vatandaşlar arasında paniğe yol açtı ve onları aşı yaptırmaktan uzaklaştırdı” sözlerini kullanıyor.
Aşının önemine değinen Serweri Sağlık Merkezi Müdürü Dr. Derin Ahmed, "Vatandaşlar merkezimizde aşı oluyor. Tüm bilgiler uzman kişiler tarafından netleştiriliyor, ayrıca ilgili yerlere ekiplerimizi gönderiyoruz. İhtiyaç duyulan yerlerde veya ekiplerimiz iletişime geçtikten sonra merkeze yakın bazı yerleri ziyaret ederek aradık ve randevusu olan herkes ikinci dozu yaptıracak” dedi.
Bu takip, Internews Kuruluşu'nun “KirkukNow” iş birliğiyle yürüttüğü " Rooted in Trust" projesi çerçevesinde gazeteci Koçer Aziz tarafından hazırlandı.
