Irak hükümetinin altı ay içinde tüm göçmen kamplarının kapatılması kararına karşı Şengalliler, tazminat ve güvence verilmesi halinde kampları boşaltabileceklerini söylüyor.
Musul’un Şengal ilçe sakinleri, IŞİD'in 2014 yılında ortaya çıkmasının ardından bölgelerini boşaltanların bir kısmı yurtdışına çıkarken, bir kısmı da ülke içinde kurulan kamplarda yaşamlarını sürdürüyor.
Ekim ayı sonunda Irak Parlamentosu’nun güvenini alan Muhammed Şii Sudani'nin başkanlık ettiği yeni Irak Federal hükümet kabinesinin aldığı son kararla, altı ay içerisinde tüm kampların boşaltılması gerekiyor.
Uluslararası Göç Örgütü'nün (IOM) rakamlarına göre, hala yerinden edilmiş bir milyondan fazla vatandaş bulunuyor.
29 Aralık 2022'de düzenlenen son basın toplantısında, Irak Göç ve Göçmenler Bakanı İvan Gabro, “Irak'taki göçmenlerin davasının hükümetin programına göre altı ay içinde tamamlanacağını" söyledi.
Şengal'deki durum çok kötü. Hizmet eksikliği ve şehirdeki güçlerin varlığı, geri dönüşümüzün önündeki engellerdir.
Resmi istatistiklere göre, sadece Kürdistan Bölgesi'nde 600 binden fazla yerinden edilmiş kişi var ve bunların bazıları 26 göçmen kampında yaşıyor.
“Şengal'e dönmeye hazırız, ancak oradaki durum çok kötü”
“Şengal'e dönmeye hazırız, ancak oradaki durum çok kötü. Hizmet eksikliği ve şehirdeki silahlı kuvvetlerin varlığı geri dönüşümüzün önündeki engellerdir”diyor, Hanke Kampında kalan Şengalli 24 yaşındaki Befrê Ali Beşar.
Mayıs 2022'de ilçede silahlı çatışmaların patlak vermesi nedeniyle binlerce aile Şengal'den yeniden kamplara göç etti. İlçede, bir kısmı ordunun komutasındaki Batı Ninova Harekat Komutanlığı bünyesinde yer alan sekizden fazla silahlı kuvvet bulunuyor.
Şengal’deki Dogri yerleşkesinden yerinden edilen Befrê, güvenlik istikrarının yanı sıra geri dönebilmeleri için tazminat ve hizmet verilmesini talep ediyor:
Befrê Ali Beşar, “Kamplardaki yaşamdan kurtulmak istiyoruz ama güvenlik olmazsa yer değiştirme hayatı bizim için daha hayırlıdır” diyor.
KirkukNow'un edindiği bilgilere göre, yerinden edilenlerin çoğu aynı geri dönüş koşullarına sahip. Bunlardan en önemlisi IŞİD savaşında uğradıkları zararın tazmin edilmesi, hizmet sağlanması, Şengal çoklu güç varlığına son verilmesi İstikrar, kaçırılanların akıbetinin ortaya çıkması ve bölge yönetiminin dosyasının çözülmesini istiyor.
KirkukNow’a konuşan Dawud Zendani, “Irak hükümeti Şengal için çalışıyorsa, yerinden edilenler altı aydan daha kısa bir süre içinde geri dönerler, ancak yerinden edilen Şengal’in yüzde 99'u geri dönmek istese de bu dönemde gerekli adımların atılacağını düşünmüyorum” diyor.
Dawud Zendani (36), Qahtaniye ve Duhok'taki Kebertu Kampında yerinden edilenlerden biridir.
Duhok Valiliğinde 65 binden fazla yerinden edilmiş aile var ve bunların 27 bini yerinden 16 kampta yaşıyor.
Ninova, 2020, Irak federal hükümetinin Şengal ilçesindeki silahlı gücü. Fotoğraf: KirkukNow
Zendini, “Herhangi bir adım atmadan önce kaçırılanlarımızın geri verilmesini talep ediyoruz. İlçeyi korumak ve vatandaşların geri dönebilmesi için hem bölgemizi korumak hem de vatandaşlara tazminat ödemek için Şengal halkından özel bir güç oluşturmak istiyoruz" dedi.
Ninova Valiliği içinde tartışmalı bir bölge olan ve Ezidilerin çoğunluğunun yaşadığı Şengal İlçesi (Musul'un 120 km batısında), ilçe 3 Ağustos 2014'te IŞİD militanlarının eline geçti ve binlerce Ezidi öldürüldü.
Şengal ilçe vekili Nayif Sido, KirkukNow'a şunları söyledi:
“Yerinden edilenlerin yüzde 90'ı evleri nedeniyle geri dönemediği için, Şengal’deki karmaşık durum nedeniyle, yerinden edilenlerin altı ay içinde evlerine dönmeleri çok zor. Rehabilite edilmediler. Güvenlik durumu istikrarsız, siyasi çatışmalar var ve ilçenin semalarında uçan uçaklar insanları korkutuyor.”
Şengal’de Kürdistan İşçi Partisi'ne (PKK) yakın Özerk Yönetim Kurulu'nun yanı sıra biri Duhok'ta olmak üzere iki yönetim bulunuyor.
Şengal Anlaşması'nın uygulanmasını ve etkilenenlere tazminat talep ediyoruz
Nayif, yerinden edilenlerin geri gönderilmesi için henüz bir hazırlık yapılmadığını ve Irak hükümetinin vatandaşlara normal hayatlarına dönebilmeleri için tazminat ödemesi gerektiğini söylüyor.
Şengal Anlaşması hükümlerinin uygulanması, bölgede istikrarın yeniden tesis edilmesi amacıyla Irak hükümetinin çalışma programında belirlendi. Federal hükümet ile bölgesel hükümet arasında, Irak'ta idari, güvenlik ve hizmet dosyalarının düzenlenmesine yönelik anlaşma 2020 yılında imzalandı ancak hükümleri şu ana kadar uygulanmadı.
Evi tamamen yıkılan Şengalli Telal Hasekani (34), “Şengalli tüm vatandaşlar geri dönmeye hazır, ancak çok sayıda silahlı kuvvetin varlığından ve savaşın bölgede bıraktığı yıkımdan dolayı geri dönemezler.”
Şarya Kampında yaşayan Telal, sorunun çözülememesinden duyduğu memnuniyetsizliği gizlemedi ilçe idaresi birleşik bir yönetimin yokluğu ve güvenlik durumundaki istikrarsızlık ışığında, “Şengal Anlaşmasının uygulanmasını ve etkilenenler için tazminat talep ediyoruz” diyor.
Göreve başladığı andan itibaren Irak hükümeti, yerinden edilenleri geri dönmeye teşvik etmeyi amaçlayan güvenlik kontrolü prosedürlerini iptal etti. Şengal ilçesindeki onlarca nahiye ve sitelerde arsa ve konut sahibi olma kararı aldı. Karardan yaklaşık 50.000 aile yararlanacak.
Duhok, Ocak 2023, Şeyhan ilçesinde yerinden edilmiş kişiler için bir kamp Fotoğraf: Dilvin Reşid
Irak'ın Duhok'taki Göç ve Göçmenler Dairesi Müdürü İskender Muhammed Amin, KirkukNow'a şunları söyledi:
“Yerinden edilmiş kişilerin altı ay içinde geri gönderilmesine yönelik bir plan olduğu doğru, ancak önemli olan bunun ne zaman uygulanacağı, çünkü biz yapıyoruz. Yerinden edilmişleri geri döndürmek için henüz bir mekanizmaya sahip değil.”
Aralık 2022'de Göç Bakanlığı tarafından yayınlanan bir açıklamada, Irak hükümetinin Kürdistan Bölgesi Hükümeti ile koordineli bir program çerçevesinde kampların dosyasını çözüme kavuşturmaya ve kampları kapatmaya çalıştığını belirttiği bir zamana denk geliyor.
Duhok'taki bakanlık yetkilisi;
“Kimseyi geri dönmeye zorlayamayız. Yerinden edilen herkesin geri dönüp dönmeme özgürlüğü vardır. Yerinden edilenler tazminat almadan geri dönmeye hazır değildir. Federal hükümet ile bölgesel hükümet arasında imzalanan anlaşmanın uygulanması hükümet yerinden edilenleri geri dönmeye teşvik edebilir.”
Ninova Valiliği dışında, diğer Irak vilayetlerinde bulunan tüm kamplar kapatıldı ve sakinleri bölgelerine geri döndü.
Ninova, Mayıs 2020, Şengal'in merkezinde güvenlik ve yargı sorunlarının çözülmesi talebiyle bir grup Ezidi gencin bir araya geldiği protesto gösterisi Fotoğraf: KirkukNow
Kürdistan Bölgesi Hükümeti'ne bağlı Duhok'taki Göç ve Göçmenler Dairesi yetkilisi Deyan Cafer, KirkukNow’a, "Yerinden edilenlerin belirtilen süre içinde geri dönmesi çok zor, çünkü güvenlik tesis edilmedi. Şengal ve bölge hükümeti kimseyi geri dönmeye zorlamıyor. Onlara hizmet etmek bizim görevimiz. Ancak, yerinden edilenlerin dosyasıyla ilgili olarak yeni Irak hükümeti ile bölgesel hükümet arasında iyi bir koordinasyon var” dedi.
Cafer, örgütlerin onlara sağladıkları yardımı durdurduğu göz önüne alındığında, bölgesel hükümetin Şengal Anlaşmasını uygulamak ve yerinden edilmiş kişilerin ihtiyaçlarını güvence altına almak için federal hükümetle bir anlaşmaya varacağını umuyor.
KirkukNow tarafından yapılan önceki gözlemlere göre, yüzlerce aile yardım eksikliği, su kıtlığı ve Irak hükümeti tarafından kendilerine dağıtılan yetersiz gıda maddelerinden muzdarip olduğundan, yerinden edilmiş insanlar ülkedeki kamplarda "kötüleşen" koşulların yanı sıra kışın ısınma yakıtının olmaması ve yaz aylarında kamplarda sık sık çıkan yangınlar yaşanıyor.
