Şehir plastik atıklarla dolup taşma tehdidiyle karşı karşıya kalırken, Halepçe'de aralarında kadınların da olduğu bir grup genç, atık bir geri dönüşüm tesisinin çevre kirliliğiyle mücadeleye katkıda bulunacağını umuyor.
Halepçe Valiliği'nde her gün 150 tondan fazla atık toplanarak yer altına gömülüyor. Halepçe Belediyesi göre verilerine göre sadece 23 Ekim 2022 tarihinde valiliğe bağlı beş belediyede 13 tonu plastik atık olmak üzere yaklaşık 153 ton atık toplandı. Halepçe merkezinde plastik atık 7 buçuk tonu aştı.
Toprağa gömülen bu atıkların çoğu onlarca yıl kalıcı izler bırakıyor. Halepçe'nin atıklarının çoğu şehre birkaç kilometre uzaklıktaki bir vadiye, Dilgiri Tepe adlı köyün yakınlarına dökülüyor.
ShredUp Halepçe Merkezi Sorumlusu Elektrik Mühendisi Şinyar Yadgar Mevlüd, girişimin iki ana amacı olduğunu söylüyor: “Birincisi, plastik malzemelerin zararları konusunda çevre bilincini yaymak ve insanları plastik malzemeleri kullanmamaya teşvik etmek. İkinci hedef ise Halepçe çevresini plastik atıklardan temizlemek.”
Halepçe, 24 Ekim 2022, Halepçe Belediyeleri kapsamında bir günde atık miktarı ve türü Kaynak: Halepçe Belediye Başkanlığı
Halepçe, Irak'ın en yeni eyaleti olmaya aday. Bu yıl (2023), eski Irak rejimi tarafından 16 Mart 1988'de gerçekleştirilen ve 5 bin kişinin hayatını kaybetmesinin yanı sıra 10 bin kişinin de yaralanmasına neden olan kimyasal bombalama felaketinin hatırlanmasıyla bağlantılı olarak, Irak Bakanlar Kurulu onayladı. Halepçe vilayetini oluşturmak için bir yasa tasarısı ve onu Irak'ın 19. eyaleti olması için Temsilciler Meclisi'ne gönderdi.
Halepçe'nin kimyasal silahlarla bombalanmasının, etkileri hala görülebilen insani ve çevresel bir felakete neden oldu. Halepçe'deki Kimyasal Silah Kurbanları Tedavi Hastanesi Müdürü İmad Feyruz, “Hastaneye sürekli tedavi için gelen toplam 2 bin 300 kimyasal silah hastasından 2 bini Halepçe merkezinden...”
Irak Planlama Bakanlığı Merkezi İstatistik Teşkilatı'nın 2019 yılı tahminlerine göre Halepçe nüfusu, 68 bin 958 kişi, ancak 2019 yılında Bağımsız Seçimler ve Referandum Yüksek Komisyonu Halepçe ofisine göre 68 bin 958 kişi. Bölgede, valilik merkezinin nüfusu 80 bin 940 kişi olmak üzere 17 bin 221 aile oluşturuyor.
Şinyar, kimyasal bombalama olayı sırasında doğmadı, ancak kendisinin de söylediği gibi, bu çevre felaketi ve insan kayıpları hakkında ebeveynleri tarafından pek çok anı yaratıldı. “Evet, evet! Orada bulunan vahşi ve evcil hayvanların çoğunun yok edildiğini söylediler. Yere dağılmış hayvan cesetlerini kendi gözleriyle gördüler. Kentin bitki ve ağaçlarının çoğu kurudu. Ortadan kayboldu” diyor.
Kör bir başlangıç, açık bir yol
Mart ayının sonu yeni bir günün başlangıcı oldu. Şinyar, üzerinde çalıştığı projenin hikayesini anlatmaya hazır. Diğer çalışanlar fabrikayı pozitif enerjiyle doldurdu; Sadece 250 metrelik bir alanı kaplayan fabrikada altı çalışan çalışıyor.
Halepçe'deki Shred Up geri dönüşüm tesisi girişimi iki aşamadan geçti; Çevre bilincinin ilk aşaması, okullarda bilinçlendirme ve plastik toplama için özel kutuların dağıtılmasıyla başladı. Her okulda öğrenciler gruplara ayrılarak farkındalık seminerleri verildi.
İkinci adım, yaklaşık 10 bin ABD dolarına mal olan fabrika ekipmanının kurulumu ve çalışmaya başlanması. Şinyar, "Ekipmanın çoğunun" yerel yapıldığını söylüyor. Ekipmanı yerel olarak üretmenin amacı, benzer bir proje isteyen birisi veya başkası varsa, gerekli yönlendirmeyi ve yardımı sağlayabilmesidir.
16 Mart 2022 tarihinde hizmete açılan Halepçe Geri Dönüşüm Merkezi projesi; Alman kar amacı gütmeyen bir kuruluş olan Wadi, Halepçe'de Yeni Organizasyon, Shred Up bu projede ortaktır. Halepçe geri dönüşüm projesi, Wadi tarafından finanse edilen önemli projelerden biridir.
Projenin Halepçe’de başarılı olmasıyla diğer bölgelerde de hayata geçirdik
Wadi Organizasyonu Proje Sorumlusu Bexan Cemal, Halepçe Projesinin bu tür bir projenin yerel ölçekte uygulanmasının fizibilitesini görmek için bir deney olduğunu söyledi. Deneyin başarısından sonra, projeyi Kifri ve Duhok'taki Kebertu Kampı gibi çevreye büyük zarar veren başka yerlere taşımaya karar verdik” dedi.
Okullardan, evlerden ve diğer yerlerden plastik atıklar toplanarak fabrikaya taşınıyor. Plastiğin birçok faydasına rağmen insanlar bir kez kullanılıp atılan ve çevre, sağlık, ekonomik ve sosyal sorunlara yol açan bu türü kullanmaya alışmış durumda.
Dünyada yılda yaklaşık 400 milyon ton plastik atık üretiliyor. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) istatistiklerine göre her dakika bir milyon plastik poşet satın alınırken, dünya çapında yılda yaklaşık 5 trilyon plastik poşet kullanılıyor. Toplam olarak, üretilen plastiğin yarısı tek kullanımlıktır.
Bir sivil toplum kuruluşu olan Kürdistan Doğa Örgütü Sorumlusu Sirur Qerdaği, “Yasal yollar arasında plastik kullanımının kısıtlanması da var” dedi.
Örgüt, Nisan 2021'de Kürdistan Parlamentosu'na plastik malzemelerin ithalatı ve üretimine kısıtlamalar getiren bir teklif sundu ve teklif için oylar seferber edildi. Parlamento, öneriyi Kürdistan Bölgesel Hükümeti'ne bu konuda tavır alması için gönderdi, ancak “süreç istenildiği gibi ilerlemedi.”
Önerinin 3. Maddesi, ithal plastikler üzerindeki vergilerin yüzde 100 ve yerli ürünler üzerindeki vergilerin yüzde 75’i artırılmasını öngörüyor. 4. Madde ayrıca plastik malzemelerin kullanımının yasaklanmasından da bahsediyor.
Tamamı laboratuvara ulaşan, bazıları kaynatma veya ısıtma sırasında bunlardan çıkan zararlı gazlar nedeniyle yeniden kullanıma uygun olmayan yedi tür plastik vardır. Birinci tip sıkıştırılarak Süleymaniye'deki büyük fabrikalara naklediliyor, ikinci tip (YYPE) ve beşinci tip (PP) yeniden kullanılıyor.
Al-Sina Hazırlık Okulu Öğrencisi Milad Muhammed Mahmud, proje üzerinde çalışıyor. Milad'ın görevi, kafeteryalardan, okullardan ve halka açık yerlerden gelen plastik atıkları geri dönüşüm merkezine taşımaktır.
Milad, her pazar günü okullardan fabrikaya plastik atıkları taşıdığını, her Pazartesi ise kafeler, kafeteryalar ve diğer halka açık yerlerden plastik atıkları topladığını söylüyor.
Video: Şinyar Yadgar fabrikada geri dönüştürülen plastik türleri hakkında konuşuyor / Selam Ömer
Plastik atıklardan yapılan fabrika ürünleri banklar, masalar, saksılar, sepetler ve daha fazlasıdır. “Bu ürünler yüksek ısıda kaynatılır, bu nedenle tekrar kullanıldığında sağlığa herhangi bir zararı yoktur” diyor.
Şinyar'a göre fabrika ilk başta büyük bir rağbet gösterildi ve bu yıl randevular arttı “çok daha büyüktü.”
Öğretmenler ve öğrenciler laboratuvarın ürünlerini görmüşlerdi, bu yüzden destek vermeye fazlasıyla istekliydiler. Şinyar, Halepçe'nin gelecekte iki veya üç benzer fabrikanın açılışına tanık olacağını umuyor.
Gurur selfisi
Halepçe Geri Dönüşüm Merkezi birkaç çerçevede etki yarattı. Proje süresinin bir yılı içinde, 50 okul projeye eşlik eden bilinçlendirme kampanyasından yararlandı. Halepçe'de anaokulları, ilkokullar ve ortaokullar dahil olmak üzere 141 eğitim merkezi bulunmaktadır.
Şinyar, “Projedeki en önemli şey, küçük çocuğun yeniden kullanımın ne olduğunu öğrendiği ve süreci kendi gözleriyle gördüğü eğitim yönüdür” diyor ve ekliyor: “Şahsen ben öğrenciyken, okumak ve okumak isterdim. Bu projeye şahit olsaydım bu alanda çalışırdım.”
Şehit Azad Hewrami İlkokulu Müdürü Hawar Mustafa Hama Ali, okulumuzun vizyonunun geri dönüşüm merkezi hedefiyle örtüştüğünü, dolayısıyla “etkileyici” olduğunu söyledi.
Öğrencilerin plastik atıklarla ilgili davranışlarındaki değişim üzerine, "Hiç şüphesiz, özellikle bize gönderdikleri geri dönüşüm merkezi ürünlerini gördüklerinde çok büyük etkisi oldu" dedi.
Hawar Mustafa, tümü kampanyayı görmüş olan 367 öğrencisi olan bir okul işletiyor. Hawar, çevre konusunun okulların vizyon ve hedefleri arasına dahil edilmesi gerektiğine değinerek, “bu kolektif eyleme dönüştürülmelidir” diyor.
Atık kutusu çabuk doluyor
Projenin diğer yönü, Halepçe çevresinin tüm bu plastik atıklarla kirlenmesini engellediği için çevre boyutudur. Plastik atıkların toplanması için içine sepet kurulmuş bir kafeteryanın sahibi Şeram Cemil Latif, “Atık kutusu çabuk doluyor. Fabrika çalışanı nakletmeden önce haftada yaklaşık 600 su şişesi topluyorum. Bu aşamadan sonra bizim atık önemli ölçüde azaldı.”
Projenin bir diğer faydası da okullar, halka açık yerler ve restoranlar arasında bir iletişim platformu oluşturulması olduğunu belirterek, “Hükümet dahil bu yerleri birbirine bağlayabilen çok az kuruluş var. Bu kuruluşlar arasında bir köprü olmayı hedefliyoruz” dedi. Şinyar'a göre. "Başlangıçta işe başladığımızda yol belli değildi. Net bir vizyonumuz yoktu. Sadece ekipman ve teçhizatımız vardı. İlk ürünümüzün ilk parçasını yaptığımızda elimde tuttum ve aldım. Onunla bir selfie çektim ve sosyal medyada paylaştım. Bundan çok gurur duydum.”
Bexan Cemal'ın bakış açısından, “Proje büyük ölçüde başarılı oldu. Halepçe'de ilk kez başarılı bir plastik toplama sistemi örneğine sahibiz. İlk kez kullanılmış plastikten yerel ürünlerimiz var.”
Destek veren ve destek olmayanlar
Proje üzerinde çalışmak da kolay değil. Girişimin bir yıllık ömrü boyunca, fabrikanın henüz kar toplayacak düzeye gelmemiş olması ve giderlerin toplam gelirleri aşması nedeniyle, merkez ekibi mali boyut da dahil olmak üzere çeşitli engellerle karşılaştı.
Wadi Organizasyonu projelerinin sorumlusu, engellerden birinin toplanan ve yeniden kullanılmayan plastik malzemeler için uygun fiyatlara müşteri bulmak olduğunu belirterek, “Bir sonraki adım, merkezi yardım almadan sadece finansal gelirleri güvenerek yönetebilmemiz” diyor.
Projenin başındakiler belediyeye ve eğitime destek vermekten bahsetseler de hükümetin bu tür projelerin başarısına daha fazla önem vermesi gerektiğini dile getiriyor.
Şinyar, “Hiç işbirlikçi olmadıklarını söyleyemem ama işbirlikçi olduklarını da söyleyemem, belirsizler çünkü. Varlığımızı kabul ediyorlar ve bundan memnunlar ama kendileriyle ilgili büyük girişimler yok” dedi.
Bu konuda Halepçe Çevre Dairesi Başkanı Sarheng Abdulrahman, “Projeyi çok beğendik, çalışma ekibini aldık ve onlara tesisler sağladık. Proje genişletilirse daha büyük bir etki yaratacak…”
Halepçe, 30 Mart 2023. Geri dönüşüm merkezinde çalışan bir işçi plastik atıkları kesiyor ve ayıklıyor Fotoğraf: Selam Ömer
Abdulrahman, “Halepçe'de atık toplamaktan sorumlu şirkete gidip çalışanlarının plastik atıkları diğer atıklarla karıştırmadan toplayıp ayırmasını öneriyorum” diyerek, sözlerine şöyle devam etti:
“Diğer boyutu ise okul müfredatlarında çevre konusuna yer verilmesi gerekliliğidir. Öğretmenler çevre konularını öğrencilere anlatmalı ve sürekli hatırlatmalı. Okulları üç ayda bir ziyaret edip hatırlatma yapamayız. Ama bunlar çevre konusuysa biz yapabiliriz. Çevre öğretmenlerinin yardımıyla görevi kolaylaştırın.”
Bir yıl sonra ürünlerini satmaya başlayan fabrikanın müşterilerinin çoğu genç erkekler ve üniversite öğrencileri.
Projenin başarısının nedeni, yaratıcılık için özgür bir ortam yaratmasıdır. Şinyar, “Kendimizi her yerde ifade etmekte ve yaratıcı olmakta özgürüz. Çalışmak isteyen insanların potansiyellerini kullanmalarına izin verilirse güzel şeyler olur” diyor.
Şinyar, hikayesini anlatmayı bitirmeden ve o gün fabrikanın dışındaki bir sonraki görevine geçmeden önce, “Bazen küçük projeler olabilir ama büyük bir etki yaratırlar” diyerek, sözlerini bitirdi.
