دەبە و جۆرەكانی تری پلاستیكی فڕێدراو و بێكەڵك كۆدەكەنەوە، بە رێگایەكی سادە دەیگۆڕن بۆ ئەو پێداویستییانەی رۆژانە لە ماڵەوە بەكاردەهێنرێن، لە بری ئەوەی ببێتە بەڵا بۆ خەڵك و ژینگە.
ئەو دەستپێشخەرییە لە گەرمیانەوەیە، بە دیاریكراوی لە ناوەندی قەزای كفری، لەڕێی كارگەیەكی بچوكی ریسایكلینەوە، رۆژانە لانیكەم 50 كیلۆ پلاستیك ورددەكەن، دەیتوێننەوە و بە چەند قۆناغێك كەرەستەی تری لێ دروستدەكەن؛ لە ئینجانەوە تا كورسی و مێز.
"له‌ماڵى خۆمانه‌وه سه‌ره‌تا ده‌ستم به‌كۆكردنه‌وه‌ى پلاسیتك كرد و هێنام بۆ كارگەكە"، شێنێ هاشم هادى وای وت، شێنێ كارمەندی كارگەكەیە، لەگەڵ سێ كارمەنددا لە خانویەكی 120مەتر دوجادا وا ساڵ و نیوێكە لە یەككاتدا، خزمەت بە ژینگە دەكەن و سەرچاوەی بژێوی بۆ خۆیان و چەند خێزانێكی تر دابیندەکەن.
رۆژانە نزیكەی 500 تۆن خۆڵ و خاشاك لە ئیدارەی گەرمیان كۆدەكرێنەوە، بەڵام پێكهاتەكانی جیاناكرێنەوە و تەنیا خەمڵاندن هەیە رێژەیەكی زۆری پلاستیك بێت لە نمونەی دەبەكانی ئاو، ماددەی پاككەرەوە، كەرەستەی سەفەری و نایلۆن.
خەریكە كۆكردنەوەی پلاستیك لە گەرمیان دەبێتە باو؛ چەندین پڕۆژە و دەستپێشخەری نوێ دروستبوون كە لەڕێی كارگەی بچوك و بە شێوازێكی سەرەتایی، دوبارە پلاستیكەكان بۆ بەرهەمهێنانەوە ئامادەكەن، جگە لە رەخساندنی هەلیكار بۆ گەنجان، لە نێویاندا دەستپێشخەرییەكەی ئومێدی عەلی.
"كاریگەریمان لەسەر پاكبوونەوەی ژینگە هەبووە.. ئەو گەنجانە ناهێڵن دەبەیەك لە شەقامەكە بكەوێت راستەوخۆ هەڵیدەگرنەوە بۆ ئێمەی دەهێنن" ئومێد وادەڵێت، ئەو هێشتا لە هەڕەتی لاوێتیدایە و تەمەنی 16 ساڵە، بەڵام وەكو كاسبكارێكی چەند ساڵە دەردەكەوێت كاتێك باسی پڕۆژەكەی دەكات.
ئەو گەنجانە ناهێڵن دەبەیەك لە شەقامەكە بكەوێت راستەوخۆ هەڵیدەگرنەوە بۆ ئێمەی دەهێنن
پلاستیك زیان بە تەندروستی مرۆڤ دەگەیەنێت؛ كاریگەری لەسەر كرداری پیتاندن و چالاكی هۆرمۆنی و مێشك دادەنێت، لە سوتاندنیدا هەوا پیس دەبێت، ئەوەش بەپێی هۆشدارییەكانی رێکخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان كە لە ئامارەكانیدا بڵاویشیكردۆتەوە، ساڵانە لە جیهاندا زیاتر لە 400 ملیۆن تۆن ماددەی پلاستیكی بەرهەمدەهێنرێت، كە نیوەی تەنیا بۆ یەكجار بەكارهێنانە و كەمتر لە سەدا 10ـیان جارێكیتر بۆ دروستكردنی كەرەستەی دیكە بەكاردەهێنرێنەوە.
رێگایەكی سادە بۆ كێشەیەكی ئاڵوز
كارگەی بەرهەمهێنانەوە لە كفری، هەرچی تێیدایە ناوخۆییە، بە زۆربەی ئامێرەكانیشیەوە هەر لە هەرێمی كوردستان دروستكراون، مەگەر پارچەیەكی دەستنەكەوێت و لە دەرەوەی هاوردە بكرێت، پڕۆژەكە بە هاوكاری رێكخراوە ناحكومییەكان دامەزرێنراوە.
تێچوی دروستكردنی كارگەکە 15 هەزار دۆلاری ئەمریكییە و بە هاوكاری دارایی رێكخراوەكانی (وادی) و (بی ئێم زێد)ە، لە كۆتایی ساڵی 2022ـەوە ئامادەكاری دامەزراندنی دەستپیێكردووە و ئێستا رێكخراوی (ئەدوی) لەگەڵ ئەو دوو رێكخراوەی تردا، لە پرۆژەكەدا هاوبەشن.
شێنێ هاشم، كارمەندی كارگەكە وتی "رۆژی 50 كیلۆ پلاستیكى لە ده‌به‌ى ئاو، شامپۆ و ڕۆنى زه‌یت كه‌پس ده‌كه‌ین و هه‌ر تۆنێكی به 140 دۆلار ده‌فرۆشین"، بەشێك لە پلاستیكەكە بەرهەمدەهنرێنەوە بۆ دروستكردنی كورسی و مێز، تەنەكەی خۆڵ، جێی پێڵاو، ئینجانەی گوڵ، دوای ئەوەی لە پلەیەكی گەرمی بەرزدا پلاستیكەكە دەكوڵێنرێت تا لە دوبارە بەكارهێنانەوەدا، زیانی بۆ تەندروستی بەكارهێنەرانی نەبێت
خەڵك لە چین و توێژی جیاواز، پلاستیك بۆ كارگەكەی كفری كۆدەكەنەوە، بە تایبەت منداڵان و لە نێو قوتابخانەكاندا، چونكە سەبەتەیان لە شیش بۆ لە خۆگرتنی دەبە دروستكردووە تا هانیان بدەن دەبەكانی تێ بكەن نەك فڕێی بدەن.
" پلاستیكی كۆكراوە لە رۆژیکدا زۆر زیاتر بووه، خوێندنگه و باخچه‌كانیش خواستێكى زۆریان له‌سه‌ر به‌رهه‌مه‌كانى كارگه‌كه وه‌ك كتێبخانه و كورسی و مێز هه‌یە" شێنێ دەڵێت لە ماڵی خۆیەوە دەستیپێكردووە و ئێستا هەموو هاوكارەكانی و خزم و كەسوكاری، پلاستیكیان بۆ دەبەن.
ژمارەی دانیشتوانی كفری 55 هەزار كەس دەبن، قەزاکە بەشێكە لە ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان لە پارێزگای سلێمانی، ئەو ئیدارەیە قەزاكانی كەلار، دەربەندیخان و دەیان ناحیە و هەزاران گوندی لەسەرە، پێكەوە ژمارەی دانیشتوانی هەمویان دەگاتە 324 هەزار كەس، بەپێی ئامارێكی پێشتری فەرمانگەی ئاماری گەرمیان بۆ (كەركوك ناو).
ئومێد عەلی (16 ساڵ)، خاوەنی دەستپێشخەری خۆیەتی، لەڕێی كارگەكەیەوە جگە لە كۆكردنەوەی پلاستیك، هەلیكاری بەردەوامی بۆ دوو كرێكار رەخساندووە، "پلاستیكەكە ورد دەكەین، دواتر دەینێرین بۆ ئێران و لەوێ دەكرێن بە فایبەر كە بۆ دروستكردنی مەعرەز و كەوانتەر بەكاردەهێنرێت"، ئومێد دەڵێت لە عیراق كارگەی هاوشێوە نییە بۆیە كەرەستە خامەكە هەناردە دەكەن.
سێ ئامێری تایبەت بە وردكردنی پلاستیكی لە كەلار هەیە، دوان لەو ئامێرانە پێیدەوترێت (سەرامە)، ئامێرەكە پانی مەتر و نیوێك و بەرزی چوار مەترە، بۆ هاڕینی سندوقی پلاستیكی، جلیكانەی نەوت، دەبەی زاهی و پاككەرەوەی قاپ، سەتڵ و تەشتی پلاستیكییە. ئامێرەكەی دیكەی كە 10 مەتر بەرز و دوو مەتر پانە، پارچەی گەورە و دەبەی ئاو كەپس دەكات.
نەتەوە یەكگرتووەكان هەوڵدەدات تا ساڵی 2040 رێژەی پیسبون بە پلاستیك لەسەر ئاستی جیهان بە رێژەی سەدا 80 كەمبكاتەوە بەسێ رێگا و گۆڕانكاری لە بازاڕدا.
یەكەمیان بەكارهێنانی ئەو كەرەستانەیە كە بەكاردەهێنرێنەوە، وەك شوشەی ئاو، رێگای دووەم دوبارە بەگەڕخستنەوەی ماددەكانە لە كارگەكاندا تا جارێكیتر پلاستیكەكان لە دروستكردنەوەی كەرەستدا بەكاربهێنرێن، رێگای سێیەمیش گۆڕانكارییە لە كەرەستە و ماددە پیشەسازییەكاندا، دەكرێت لە بری پلاستیك وەكو نایلۆن كاغەز بەكاربهێنرێت یان هەر مادەیەكی دیكە كە توانای شیبونەوەی هەیە.
سەباح محەمەد، ئامێرێكی وردكردنی پلاستیكی لە گەرمیان داناوە، ئامێرەكەی لە جۆری (سەرامە)ـیە، دوو كرێكار پلاستیكی بۆ كۆدەكەنەوە و ئەویش دوای هاڕینی رۆژانە لە نێوان 200 بۆ 400 كیلۆدا، دواتر هەناردە دەرەوەی دەكات، "یەكەم كەس بووم ئامێرەكەم هێنایە كەلار.. ئێمە نەبین پلاستیك شارەكە دەخوات".
كارگەكەی كفری لە پرۆژە و كارگەكانی كەلار، گەورەتر و جیاوازتریشە، لە یەككاتدا پلاستیك دەهاڕێت و بەرهەمیشی هەیە، ئەوەش دووەم ئەزمونی رێكخراوی (وادی)ـیە و پێشتر هەمان پرۆژەیان لە هەڵەبجە دانا و دوای كفری لە كەمپێكی ئاوارەكانی دهۆكیش پرۆژەیەكی تری هاوشێوەیان كردەوە.
باخان جه‌مال، به‌ڕێوەبه‌رى رێكخراوى (ئه‌دوى) و سه‌رپه‌ر‌شتیارى پرۆژه‌كانى رێكخراوی (وادى) دەڵێت ئامانجیان له دامه‌زراندنى كارگه‌كەى كفرى، بەهۆی "نه‌بوونى خزمه‌تگوزارى شاره‌وانى و پشتگوێخستنى قه‌زاكەوە بوو له‌نێوان ئیداره‌ى حكومه‌تى عیراق و هه‌رێمى كوردستان، كه زیانى زۆرى ژینگه‌ییان به‌ركه‌وتووه".
قەزای كفری، ناوچەیەكی جێناكۆكە بەپێی ماددەی 140ـی دەستوری عیراق لە نێوان هەردوو حكومەتی فیدراڵی عیراق و هەرێمی كوردستاندا.
هەموو خەڵك پلاستیك بەكاردەهێنن و نازانن زیانی ژینگەیی و تەندروستی هەیە
حەوت جۆر پلاستیک هەن؛ هەندێکیان بۆ بەکارهێنانەوە ناشێن، لەبەرئەوەی لە کاتی کوڵان یان گەرمکردنیاندا گازی زیانبەخشیان لێدەردەچێت. باخان جەمال وتی، لە كارگەكەدا پلاستیكەكانی جۆری (تی ئی تی) و (ئێچ دى پی ئی) به‌كار ده‌هێنن، كه تواناى دووباره ڕیسایكلینیان هه‌یه و ته‌ندروستن.
ژینگە و خەڵك رزگاریان بوو
پرۆژەكانی كۆكردنەوەی پلاستیك كاریگەرییان بەسەر ژینگەوە هەبووە، ئەگەر پلاستیكەكان نەچنە كارگەكان، لەگەڵ پاشماوەی دیكەدا تێكەڵ دەكرێن و دواتر بە خستنە ژێر گڵ یان سوتاندن، كۆتاییان دێت، كە هەردوو رێگاكە زیانی بۆ خاك و ئاووهەوا و تەندروستی خەڵك هەیە.
رۆژانە نزیكەی 500 تۆن خۆڵ و خاشاك لە گەرمیان كۆدەكرێنەوە و نزیكەی 30 تۆنی لە كفرییە.
عەلی خورشید، بەڕێوەبەری شارەوانی كفری وتی "هەموو خەڵك پلاستیك بەكاردەهێنن و نازانن زیانی ژینگەیی و تەندروستی هەیە، تەنیا لەناو گەڕەكەكاندا 25 بۆ 30 تۆن خۆڵ و خاشاك كۆدەكرێتەوە بە پلاستیكەوە و لە دەرەوەی شار دەیكەینە ژێر خاكەوە".
ئەو ستایشی پرۆژەی دوباره به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ى پلاستیكی لە كفری كرد، "زۆر بە لامانەوە گرنگە و پاڵپشتی دەكەین، چونكە دەبەی ئاو شارەكەی وێران كردووە".
لە قوتابخانە، ماڵان و لە شوێنەکانی ترەوە، پاشماوە پلاستیکییەکان کۆدەکرێنەوە و بۆ کارگەکەی كفری و پرۆژەكانی تری هاڕینی پلاستیك دەگوازرێنەوە.
بەڕێوەبەری رێكخراوی ئەدوی رونیكردەوە له‌قه‌زاى كفرى 18 سندوقى كۆكردنه‌وه‌ى ده‌به‌ى ئاو له‌ناو ناوه‌نده‌كانى خوێندن و هۆڵه‌كانى وه‌رزش و شوێنه گشتییه‌كان دانراوە، "دواتر پلاستیكه‌كانى ده‌گوازینه‌وه بۆ كارگه‌كه، ته‌نانه‌ت 10 سندوقی تر له‌ناو ناوه‌نده‌كانى خوێندن و شوێنه گشتییه‌كان له كه‌لار دانراوه، ئەگەر له كه‌لار پلاستیكه‌كان نه‌فرۆشین ئەوا ده‌یگوازینه‌وه بۆ كارگه‌كه‌ى كفرى".
ئامانجێكی ئەو پرۆژەیە دروستكردنى په‌یوه‌ندییه له نێوان قوتابخانه، هۆڵه‌كانى وه‌رزش، شوێنه گشتییه‌كان، حكومه‌ت و ڕیستۆرانه‌كانیشدا، "دەمانەوێت ئەو لایه‌نانه پێكه‌وه گرێبدەین و ببینە پردی پەیوەندی نێوانیان لە پێناو ژینگەدا هاوكاربن".، باخان جەمال وتی "لایه‌نى په‌روه‌رده‌ى ژینگه‌یی پرۆژه‌كه له‌هه‌مووى گرنگتره، چونكه هه‌ر به منداڵى هۆشیار ده‌كرێنه‌وه له به‌كارنه‌هێنانى پلاستیك و زیانه‌كانى و چۆنیه‌تى دوباره به‌كارهێنانه‌وه‌ی".
كارگه‌كەی كفری هەڵمەتی هۆشیاری گەیاندۆتە 30 قوتابخانە، هێشتا ماویەتی و چالاكییەكانی بەردەوامە، شوێنی تر ماوە و دەیانەوێت بگەن بە نزیكەی 100 ناوەندی خوێندن لە كفری، لە باخچەی منداڵانەوە تا 12ـی ئامادەیی.
بەگوێرەی ئامارەکانی بەرنامەی ژینگەیی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ((UNEP، لە هەر خولەکێکدا یەک ملیۆن بوتڵی پلاستیکی دەکڕدرێت؛ هاوکات ساڵانە نزیکەی پێنج ترلیۆن کیسی نایلۆن لە سەرتاسەری جیهاندا بەکاردەهێنرێت. بە گشتی، نیوەی هەموو پلاستیکی بەرهەمهێنراو بۆ یەکجار بەکارهێنان دیزاینکراون – تەنیا جارێک بەکاردەهێنرێن و دواتر فڕێدەدرێن-.
ئومێد عەلی، هەرچەندە كارگەكەی گەورە نییە، بەڵام خەڵكێكی زۆر لە پرۆژەكەی كۆبونەتەوە و قازانجیش دەكەن، "رۆژانە ماتۆڕسكیلی سێ تایە پلاستیكەكانم بۆ دەهێنن، وامانكردووە ئەو گەنجانە ناهێڵن شتێك لە سەر شەقامەكە فڕێبدرێت و یەكسەر هەڵیدەگرنەوە، لە بەرانبەریشدا پارە وەردەگرن".
عیراق سەدا 63ـی پاشماوەی پلاستیكی خراپ بەڕێوەدەبات و نەك چارەسەری گونجاو و دۆستی ژینگە. بەپێی ئامارێكی نەتەوە یەكگرتووەكان، لە كاتێكدا وڵاتەكە پێنجەم ناوچەی جیهانە بۆ دەركەوتنی كاریگەری و لێكەوتەكانی نەرێنییەكانی گۆڕانی ئاووهەوا.
بەڕێوەبەری شارەوانی چاوی لەوەیە كارگەكەی كفری، نەك هەر لە ناوەندەكانی خوێندن، بەڵكو لە كۆڵان و گەڕەكەكانیشدا پلاستیك كۆبكەنەوە، "با سندوقی تایبەت دابنرێن تا خەڵك پلاستیك تێكەڵ بە پاشماوەی تر نەكەن".
ئومێد زۆرە و هاوكاری كەم
وەكو ناوەكەی خۆی، تا بڵێی بە ئومێدە كارگەكانی فراوان بكات و پلانی هەیە كارگەی ریسایكلین، واتە دوبارە بەرهەمهێنانەوەی پلاستیكەكان بكاتەوە، لەبری ئەوەی پلاستیكی وردكراو بنێرێتە ئێران، هەر خۆی فایبەری لێ دروستبكات، بەڵام خەرجی و شوێنی زیاتری دەوێت.
هێشتا پڕۆژەكە نەگەیشتووە بەو قۆناغەی قازانج بكات و لەڕوی داراییەوە لەسەر پێی خۆی بوەستێت
ئومێد عەلی، خاوەنی كارگەكەی هاڕینی پلاستیك لە كەلار شوێنەكەی سێ دۆنمە، كەمە و بەشی كارگەیەكی گەورەتر ناكات، وتی "حکومەتیش یارمەتیدەر نییە لەوەی زەویم بۆ دابینبکات، شوێنەكەم كەپرە نەك جەمەلۆن، بۆیە زوو زوو ئامێرەكانم خراپ دەبن".
هەر ئەو نییە، سەباح مەهدی، كە كارگەیەكی هاوشێوەی هەیە، ئەویش دادوبێدادیەتی لەدەست نەبوونی هاریكاری، "حکومەت هاوکارمان نییە و ناهێڵێت کارگەکەم گەورەتر بکەم".
ئەوەش لە كاتێكدایە بەپێی كارنامەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، كاردەكەن بۆ پاراستنی ژینگە و پەرەپێدان بە کلتوری ژینگەپارێزی، لەگەڵ بەکارخستنی سیستەمێکی پیشکەوتووی ریسایکلین و چارەسەری زبڵ و خاشاك.
دیار عەلى، لێپرسراوی دارایی رێكخراوی هاوكاری ئەڵمانی، دەڵێت "كفرى پشتگوێخراوه، پێویستى به‌كارى ژینگه‌ی زیاتره شاره‌وانى و حكومه‌ت بێ ده‌ربه‌ستن و هیچ پلانێكیان نییه بۆ ڕێگه گرتن لەوەی پلاستیك نه‌چێته ناو ژینگه‌وه، ته‌نانه‌ت ژماره‌یه‌كى زۆر دارمان ڕوانداوه و شاره‌وانى ناتوانێت ئاویان بدات"، پێشنیازی هەیە سندوقەكانی كارگەكەی كفری بگاتە باخچە و شوێنەی تر.
بەپێی ئامارێكی نەتەوە یەكگرتووەكان، چەندین ملیۆن تۆن پلاستیك دەخرێنە ژینگەوە، لەڕێی خستنە ژێر گڵ یان سوتاندنیانەوە، تەنیا لە بەهای دەبەی پلاستیكی ساڵانە لە نێوان 80 تا 120 ملیار دۆلاری ئەمریكی زیان دەكرێت.
"ڕاسته په‌روه‌رده هاوكاره و ڕێگه‌ى پێداوین سندوقى كۆكردنه‌وه‌ى پلاستیكمان له‌زۆر قوتابخانه داناوه، شاره‌وانى و په‌روه‌رده كارگه‌كه‌یان پێباشه، به‌ڵام ده‌ستپێشخه‌ری گه‌وره‌یان نییه تائێستا" باخان جەمال وای وت، دەڵێت پرۆژەكەش كاتی زۆری ویست بە خەڵك و چۆنیەتی دوبارە بەكارهێنانەوەی پلاستیك، ئاشنابكرێن.
هێشتا پڕۆژەكە نەگەیشتووە بەو قۆناغەی قازانج بكات و لەڕوی داراییەوە لەسەر پێی خۆی بوەستێت، خەرجی لە داهاتی زیاترە.
بەڕێوەبەری رێكخراوى (ئه‌دوى) وتی "ئه‌و ئامێرانه‌ى له ناوخۆى كوردستان دروستى ده‌كه‌ین، جارى وا هه‌یه ساڵێك ده‌بات، یاخود دۆزینه‌وه‌ى كڕیار به نرخێكى باش بۆ ئه‌و كه‌ره‌ستانه‌ى له پلاستیكى دووباره به‌كارهاتوو دروستی ده‌كه‌ین قورسە، تائێستاش لاى خه‌ڵكى خۆمان نه‌بووه به‌كه‌لتور پلاستیك له خوڵ و خاشاك جیا بكه‌نه‌وه".
پێشبڕكێ لە پێناوی ژینگەدا
نزیكەی شەش ساڵە ئامینە پلاستیكی فڕێنەداوە، ئەگەر ناچاربێت پلاستیك بەكاربهێنێت، دواتر كۆیاندەكاتەوە تا زۆر دەبن، مانگی جارێك و هەندێكجار بە دوو مانگ جارێك، تەلەفۆنێك بۆ كوڕێكی گەنج دەكات و بە چاوتروكانێك هەموو پلاستیكەكانی لە كۆڵدەكەنەوە.
ئامینە عەبدوڵا (56 ساڵ)، ژنێكی دانیشتوی گەڕەكی شەهیدانە لە كەلار، دەڵێت پلاستیكەكانی لەڕێی ئەو گەنجەوە دەگاتە كارگەكان و لەوێ وردی دەكەن، "لەبارەی زیانەكانی پلاستیكەوە زۆر شتم بیستووە، كەمترین پلاستیك بەكاردەهێنم، تا ژینگە پیس نەبێت چونكە كاریگەری لەسەر خۆم و منداڵەكانیشم دەبێت".
ئێستا وەكو چالاكوانێكی ژینگەیی، هۆشیاری بڵاودەكاتەوە، لە منداڵەكانی خۆیەوە دەستیپێكردووە و "دوو کچم هاوسەرگیرییان کردوە، بەوانیشم وتوە، دەبێت کۆیبکەنەوە و تەلەفۆن بۆ هەمان کەس دەکەن و دەینێرنە کارگەکان"، پێشیوایە سودی كارگەكان ئەوەیە ئەگەر نەبن، پلاستیكەكان بە ناچاری فڕێدەدەن و بە زیانی ژینگە دەشكێتەوە.
زۆرێك لە كەرەستەكانی بەكارهێنانی رۆژانە بوون بە پلاستیك؛ لە دەبەی ئاو و سەتڵی ماستەوە تا دەگاتە بە قاپ و كەوچك و تەنانەت مەنجەڵی سەفەریش.
"گەنجەكان پێشبڕكێ دەكەن لەسەر ئەوەی چەند پلاستیك كۆبكەنەوە و بۆ ئێمەی بهێنن، لەكاتێكدا پێشتر بەردەمی دوكان و كۆڵانەكانیش هەموی كارتۆن و پلاستیكی تێدا فڕێدەدرا" ئومێد عەلی، لە بارەی رۆڵ و كاریگەری كارگەكانی هاڕینی پلاستیك وای وت.
سندوقەكانی كارگەكەی كفری، زوو لە قوتابخانە و خوێندنگەكەدا پڕدەبن لە دەبەی ئاو و بۆتە هۆشیارییەكی گرنگ تا لە دەرەوە و ماڵەوەش هەمان هەنگاو پەیڕەو بكەن.
گەنجەكان پێشبڕكێ دەكەن لەسەر ئەوەی چەند پلاستیك كۆبكەنەوە و بۆ ئێمەی بهێنن
ئارام محمد بابا، به‌ڕێوبه‌رى قوتابخانه‌ى هه‌تاوى بنه‌ڕه‌تى وتى "سه‌ره‌تا قورسبوو 659 خوێندكارى قوتابخانه‌كه‌مان تێبگه‌یەنین له مه‌ترسی پلاستیك و هۆشیارى ژینگه‌یی، به‌ڵام ڕۆژ به‌ڕۆژ هۆشیارى ژینگه‌ییان باشتر بوو".
میقداد فوئاد، به‌ڕێوبه‌رى قوتابخانه‌ى نه‌وڕۆزى بنه‌ڕه‌تى زیاتر له ساڵ و نیوێكه تیمێكى تایبه‌ت به‌ژینگه‌ى پرۆژه‌كه‌ی كفری سیمینارى هۆشیاریی به‌خوێندكاره‌كانی ده‌ڵێنه‌وه، "كاریگه‌رى باشی كردوه‌ته سه‌ر قوتابییه‌كان، یه‌كه‌م سندوقى كۆكردنه‌وه‌ى پلاستیك له‌قوتابخانه‌كه‌ى ئێمه دانراو هه‌موو مامۆستا و خوێندكاران پێی ئاشنا بون و پلاستیكی تێدەكەن".
"ئەم كارگانە نەبن ئەو خەڵکە خۆڵ و خاشاک دەیانخوات، رۆژانە چەندین گەنج پلاستیکی بەکارهاتوو لەسەر شەقامەکان و بەردەم دوکانەکان کۆدەکەینەوە و دەیبەین بۆ ئەم جۆرە کارگانە... ئەم شارەکە پاکدەکەینەوە و پارەیەکیشمان دەستدەکەوێت" ئەحمەد ئەمجەد (30 ساڵ) وادەڵێت، دانیشتوی کەلارە و رۆژانە پلاستیك بۆ كارگەیەكی هاڕینی پلاستیك كۆدەكاتەوە.
ده‌سته‌ی باڵاى پاراستنى ژینگه له‌هه‌رێمی كوردستان، له ساڵی 2020ـەوه به‌كارهێنانی بوتڵی پلاستیكی ئاوی له دیوانى ده‌سته و فه‌رمانگه‌كانیدا قه‌ده‌غه كردووه، بەڵام رێكارەكانی جێبەجێكردنی ئەو بڕیارە و سزاكانی پشتگوێخستنی، نادیارن.
ره‌ئوف عومه‌ر، ئیداره‌ى چێشتخانه‌یەكی بەدەستەوەیە و لە بەردەم دوكانەكەیدا سندوقی كۆكردنەوەی پلاستیك دانراوە، "سندوقەکان زوو زوو پڕده‌بن، له هه‌فته‌یه‌كدا نزیكه‌ى سێ هه‌زار ده‌به كۆده‌كه‌ینه‌وه و دواتر كارمه‌ندی كارگه‌كه ده‌یگوازێته‌وه".
"واى لێهاتوه خه‌ڵك به‌لاى چێشتخانه‌كه‌ماندا تێده‌په‌ڕێت ده‌به‌ى ئاوه‌كانیان دەخەنە سندوقەكەوە"، رەئوف بە هیوابوو پرۆژەكە گەورەتر بكرێت و زۆر شوێنی تر، بگرێتەوە.
