لە دەروازەی گوندی عەسكەر بەدرێژایی پێنج كیلۆمەتر، داری سنەوبەر چێنراوە، 7000 نەمامی زەیتونیش دیمەنێكی تری بە ناوچە شاخاوییەكانی گوندەكە بەخشیوە. ئەم هەوڵە هەرچەندە خولیایەكی تاكەكەسییە بۆ خزمەتكردنی ژینگەیە، بەڵام بەشێكە لە كاركردن بۆ بەردەوامیدان بە ژیان لە گوند و رێگرییكردن لە كۆچ بەرەو شار.
پێداگرییكردن لە ژیانكردن لە گوند و خزمەتكردنی ژینگەكەی لەکاتێکدایە، لە عیراق بەهۆی كەمبونەوەی سەرچاوەكانی ئاو و بڕی بارانبارین (گۆڕانی ئاووهەوا بەگشتی) ، لە نێوان ساڵانی 2021 و 2023، رێژەی سەدی ئەو کەسانەی کە ئاوارەبون لە 2% بۆ 5% لە سەرانسەری وڵاتدا زیادیکردووە، ئەوەش بەپێی راپۆرتێكی ماڵپەڕی تۆڕی پراکتیکی مرۆیی (HPN) كە پشتی بە داتاكانی رێكخراوی نێودەوڵەتی كۆچ (IOM) بەستووە.
ئەو هەوڵانەی گوندی عەسكەر لە ناحیەی ئاغجەلەر سەر بە قەزای چەمچەماڵ، ئەنوەر سلێمان (70ساڵ) لە پشتییەوەیەتی، گوندەكە چوار دەیە لەمەوبەر روبەڕوی كیمیابارانكردن و پرۆسەی ئەنفال بۆوە، كە بەهۆیەوە سەدان گوندنشینی ناوچەكە گیانیانلەدەستدا و بێسەروشێنكران، گوندەكەش بە تەواوی چۆڵكرا.
لە دوو دەیەی رابردودا، كاتێك وردە وردە خەڵك بۆ گوندەكە گەڕانەوە، ئەنوەر بە خۆبەخش خزمەتی بە ژینگەكەی دەستپێكردووە، ئەوەش لەپێناو زیادكردنی رێژەی سەوزایی و پاكڕاگرتنی ژینگەكەی. بەگشتی ئێستا گوندی عەسكەر بوژێنراوەتەوە و ژیانی بۆ گەڕاوەتەوە.
ئەم كارەی ئەنوەر سلێمان هاوكاتە لەگەڵ بەردەوامی كۆچیی گوندنشینان لە گوندەوە بۆ شار، كە بەپێی دواین سەرژمێری عیراق كە لە 20ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ بەڕێوەچوو، تەنیا لەسەدا 16ی خەڵكی هەرێمی كوردستان لە گوندەكان دەژین و لەسەدا 84ی نیشتەجێی شارەكانن. لەكاتێكدا بەپێی سەرژمێری ساڵی 1997 رێژەی گوندنشینان لە هەرێم لەسەدا 26 بوو، لەسەدا 74یان نیشتەجێی شارەكان بون.
قوربانییەكی كیمیاباران و ئەنفال لە خزمەتی ژینگەدا
ئەنوەر كە خۆی ڕزگاربوویەکی كیمیابارانکردنی گوندەكەیە و قوربانییەكی دەستی پرۆسەی ئەنفالە، كە ژمارەیەك لە كەسوكاری نزیكی لەو روداوەدا مردن و بێسەروشوێن بون، دەڵێت "تائێستا 13 هەزار نەمامم بۆ خزمەتی ژینگەی عەسكەر چاندووە".
تاوانی ئەنفال لەلایەن رژێمی بەعس بە سەرۆكایەتی سەدام حسێن، دژ بە دانیشتوانی ناوچە جیاوازەكانی هەرێمی كوردستان و پارێزگای كەركوك ئەنجامدرا، بەپێی ئامارەكانی حكومەتی هەرێم 182 هەزار كورد لەلایەن ئەو رژێمەوە لە شوێنی خۆیان گوازرانەوە و بە كۆمەڵ لە بیابانەكانی رۆژئاوای عیراق زیندەبەچاڵكران، هەر بەو هۆیەوە حكومەتی هەرێم 14ی نیسانی وەكو رۆژی یادكردنەوەی ئەنفال دیاریكردووە.
"ئەمە خوالیای منە، هەروەها ئامانجم ئەوەیە رەزامەندی خوای گەورە بەدەستبهێنم و خزمەتێكی بچوك بە ژینگەی گوندەكەم بكەم".
جگە لە چاندنی 7000 داری زەیتون و سەوزكردنی دەروازەی گوندەكە بە درێژایی پێنج كیلۆمەتر، گۆڕستانی گوندەكەشی سەوزكردووە، لەگەڵ چاندنی سەدان داری تر لەناو گوندەكە.
"بەشێکی ئەو درختانەی کە چاندومن لە وەرزی هاویندا بە ئاگرکەوتنەوە سوتاون، یاخود شکاونەتەوە، من لە جێگەی ئەو درەختە سوتاو و شکاوانە بەردەوام درەخەتی تر دەچێنمەوە".
ئامانج جەوهەر، سەرۆکی شارەوانی ئاغجەلەر، دەڵێت ئەوان ئاگاداری هەوڵەكانی ئەنوەر سلێمانن، "وەکو شارەوانی، هاوکار و پشتیوانیی پڕۆژەی چاندنی زەیتونەكان بوین، بە دابینکردنی کرێکار بۆ ئاودانی درەختەکان لە وەرزی هاویندا".
"بونی ئەم پڕۆژانە و فراوانکردنیان، سودێکی زۆری هەیە بۆ ژینگە، لەڕوی رێگریكردن لە دیاردەی بە بیابانبون و گۆڕانکارییەکانی ئاو و هەوا، هەروەها لەڕوی گەشتیارییەوە سودیان هەیە"، سەرۆكی شارەوانی ئاغجەلەر وایوت.
گۆڕانی ئاووهەوا لە عیراق بەگشتی كاریگەری راستەوخۆی هەیە لەسەر چۆڵكردنی گوندەكان و كۆچكردن بۆ شار، بەتایبەت پرسی كەمبونەوەی ئاو، هەورەها زیادبونی گرژیی لەنێو كۆمەڵگەدا.
بەپێی راپرسییەكی ئەنجومەنی پەنابەرانی نەرویجی (NRC) كە لە عیراق سازیانداوە، نزیكەی لەسەدا 40ی بەشداربووان ئاماژەیان بەزیادبونی گرژیی لە كۆمەڵگەدا كردووە لە ساڵی 2022دا، ئەو گرژییەش بەستراوەتەوە بە وشكەساڵی، بەڵام لەساڵی 2023دا ئەو رێژەیە بۆ لەسەدا 4 دابەزیووە.
"ئەمە پەیوەندییەكی بەهێزی هەیە بە بڕی بارانبارین کە لە سەرانسەری وڵاتدا تۆمارکراوە، چونكە بڕی بارانبارین لە سەرتاسەری عیراق لە ساڵی 2022دا كەمتر بووە لە ساڵی 2023"، بەپێی ئەنجومەنی پەنابەرانی نەرویجی.
ئاکۆ مستەفا، گەنجێكی گوندی عەسكەرە، وتی "هاوكاریی پڕۆژەكە دەكەم، ساڵانە ناو درەختەکان دەرمان دەکەین، بۆ ئەوەی پوش و پەڵاشی زۆر نەبێت و لەكاتی ئاگركەوتنەوەدا زیان بە درەختەکان نەگات".
نەمامگەیەك بۆ خزمەتی ژینگە
ئەنوەر سلێمان هەر لە گوندەكە خاوەندارێتی دوو شەتڵگەی بچوك دەكات، ئەو شەتڵگەیە هەم بۆ بژێوی ژیانی خۆیەتی، هەم بۆ خزمەتكردنی ژینگەیە.
"هەر کەسێک ئارەزووی رواندنی درەخت و نەمامی هەبێت و خزمەتی بكات، ئەوە دەتوانم بێبەرامبەر نەمامیان پێبدەم بۆ ئەوەی لە سنوری گوندەکەدا بیانچێنن".
هەر کەسێک ئارەزووی رواندنی درەخت و نەمامی هەبێت و خزمەتی بكات، ئەوە دەتوانم بێبەرامبەر نەمامیان پێبدەم
ئاکۆ مستەفا كە لەو دوو شەتڵگەیەدا هاوكاریی ئەنوەر دەكات، وتی "شەتڵگەكان بۆ ئەوەیە هەر درەختێک سوتاو وشکبوو، بتوانن درەختی تری لەجێگەید بڕوێنن، ئێستا دەتوانم بڵێم لە گوندی عەسکەر زۆرتریین درەختمان رواندوە".
حكومەتی خۆجێی ناوچەكە لەوانەش شارەوانی ئاغجەلەر پێشوازی لەو هەوڵە تاكە كەسییانە دەكات، ئامانج جەوهەر سەرۆكی شارەوانی وتی "هانی هاوڵاتییانمان داوە کە ژینگە بپارێزن و لە ناوەندەکانی خوێندندا باسمان لە رۆڵ و گرنگیی ژینگە کردووە، بابەتی ژینگە و گۆڕانی ئاو و هەوا پرسێکی جیهانییە، بۆ ئەوەی ئێمەش بتوانین هاوکار بین لە پاراستن و چاککردنی ژینگەی سنورەکە".
زیادكردنی رێژەی سەوزایی كاریگەری راستەوخۆی لەسەر كەمكردنەوەی گازی دوانۆكسیدی كاربۆن و دەردانی گازی ئۆكسجین هەیە، هەروەك شارەزایانی بواری ژینگە جەختدەكەنەوە لەوەی ئەوە یارمەتیدەرە بۆ زیادكردنی هەوای پاك و پاکڕاگرتنی ژینگە.
بەپێی وەزارەتی تەندروستی هەرێم، پیسبونی ژینگە و ئاووهەوا، یەكێكە لە هۆكارەكانی توشبوون بە نەخۆشی شێرپەنجە، كە تەنیا لە ساڵی 2023دا نۆ هەزار و 911 حاڵەتی نوێی شێرپەنجە لە هەرێمی كوردستاندا تۆماركراون.
هەر بەپێی ئاماری وەزارەتەكە كە لە رۆژی جیهانی شێرپەنجە (4ی شوبات) بڵاویكردەوە و دەركەوتووە شێرپەنجەی سییەكان دووەم بەرزترین جۆری شێرپەنجەیە.
سەرۆکی شارەوانی ئاغجەلەر وتی "لە چوار ساڵی رابردودا، نزیکەی چوار هەزار درەختمان لە ناحیەكەماندا چاندووە، ئەوەش لە چوارچێوەی زیادكردنی سێ روبەری سەوزایی".
دەستگیرۆیی بەپێی پێویست نییە
ئەنور سلێمان دەڵێت هەندێك گرفت هەیە لەبەردەم هەنگاوەكانی، وەك ئەوەی باسی دەكات لە توانای ئەودا نییە تێی پەڕێنێت، هەرچەندە بێومێد نەبووە.
"لە سەرەتادا حکومەت هاوکاری كردم، لەڕێی دابینكردنی چەند کارمەندێکی شارەوانی بۆ خزمەتكردنی درەختەكانی نێو گوندەكە و گۆڕستانەكە، بەڵام حكومەت دوای دوو ساڵ كارمەندەكانی بردەوە".
ئاگركەوتنەوە لە سنوری ناحیەی ئاغجەلەر لە وەرزی هاویندا گرفتێكی تری بەردەم هەنگاوەكانی ئەنوەر سلێمانە، كە دەبێتە هۆی سوتاندنی درختەكان.
تەنیا لەم هاوینەدا، 12 هەزار و 397 دۆنم زەوی پوش و پاوان لە سنوری 15گوندی ناحیەی ئاغجەلەر سەر بە قەزای چەمچەماڵ سوتاون، ئەوەش بەپێی وتەی هێمن بەهجەت، بەڕێوەبەری ناحییەی ئاغجەلەر.
سروشتی ناوچەكە بەگشتی دێمییە و دەستكەوتنی ئاو بە پلەی یەكەم كەوتۆتە سەر بڕی بارانبارین لە وەرزی زستان و بەهاردا، ئەوەش تەحەدییەكی تری بەردەم ئەنوەر سلێمانە بۆ ئاودانی درختەكان.
ژینگەی ناوچەكە كە لە هاویندا وشك و گەرمە، هەموو درختێك ناتوانێت گەشەی لێبكات.
ئەنوەر وتی "ساڵانی رابردوو 1000 درەختی سنەوبەری سوریمان رواند و خزمەتمان كرد، بەڵام بەداخەوە لەبەرئەوەی شارەزاییمان نەبوو، نەمانزانی لەگەڵ ئاو و هەوای ژینگەكە ناگونجێت هەموی لەناوچون".
لەگەڵئەوەشدا وتی "بەداخەوە هاوڵاتییان وەک پێویست هاوکارنین لە سەوزکردن و پاراستنی درەختەکان... زۆرینەی كات بە تەنیا خۆم خزمەتی درەختەكان دەكەم".
بەلەبەرچاوگرتنی ئەو رێگریانەش، گوندێک دەیسەلمێنێت لانیکەم هەوڵی تاكەكەسییش بۆ خزمەتكردنی ژینگەیە نادیدەناگیرێت.
