منداڵانی باخچەكە لە نێو هۆڵێكدا كۆكراونەتەوە، هاوشێوەی لاكێشەیەكی تەواونەكراو بە ریز وەستاون و لەوسەری هۆڵەكەوە چاویان بڕیوەتە چوار سەتڵی رەنگاوڕەنگی گەورە.
لە بەردەم سەتڵەكاندا هەندێك پاشماوەی جیاواز دانراون؛ شوشەی شەربەت، قاپی سەفەری پلاستیك، كیسە و نایلۆنی شیرینی و جبس لەگەڵ پەڕەی كاغەز، بەرلەوەی مامۆستا و چاودێرانی باخچەكە، دەست بە وتنەوەی وانە كردارییەكە بكەن.
وانەكە لەسەر پاراستنی ژینگە و تەندروستییە، لەڕێی جیاكردنەوەی خۆڵ و خاشاكەوە، دوای رونكردنەوە و پێدانی زانیاری تەواو، هەر جارە و یەكێك لە منداڵەكانی ریزەكە بانگدەكرێت بۆ ناوەڕاستی هۆڵەكە و تاقیدەكرێتەوە، تا بزانن كام پاشماوە سەر زەوییەكە هەڵدەگرێتەوە و لە كام سەتڵی خۆڵدا دایدەنێت.
باخچەی منداڵانەكە دەكەوێتە بینایه‌كى كۆنى بنمیچ نزم لە كفری، لە چاوی منداڵەكاندا دەردەكەوێت چەند بە پەرۆشن بۆ ئەو تاقیكردنەوە ژینگەییە، چوار سەتڵی خۆڵەكە یەكێكیان رەنگی زەردە و بۆ ماددە و پاشماوەی كانزاییە، دوەمیان رەنگی سورە تا پاشماوەی شوشەی تێبكرێت، سێیەمیان بە رەنگی سەوز بۆ پاشماوەی پلاستیك دانراوە و چوارەمیشیان رەنگی شینە و بۆ پاشماوەی كاغەز تەرخانكراوە.
وانەی هۆشیاری ژینگەیی لە باخچەی منداڵاندا؛ ناوی لێنراوە پڕۆژەی (بەهێزكردنی تواناكانی بواری ژینگە)، یەكێك لە دەستپێشخەرییەكانی گروپی ژینگەپارێزانی كفرییە و سێ ساڵە كاری لەسەر دەكرێت، دوای ساڵانێك لە بێنەوبەردەی زۆر و نەبوونی پاڵپشتی دارایی، ئەمساڵ توانییان هەنگاوی كرداری زیاتر بۆ جێبەجێكردنی بنێن.
"لە قۆناغی یەكەمی پڕۆژەكەدا، هۆشیاریمان داوه به مامۆستایان و چاودێرانى باخچه‌كان...، لە قۆناغی دووەمیشدا چوار جۆر سەتڵی خۆڵ و پاشماوەمان داناوە، بە چوار رەنگی جیاواز" ئه‌نوه‌ر عه‌بدولعه‌زیز، سه‌رۆكى گروپى ژینگه‌پارێزانى كفرى وای وت.
پێدانی هۆشیاری بە منداڵان، تا نەوەیەكی ژینگەدۆست دروستبكرێت، یەكێكە لەو رێیانەی بەردەوام سندوقی منداڵانی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان (یونیسێف) جەختی لەسەر دەكاتەوە، بەهۆی مەترسی لێكەوتەكانی گۆڕانكاریی ئاووهەوا لەسەر ئەو توێژە كە بە قەیرانی مافەكانی منداڵان ناوی دەبات و پێشبینیدەكات لە داهاتوودا ببێتە هۆی دابەزینی ژمارەی منداڵان لە جیهاندا.
ئه‌و راهێنانه‌ى وه‌ریانگرتووه، باخچه‌كان كارى له‌سه‌رده‌كه‌نه‌وه و وه‌كو وانه بۆ منداڵانى ده‌گوازنه‌وه
پڕۆژەكەی كفری، دوو قۆناغی سەرەكییە، یەكەمیان هۆشیاریی ژینگەییە بۆ مامۆستا و چاودێرانی باخچەی منداڵان، تا لەڕێی ئەوانەوە وانەكان بە هەموو منداڵان بگات و لەوێشەوە منداڵان دەیگەیەنن بە خێزان و پەیڕەودەکرێت؛ قۆناغی دووەمیش زیاتر كردارییە و دانانی سەتڵی جیاكردنەوەی پاشماوەیە.
ئەنوەر عەبدولعەزیز وتی "ئه‌و راهێنانه‌ى وه‌ریانگرتووه، باخچه‌كان كارى له‌سه‌رده‌كه‌نه‌وه و وه‌كو وانه بۆ منداڵانى ده‌گوازنه‌وه، لەڕێی ئه‌و چوار سه‌تڵه‌شى دانراوه به چوار ره‌نگى جیاواز راهێنان به مناڵان ده‌كه‌ن تا پاشماوه‌كان جیابكه‌نه‌وه".
سەرەتای پڕۆژەكە لە سنوری پەروەردەی كفری بووە، شەش باخچەی منداڵانی گرتۆتەوە، 104 مامۆستا و چاودێر وانە و راهێنانی ژینگەییان وەرگرتووە.
گروپی ژینگەپارێزانی كفری، كە خاوەنی دەستپێشخەرییەكەن، 10 ئەندامی جێگیریان هەیە، درێژەپێدەری كارەكانی رێكخراوی ژینگەپارێزانی قەزاكەیە كە بەهۆی گرفتی كارگێڕییەوە كارەكانی وەستاوە.
وەك رێكخەرانی پڕۆژەكە باسیدەكەن، ئامانجێكی دیكە ئەوەیە؛ پاشماوەی جیاكراوەی باخچەكانە کە دەتوانرێت دواتر بفرۆشرێتەوە بۆ دوبارەبەكارهێنانەوە یان وەبەرهێنانەوەی لە شمەكی تردا، لەوەشدا دەبێتە داهاتێك بۆ باخچە تا لە كاروبارەكانیدا خەرجیبكات.
رۆژانە نزیكەی 500 تۆن خۆڵ و خاشاك لە ئیدارەی گەرمیان كۆدەكرێنەوە، بەڵام جیاناكرێتەوە و تەنیا خەمڵاندن هەیە کە رێژەیەكی زۆری پلاستیك بێت. زۆرینەی خۆڵ و خاشاكی عیراقیش چارەسەرناكرێت؛ راستەوخۆ دەکرێت بە ژێر گڵەوە یان دەسوتێنرێت، لەكاتێكدا وڵاتەكە پێنجەم ناوچەی جیهانە بۆ دەركەوتنی كاریگەری و لێكەوتەكانی نەرێنییەكانی گۆڕانی ئاووهەوا.
نەوەیەكی ژینگەدۆست
مامۆستا و چاودێرانی باخچەكانی كفری، بە چڕی وانە و زانیارییان لە دەستپێشخەری (بەهێزكردنی تواناكانی بواری ژینگە) وەرگرتووە لەسەر بابەتەكانی ژینگەی منداڵانە، رێنمایی و رێكارە پەروەردەییەكان بۆ باخچەی ساوایان، ژینگەی دەروونی منداڵان، فریاگوزاری سەرەتایی منداڵان.
هه‌ڵاڵه سه‌عید، به‌ڕێوبه‌رى باخچه‌ى شه‌هید گوڵبه‌هار له كفرى وتى "سه‌ره‌تا ستافى باخچه راهێنانمان وه‌رگرتووه له‌باره‌ى ژینگه‌وه و ئێستاش به شێوه‌ى پراكتیكى له باخچه ده‌ستمان به جێبه‌جێكردنى كردووه"، پێیوایە ئەو جۆرە پڕۆژانه زۆر گرنگن بۆ قۆناغى باخچه كه فێربكرێن پاشماوه‌كان له لە سەتڵی رەنگاوڕەنگدا جیابكرێنه‌وه و دوبارە پاشماوەكان سودیان لێوەبگیرێتەوە.
باخچه‌ى مناڵانى شه‌هید گوڵبه‌هار، 200 منداڵی تێدا تۆماركراوە و 135ـیان بەردەوام دەوامدەكەن، بە هاوكاری و سەرپەرشتی 15 مامۆستا و شەش چاودێر.
"ستافه‌كه‌مان رۆژانه پۆل پۆل راهێنان به مناڵان دەكەن، كه چۆن فێربن پاشماوه‌كان جیابكه‌نه‌وه و به‌شێوه‌ى پراكتیكى بۆیان باسده‌كرێت و پیادەدەکرێت" بەوتەی هەڵاڵە، ئومێدی زۆری بە پرۆژەكەیە، "له‌گه‌ڵ گه‌وره‌بونیان دەمێنێتەوە و پاراستنی ژینگە دەبێت بەكلتور، چونكە منداڵ له‌م قۆناغه‌دا وه‌ك په‌ڕه‌یه‌كى سپى وایه ... شت له مامۆستا وه‌رده‌گرن و جێبه‌جێى ده‌كەن".
پرۆژەكە هەر لە ناوەندی كفری نەماوەتەوە، گەیشتۆتە ناحیەی سەرقەڵای هەمان قەزا، هەر شوێنێكیش تەواو دەبێت دەپەڕێتەوە بۆ ناوچەیەكی تر تا زیاتر فراوان دەبێت.
نه‌وال محه‌مه‌د، به‌ڕێوەبه‌رى باخچه‌ى سه‌رقه‌ڵا، دەڵێت سێ ساڵە لەو لێپرسراوێتییەدایە و پێشتر پڕۆژەی وای نەبینیووە، "ئەم راهێنانە زۆر گرنگە چونكە هۆشیاری باش بە مامۆستایان دراوە" لەوێ پێنج مامۆستا و یەك چاودێر سودمەندبون لە زانیارییەكانی ئەو پڕۆژەیە.
"89 منداڵمان هەیە، ئەوەی لە راهێنانەكە وەرمانگرتووە لە باخچە دەیكەین بە راهێنان و وانە بۆ منداڵان، ئەو سەتڵانەش بەکاردێنین كە بە چوار رەنگی جیاواز دانراون، منداڵەكان فێردەكەین چۆن پاشماوەكان جیابكەنەوە".
نەوال ئەوەشی وت، زۆر پێویسته منداڵ له‌و ته‌مه‌نه‌دا رابهێنرێت ژینگه بپارێزێت و پاشماوه‌كان جیابكاته‌وه، "ئەو ماددانەشی جیادەكرێنەوە و بەكاردەهێنرێنەوە، دەیانفرۆشین و دەبێتە داهاتێك بۆ باخچه‌كه‌مان"، ئەو دەڵێت پێشوازی لە دەستپێشخەرییەکەی خزمەتكردن بە ژینگە دەكەن چونكە كاریگه‌رییه‌كه‌ى له داهاتوو ده‌رده‌كه‌وێت.
ئه‌م جۆره پرۆژانه گرنگى و سه‌نگى خۆیان هه‌یه له‌سه‌ر هۆشیارى تاك و په‌روه‌رده‌كردنى منداڵ به‌رەو پێشبردنى ژینگه
پێشتریش هەر لە كفری، رێكخراوی وادی ئەڵمانی، لە چەندین قوتابخانە و ناوەندی پەروەردەییدا، سندوقی تایبەت بە كۆكردنەوەی دەبەی پلاستیكی ئاوی دانا، تا دووبارە لە كارگەیەكی وەبەرهێنانەوەدا و بەدەستپێشخەری دەستی کاری ناوخۆ، شمەكی دیكەی لێدروستبكەنەوە.
دارا ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی گەرمیان دەڵێت پرۆژەی هۆشیاریی ژینگەیی لە باخچەكاندا، قورسایی سەرشانی ئەوانی لە بابەتی ژینگەییدا كەمكردۆتەوە و دەرگایان کراوەیە، تا لە هەموو باخچەكانی ئیدارەی گەرمیاندا جێبەجێبكرێت.
"ئه‌و پڕۆژانه‌‌ی له‌لایه‌ن گروپ و رێكخراوه‌كانه‌وه بۆ به‌رەو پێشبردنى ژینگه جێبەجێدەکرێن، به تایبه‌ت له کەرتی په‌روه‌ردەدا، به ئه‌ركێكى پیرۆزى ده‌زانین" دارا وای وت.
جیاكردنەوەی خۆڵ و خاشاك لەسەرچاوە سەرەكییەكەیەوە، تا ڕادەیەك دەستپێشخەرییەكی نوێیە لە عیراق و بەپێی ئەو رێكارانەی رێکخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان پەسەندیكردوون، بەكارهێنانەوە و وەبەرهێنانەوەی پاشماوەی رەق و خۆراك یەكێكە لە رێگا كاریگەرەكانی بەرەنگاربوونەوەی پیسبوونی ژینگە.
"ئه‌م جۆره پرۆژانه كه له‌لایه‌ن گروپی سه‌ربه‌خۆوە دەکرێن، گرنگى و سه‌نگى خۆیان هه‌یه له‌سه‌ر هۆشیارى تاك و په‌روه‌رده‌كردنى منداڵ به‌رەو پێشبردنى ژینگه"، بەوتەی دوره‌ید سه‌لیم، به‌ڕێوبه‌رى فه‌رمانگه‌ى ژینگه‌ى گه‌رمیان، ئەو پاڵپشتى ته‌واوى نیشاندا بۆ کاری هاوشێوە، بۆ ئەوەش وتی پلان و بەرنامەی خۆیان هەیە چۆن هاوكاربن لە درێژەدان بەو دەستپێشخەرییانە.
گەشتێكی فێركاریی درێژخایەن
لە هەموو ئیدارەی گەرمیان، كە قەزاكانی كەلار، كفری و دەربەندیخان لە خۆدەگرێت، 29 باخچەی منداڵان هەن، دەستپێشخەری (بەهێزكردنی تواناكانی بواری ژینگە) دەیەوێت وانەی هۆشیاری ژینگەیی بە هەموویان بگەیەنن.
سەرۆكی گروپی ژینگەپارێزانی كفری دەڵێت پلانی ئەوەیان هەیە پرۆژەكە بە باخچەكانی گەرمیان بگەیەنن، بۆ ئەوەش سەرەتا دەبێت بزانن چەند مامۆستا و چاودێر هەن، تا ئامادەكاریی بكەن و بتوانن پاڵپشتی دارایی بۆ پڕۆژەكە وەربگرن.
ئه‌نوه‌ر عه‌بدولعه‌زیز وتی "به‌لامانه‌وه گرنگه ئه‌م پڕۆژه‌یه فراوانتربكه‌ین و كاریشمان له‌سه‌رى كردوه، چونكه ئامانجمانه منداڵێكى ته‌ندروست په‌روه‌رده بكه‌ین بۆ داهاتوو به‌تایبه‌ت له بوارى ژینگه‌دا".
لە 29 باخچەكەی سنوری گەرمیان، كە تەنیا شەشیان دەكەونە كفری و دەوروبەری، نزیكەی شەش هەزار و 400 منداڵ هەن.
به‌ڕێوەبه‌رى گشتىی په‌روه‌رده‌ى گه‌رمیان بەڵێنیدا "به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك هاوكاریان ده‌بین تا بەردەوام بن له قۆناغه‌كانى ترى خوێندندا، تا منداڵ فێربكرێت له سه‌ره‌تاییه‌وه ژینگه‌ى خۆش بوێت و بیپارێزت".
دارا ئەحمەد دەڵێت لە بەرنامەیاندایە، خوێندكاران رابهێنرێن و فێربكرێن ئه‌و ژینگه‌یه بپارێزن كه خۆیان تیایدان، چونكه رۆژ له دواى رۆژ كارگوزار له ناوه‌نده‌كانى خوێندن كه‌مده‌بێته‌وه و دامه‌زراندنیش نییه.
ئیدارەی گەرمیان لە پارێزگای سلێمانی، كە دەیان ناحیە و هەزاران گوندی لەسەرە، ژمارەی دانیشتوانی دەگاتە زیاتر لە 343 هەزار كەس، بەپێی بەڕێوبەرایەتی ئاماری گەرمیان.
ئه‌یاد محه‌مه‌د، چالاكوانى ژینگه له گه‌رمیان وتی ئەو ده‌ستپێشخه‌رییانه گه‌وره‌ترین خزمه‌تن به ژینگە، چونكه به‌رزركردنه‌وه‌ى ئاستى هۆشیارى تاك به‌رامبه‌ر به ژینگه له قۆناغى په‌روه‌رده‌وه له داهاتودا ره‌نگدانه‌وه‌ى جیاوازى ده‌بێت.
"ئەگەر ژینگەدۆستی ببێت به كلتور، پیسكردن و زیان گه‌یاندنیش به ژینگه ببێت به عه‌یبه له ناو كۆمه‌ڵگەدا، بە تایبەت لە پەروەردە و قۆناغی باخچەی منداڵانەوە، دەتوانرێت كۆمه‌ڵگه‌یه‌كى هوشیار په‌روه‌رده بكرێت" ئەیاد وادەڵێت.
ئەگەر ژینگەدۆستی ببێت به كلتور، پیسكردن و زیان گه‌یاندنیش به ژینگه دەبێت به عه‌یبه
پڕۆژەكە چاوەڕێی پاڵپشتییە
چالاكوانەكەی بواری ژینگە، بە پێویستی دەزانێت حكومەت پاڵپشتیی دارایی کاری هاوشێوەی وانەی ژینگەیی باخچەكانی منداڵان بكات، بە تایبەت گەرمیان كە "گرفتی قوڵیی ژینگەییمان هەیە".
ئەیاد محەمەد وتی "دەبێت پاڵپشتییه‌كه ته‌نها مه‌عنه‌وى نه‌بێت، پێویسته ماددیش بێت، چونکە زۆربه‌ى ئه‌و پڕۆژانه له‌لایه‌ن گروپێك یان كه‌سانى سه‌ربه‌خۆوە جێبه‌جێده‌كرێن گرفتى مادییان هه‌یه و بەردەوامیدان سەختە".
گرفتى دارایی، به‌رۆكى گروپى ژینگه‌پارێزانى كفریشى گرتووه، بۆیە كاره‌كانیان سنوردارە یان بە نیوەناچڵی دەمێنێتەوە.
ئه‌نوه‌ر عه‌بدولعه‌زیز وتی "یه‌كێك له گرفته گه‌وره‌كان داراییه و وایكردوه كاره‌كانمان مایەی تموحى خۆمان نه‌بێت، بۆیه ناچارین کۆمەکی دارایی وه‌ربگرین و ئەویش كاتى پێویسته، بۆ نمونه ئه‌م پڕۆژه‌یه سێ ساڵە كاری لەسەر دەكەین و تازە چۆتە بواری جێبەجێكردنەوە".
گروپی ژینگەپارێزانی كفری لە زۆر دەرگا دەدەن بۆ هاوكاری، لە نێویاندا دەرگای لایەنی پەیوەندیداری حكومیی، "له ده‌رگای حكومەت دەدەین تا هیچ نەبێت پێداویستییەكانمان بۆ دابینبكەن تا پڕۆژه‌ی تایبەت بە ژینگه جێبەجێبكەین،" ئەنوەر عەبدولعەزیز وای وت.
*ئەم بابەتە لە چوارچێوەی پڕۆگرامی فراوانكردنی رۆڵی رۆژنامەنوسانی ژن لە روماڵكردنی ژینگەییدا بەرهەمهێنراوە، پڕۆگرامەكە لەلایەن دامەزراوەی (كەركوك ناو)ـەوە جێبەجێ دەكرێت و وەزارەتی دەرەوەی كۆماری ئەڵمانیای فیدراڵ پاڵپشتی دارایی دەكات.
