هەژار و تیمەكەی شار بە شار بەدوای دارە بە تەمەنەكاندا دەگەڕێن، زانیارییان لەسەر كۆدەكەنەوە و دەیانپارێزن، لە بەرانبەر ئەو خزمەتەی وەكو "سەربازێكی ون" پێشكەش بە ژینگەیان كردووە.
دار و سەوزایی، لە پێشەنگی خزمەتكردنن بە ژینگە و هەوا، بۆیە بەردەوام رێکخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانیش بە رێیەكی كاریگەری دەزانێت بۆ روبەڕوبونەوەی مەترسییەكانی گۆڕانی ئاووهەوا.
دەستپێشخەرییەكەی هەژار عەبدوڵا، خزمەتە بە ژینگە و سروشت، لەڕێی هێشتنەوەی ئەو دارانەی زیاتر لە سەدەیەکە هەوای شار لە پیسبوون دەپارێزن؛ پڕۆژەی (تۆماركردنی 100 درەختی بە تەمەن)، هەنگاوی سەرەتایە و قۆناغی فراوانتری بەدوادا دێت.
"ئامانج خزمەتكردنی رێژەی سەوزاییە تا هاوڵاتیان و لایەنە پەیوەندیدارەكان زانیاریی و هۆشیارییان هەبێت دەربارەی زیادكردنی رێژەی سەوزایی و پاراستنی ئەو درەختانەی هەن" هەژار وای وت، ئەو بەڕێوەبەری پرۆژەكەیە، كە قۆناغی یەكەمی لە ئابی 2021ـدا دەستیپێكردووە و قۆناغی دووەمیش لە تەمموزی 2024ـدا.
کارەکە زۆر خێرا نییە، چونكە ئاسان بەدەستەوە نایەت، گەڕان و پرسیاری زۆری دەوێت، تائێستا 14 درەختی بە تەمەن لە پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە تۆماركراون.
هەژار دەڵێت لە چوارچێوەی ئەو پڕۆژەیەدا دەیانەوێت رێزبگرن لەو درەختە بە تەمەنانەی "چەندین ساڵە وەکو سەربازێکی ون خزمەت دەکەن".
پێوەری سەرەكیی و سادەی ئەو پرۆژەیە ئەوەیە؛ هەر دارێك ئەگەر تەمەنی 100 ساڵ بەرەو سەرەوە بێت تۆماردەكرێت، هەندێكیشیان گەیشتوونەتە 150 ساڵ و زیاتر.
"بەشێك لە دارە بە تەمەنەكان دەكەونە ناو شوێن و ناوچەكانی نیشتەجێبوونەوە، بۆیە زیانیان پێگەیشتووە و پێویستیی زۆریان بە پارێزگاری هەیە" بەوتەی هەژار عەبدوڵا.
پرۆژەی پاراستن و تۆماركردنی داری بە تەمەن، رێكخراوی ژینگەدۆستی سەرپەرشتی دەكات، بە هەماهەنگی پۆلیسی دارستان و ژینگەی سلێمانی.
هەژار دەڵێت كاری خۆبەخشی، بەشێكی دانەبڕاو بووە لە سەركەوتنی پڕۆژەكە، "ئەمە بابەتێكی مۆدێرن و ژینگەییە، لە تەواوی وڵاتان گرنگی پێدەدرێت، ئەو درەختانە دەبن بە شوێنێكی زۆر گرنگ بۆ ناوچەكە و سەرنجڕاكێش بۆ گەشتیاران".
هەر دارێكی بە تەمەن، دوای دۆزینەوە و كۆكردنەوەی زانیاری لەسەر جۆر و كاتی رواندنی، هەندێكجار تەلبەند دەكرێت لە پێناو پاراستنیی و لەسەر پۆستەرێكی تەختە، رێنمایی و هۆشیاری دەربارەی دارەكە و پارێزگاریكردنی دەنوسرێت.
بەشێك لە دارە بە تەمەنەكان دەكەونە ناو شوێن و ناوچەكانی نیشتەجێبوونەوە، بۆیە زیانیان پێگەیشتووە
ئەنوەر رەشید لە گەڕەكی كۆسەی چەمی سلێمانی نیشتەجێیە، دارێكی بە تەمەن لە ناوەندی شەقامێكی گەڕەكەكەیاندا هەیە و چەندین ساڵە ماوەتەوە، سەرباری ئەوەی جاربەجار هەوڵ هەبووە ببڕدرێتەوە بەوپێیەی رێگای گرتووە، بەڵام دواجار پارێزراوە.
"ئەم درەختە مێژوەكەی زۆر كۆنە، دەمانەوێت بیپارێزین، وەكو رەمزێكی مێژویی بۆ ئەم گەڕەكە، ئەگەر هەموان هاودەنگ نەبوانایە ئەوا دەبڕدرایەوە یان هەڵدەكێشرا، هەرچۆنێك بێت هێشتمانەوە و هەماهەنگیمان لەگەڵ رێكخراوی ژینگەدۆستی كرد تا تۆماری بكەن و بە یەكجاری پارێزراو بێت و نەبڕدرێتەوە" ئەنوەر وادەڵێت.
بەپێی یاسا بەركارەكانی هەرێمی كوردستان، سزای بڕینەوەی دار لە 150 هەزار دیناری غەرامەوە دەستپێدەكات تا سەروو شەش مانگ زیندانیكردن، بەڵام لە یاسا بەرەكارەكانی عیراقدا، سزاكە لە 25 هەزار دینارەوە تا دوو ساڵ زیندانی دەڕوات.
هێمن کەمەرخان، وتەبێژی پۆلیسی دارستان بە (کەرکوك ناو)ـی وت "سزای ئەو کەسانە دەدرێت درەختێك دەبڕنەوە ئەگەر درەختەکە تەمەنی گەیشتبێت بە ساڵێک" ئەو دەڵێت سزاكەی غەرامەیە بە بڕی پێنج ملیۆن دینار لەگەڵ بەندكردن و ناچارکردنی تۆمەتبار بە رواندنی داری دیكە لە هەمان شوێنی دارە بڕدراوەكەدا.
دار وەكو فلتەری هەوا كاردەكات، لە گازی ژەهراوی، خۆڵ، تۆز و دوكەڵ دەیپاڵێوێت، لە پاڵ ئەو سودە ژینگەیەیدا، بەپێی توێژینەوەكان كە رێکخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بڵاویكردۆتەوە، ژیانكردن لە نزیك شوێنی سەوز و دار، تەندروستی جەستەیی و دەروونی مرۆڤ باشتر دەكات لەڕێی كەمكردنەوەی فشاری خوێن و فشاری دەروونییەوە.
بەڕێوەبەری پڕۆژەی تۆماركردنی داری بە تەمەن، دەڵێت كارەكانیان فراوانتر دەكەن، بڕیارە هەموو شارەكانی دیكەی هەرێمی كوردستان بگرێتەوە.
هەژار دەڵێت لە دیاریكردنی تەمەنی دارەكەدا، پشتدەبەستن بە چەند رێیەك؛ لە نێویاندا گێڕانەوەی مێژویی شارەزایان و خەڵكی ناوچەكە، "بۆ نمونە درەختێكی سورەچنار لە مزگەوتی گەورەی خورماڵ هەیە، كە مێژوییەكی دێرینی هەیە و بەپێی گێڕانەوەكان تەمەنی دارەكە 500 بۆ 600 ساڵ دەبێت".
كارێكی دیكەی تیمی ئەو پڕۆژەیە؛ پاككردنەوەی چواردەوری دارەكان و رزگاركردنیانە لەو گرفتانەی روبەڕوی بونەتەوە.
لە گەڕەکی عەواڵی شاری سلیمانی، دارێك دەدۆزنەوە "هەناسەی لێ بڕابوو، ژێری چیمەنتۆ كرابوو، بۆیە چیمەنتۆكەمان شكاند، ژێری دارەكەمان پاككردەوە، كۆمەڵێك كاری زانستیی هەبوو بۆ درەختەكە ئەنجامماندا،" بەو شێوەیە، هەژار و تیمەكەی پسپۆڕی كشتوكاڵییان هەیە، دەزانن چۆن دار بپارێزن و خزمەتی بكەن.
دار بەپێی جۆر و ژینگەكەی تەمەنی دەگۆڕێت؛ لە جیهاندا هەندێك جۆری دار هەیە تا چەند هەزار ساڵێك ئەگەری مانەوە و خۆڕاگریان هەیە. بەپێی نەتەوە یەكگرتووەكان.
لە كۆتاییدا پڕۆژەی تۆماركردنی داری بە تەمەن، نامیلكەیەك بۆ رایگشتی بڵاودەكەنەوە؛ تیایدا وێنە، تەمەن، جۆر و مێژووی دارەكانی تێدایە.
*ئەم بابەتە لە چوارچێوەی پڕۆگرامی فراوانكردنی رۆڵی رۆژنامەنوسانی ژن لە روماڵكردنی ژینگەییدا بەرهەمهێنراوە، پڕۆگرامەكە لەلایەن دامەزراوەی (كەركوك ناو)ـەوە جێبەجێ دەكرێت و وەزارەتی دەرەوەی كۆماری ئەڵمانیای فیدراڵ پاڵپشتی دارایی دەكات.
