زینب مەشات- بەغدا

سوهای 35 ساڵ، زۆر پێویستی بە کارکردن بوو بەهۆی بارودۆخی سەختی ژیانییەوە، بەدوای کارێک دەگەڕا لەبواری پسپۆڕییەكەی خۆی کە راگەیاندنە، تا یەکێک لە هاوڕێکانی کارێکی بۆ دۆزییەوە لە یەکێک لە لقەکانی کەناڵی فەرمی دەوڵەت.

ئەوە بۆ سوها خەونێک بوو کە دوای چاوەڕوانییەکی زۆر بەدیهات، بەدرێژایی ساڵانی پێشوو پەرەی بە بەهرە و رۆشنبیریی میدیایی خۆی دەدا بۆ ئەوەی بتوانێت مەرجەکانی پێشکەشکاریی بەرنامەی تەلەفزیۆنی بەدیبهێنێت، بەڵام پێشبینی نەدەکرد روبەڕوی تارمایی گێچەڵی سێکسی ببێتەوە، کە خەونە شیرینەکەی لێ کرد بە دێوەزمە.

سەرەتا، سوها پەیوەندی کرد بە بەڕێوەبەرە نوێیەکەی، ئەویش داوای لێکرد سەردانی بکات لەبارەگای کەناڵەکە بۆ رێککەوتن لەسەر وردەکاری ئیش و کارەکان، سوها دەڵێت "رێککەوتین کە وەک هەواڵساز لەماڵپەڕێکی ئەلیکترۆنی تایبەت کاربکەم تا ئەوکاتەی رێوشوێنەکانی دامەزراندنم لە کەناڵەکە  تەواو دەبێت، وەک ئەوەی خۆی بەڵێنی پێ دابوم".

ئەمە یەکەم کاری سوها بوو لەبواری راگەیاندندا لەنێوان ساڵانی 2010-2011، دوای چەند رۆژێک لەدەستپێکردنی کارەکەی، پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەلایەن بەڕێوەبەرەکەیەوە بۆ دەکرێت، کە داوای لێدەکات چاوی پێ بکەوێت بۆ گفتوگۆکردن لەبارەی هەندێ ئیشوکار، سوها دەڵێت "داوای لێکردم بچم بۆ بارەگای تایبەتی کۆمپانیاکەی لەناوچەی عەرەسات، کە دوای گەیشتنم بۆم دەرکەوت ماڵی خۆیەتی".

داوای لێکردم بچم بۆ بارەگای تایبەتی کۆمپانیاکەی بەڵام دوای گەیشتنم بۆم دەرکەوت ماڵی خۆیەتی

چەند جارێک سوها هاموشۆی ماڵی بەڕێوەبەرەکەی کرد، ئەو دەیوت "هیچ رەفتارێکی نەشیاوی نەنواند، میهرەبان بوو لەگەڵمدا، تەنانەت لەسەردانی یەکەمدا بڕی 400 دۆلاری پێدام هەرچەندە 10 رۆژ بەسەر دەستبەکاربونم تێپەڕیبوو، وتی ئەوە پێشەکی هاوڕێتییە"، هەروەها سوها ئاماژەی بەوەدا کە بەڕێوەبەرەکەی "هەمیشە گلەیی لەتەنیایی خۆی دەکرد و دوپاتیدەکردەوە کە سەردانەکانم ئازاری تەنیایی ئەو کەمدەکاتەوە بەتایبەتی کە خێزانەکەی لە دەرەوەی عیراق دەژین".

لەیەکێک لەدیدارەکان، بەڕێوەبەرەکە هەوڵیدا سوها بباتە ژوری نوستنەکەیەوە، سوها دەڵێت "رەتمکردەوە، بەڵام ئەو هەر وازی لێ نەهێنام تا دەستمکرد بە قیژە و هاوار، تا بەڵێنی پێدام جارێکی تر لەماڵی خۆی یەکتر نەبینین، هەرگیز سنوری کارکردنیش نەبەزێنێت".

ئەوە دوایین دیداریان بوو، دواتر سوهای لەسەر کار لابرد بێ ئەوەی موچەی مانگێکی بەتەواوی بداتێ، وەک سوها باسی لێوە کرد.

 

پیشەیی نەبون

سوها تاکە رۆژنامەنوس یان میدیاکار نەبوو کە دوچاری گێچەڵی سێکسی بوبێت، بەڵكو بەشێکی زۆر میدیاكاری مێینە روبەڕوی گێچەڵی زارەکیی و جەستەیی بونەتەوە، ئەوەش وەک چالاکوان و رۆژنامەنوس زیکرا سەرسەم ئاماژەی پێدا.

سەبارەت بەهۆکارەکانی گێچەڵ، سەرسەم رونیکردەوە کە چەندین هۆکار هەیە لەوانە "نەبونی یاسای کار کە مافەکانی کارمەندانی دامەزراوە تایبەتییەکان بپارێزێت، جگە لەوەش نەبونی ئامارێکی ساڵانەی تایبەت بە رێژەی بڵاوبونەوەی دیاردەی گێچەڵکردن و دانانی بەکێشەیەکی لاوەکی، ئەوەش بوەتە هۆی زیادبونی حاڵەتەکانی گێچەڵکردن لە عیراق".

زیکرا سەرسەم جەخت دەکاتەوە کە "دەرکەوتنی دەزگای میدیایی بازرگانی، دور لەپیشەییبون، کە لەلایەن چەند بازرگانێکەوە بەڕێوەدەبرێن کە ئاشنانین بە ئیتیک و یاسای میدیاییەوە، هەروەها نەبونی یاسایەک یان چاودێرێک کە لێکۆڵینەوە لەسەرچاوەی پاڵپشتی ئەو دەزگایانە بکات، وایکردووە ئەم بوارە لەئیتیک و پیشەییبون دوربکەوێتەوە".

بەشێکی گلەییەکە لەئەستۆی ئەوانەیە کە لەمیدیا کار دەکەن، وەک زیکرا دەڵێت، "پێویستی بەشێک لە کچان و خراپی باری داراییان هەندێجار ناچاریان دەکات تەنازول لە بەها و پەرنسیپەکان بکەن، جگە لەوەش لاوازیی توانای رۆژنامەوانییان وایکردووە ببنە نێچیرێکی ئاسان بۆ ئیستیغلالکردن".

پێویستی بەشێک لە کچان و خراپی باری داراییان هەندێجار ناچاریان دەکات تەنازول لە بەها و پەرنسیپەکان بکەن

گێچەڵکردن دیاردیەکی بەربڵاوە لەزۆربەی کۆمەڵگەکان. چالاكوانانی عیراق سزادانی کەسانی گێچەڵکار بە گرنگ دەزانن بۆ پاراستنی شکۆی ئافرەت و مافەکانی وەک راگەیاندنکارێك، عیماد خەفاجی دەڵێت.

خەفاجی رونیکردەوە کە "ئەم جۆرە دیاردانە پێویستی بە هوشیارکردنەوە و ئامۆژگاری نییە، بەڵکو پێویستی بە یاسا و رێسای بنەبڕکەرە، ئەوەش بەداخەوە لە کۆمەڵگەی ئێمەدا بونی نییە، چونکە گێچەڵکردن بەکێشەیەکی لاوەکی لەقەڵەم دەدات".

لەچیرۆکێکی هاوشێوەدا، زولفیقار ژمارەیەک راپۆرتی رۆژنامەوانیی بۆ (لەمیس)ی 23 ساڵ دەنوسێت، راپۆرتەکانیش بەناوی ئەوەوە بڵاو دەکاتەوە، لەمیس دەڵێت "ئەو پابەند بوو بە پێشخستنم و فێرکردنم، بەڵێنی پێدام کە بەهرەکەم لەخۆ دەگرێت و بەردەوام دەبێت لەنوسین تا توانای ئەوەم دەبێت خۆم بابەتە رۆژنامەوانییەکان بەباشی بنوسم".

یەکەم راپۆرت کە بەناوی لەمیس بڵاوکردەوە لەساڵی 2018 بوو، لەمیس دەڵێت "دواتر چەندین راپۆرتی تری بەناوی منەوە بڵاوکردەوە، تا دواجار بە داوایەک تووشی شۆکی کردم، دەیویست پەیوەندییەکی کراوە لەنێوان رۆژنامەنوسێکی بەتەمەن و رۆژنامەنووسێکی گەنج دروست ببێت، ئەوە مەرجەکەی زولفیقار بوو، بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لەنوسینی راپۆرت بۆم تا ئەو کاتەی پێدەگەم".

رێژەی گێچەڵی زارەکی و جەستەیی ساڵانە لەزیادبوندایە، (سوها) و (لەمیس)یش تەنیا دوو نمونەی ئەو دیاردەیە بون لە بواری میدیادا.

ئەنجومەنی باڵای دادوەری لە راپۆرتێکیدا سەبارەت بە دیاردەی گێچەڵپێکردن کە لە 15ی ئەیلولی 2019 بڵاویکردەوە، ئاماژەی بەوە داوە کە "بەمدواییە دیاردەکە پەرەی سەندووە، دادگاکان چەندین سکاڵایان پێگەیشتووە لەبارەی حاڵەتی جیاواز لە گێچەڵی زارەکی و جەستەیی و پێشێلکاریی کە هەردوو ڕەگەزی گرتوەتەوە".

سەبارەت بەم تاوانە و چۆنیەتی چارەسەرکردنی لەڕوی یاساییەوە، سیما نەعیم هەویم، دادوەر لە دادگای لێکۆڵینەوەی کەرخ دەڵێت "یاسای سزادانی عیراقی ژمارە 111 لەساڵی 1969 ئەو یاسایەیە کە پێویستە جێبەجێبکرێت بەو پێیەی گێچەڵپێکردن تاوانە، هەروەها پێویستە پابەندبن بەجێبەجێکردنى بە ڕەچاوکردنی ئەو تاوانەی دراوەتە پاڵ تۆمەتبار ئاخۆ تاوانی سەرپێچییە یان جۆری تری تاوان".

وتیشی "گێچەڵپێکردن تاوانکارییەکە، کە لەوانەیە بە قسەیەکی سادە دەستپێبکات و بە دەستدرێژی سێکسی یان زارەکی کۆتایی بێت، کە سزاکەی دەگاتە 7 تا 10 ساڵ ئەگەر کچەکە مێردمناڵ بوو، بەپێی یاسای کارپێکراو لەیاسای سزادانی عیراقی".

 

یاسا بەس نییە

ترسی قوربانی گێچەڵ لەکۆمەڵگە و ئەگەری لەکەداربونی ناوبانگ، ئەمە ئەو ترسە بوو کە ڕوبەڕوی (هیبە)ی تەمەن 30 ساڵ بووەوە دوای ئەوەی بەڕێوەبەرێکی بەشی هەواڵ لەیەکێک لە کەناڵ عیراقییەکان هەوڵیدا گێچەڵی پێ بکات.

هیبە دەڵێت "داوایەکم پێشکەش کرد بۆ کارکردن وەک پێشکەشکار لەیەکێک لەکەناڵەکان، دوای تێستم بۆ کرا و رەزامەندیم لەسەر درا، بەڕێوەبەری هەواڵ وتی یان دەبێت بێی لەشوقە تایبەتییەکم سەردانم بکەیت، یاخود وەرمناگرێت وەک پێشکەشکار لەو کەناڵەی خۆی بەشی هەواڵەکەی بەڕێوەدەبات".

(هیبە) ناوی راستەقینەی خۆی بەئاشکرا پێ وتین، چونکە تائێستا لە هییچ دەزگایەکی میدیایی کاری نەکردووە، وتیشی "سکاڵام تۆمار نەکرد دژی ئەو گێچەڵەی دوچاری بوم، هەر چۆنێک بێت لە کۆتاییدا دەڵێن خۆت بوارت داوە بەو کەسە بۆ ئەوەی گێچەڵت پێبکات".

سکاڵام تۆمار نەکرد دژی ئەو گێچەڵەی دوچاری بوم، هەر چۆنێک بێت لە کۆتاییدا دەڵێن خۆت بوارت داوە

خەمساردی دەزگا ئەمنییەکان لەکاتی پەنابردنی قوربانییەک بۆیان یەکێکی ترە لەو هۆکارانەی وایکردوە قوربانیانی گێچەڵ لەتۆمارکردنی سکاڵا بسڵەمێنەوە.

رەجا عەبد عەلی، کە پارێزەرە، دەڵێت "لەگەڵ کۆڕبەندی راگەیاندنکارە ئافرەتە عیراقییەکان کارم کرد بۆ بەرزکردنەوەی چەندین سکاڵای تایبەت بە گێچەڵکردن بە رۆژنامەنوسە ئافرەتە عیراقییەکان، لەبەشێکیشیاندا سەرکەوتوو بوین، هاوکات بەشێکیان بە سازانی نێوان هەردولا کۆتایی هات، جگە لەوەش قوربانییەکان پێیان باش بوو کەیسەکانیان بە نهێنی بمێننەوە لە ترسی کۆمەڵگە یان لەترسی دەسەڵات و دەستڕۆیشتویی گێچەڵکارەکە، هەروەها لەئەگەری ناوزڕاندن و ئابڕوچونی قوربانییەکە."

 

68%ی رۆژنامەنوسانی مێینە روبەروی گێچەڵی سێكسی بونەتەوە

دەیان لەو رۆژنامەنوسە ئافرەتانەی دوچاری گێچەڵ بون ئامادەنەبون سکاڵا پێشکەش بکەن، ئەوەش لەبەر چەندین هۆکار کە لە بازنەی تێڕوانینی کۆمەڵگە و ترس لە تۆمەتبارکردن و قسە و قسەلۆک دەخولێنەوە.

کۆڕبەندی راگەیاندنکارە ئافرەتە عیراقییەکان  لێکۆڵینەویەکی مەیدانی ئەنجامدا لەسەر دۆخی رۆژنامەنوسە ئافرەتەکان لە عیراق، کە یەکەم لێکۆڵینەوەی لەو جۆرە بوو، ئەگەر دوایینیان نەبێت، دەرەنجامەکانی ئەو لێکۆڵینەوەیە روبەڕوی دژایەتییەکی بێوێنە بووەوە بەهۆی ئەو ئەنجامانەی کە بەلای زۆر کەسەوە زیادەڕۆیی تیا کراوە.

نبراس مەعموری، سەرۆکی کۆڕبەندەکە بە(کەرکوک ناو)ی وت "کۆڕبەندەکەمان لەساڵی 2012 فۆرمێکی راپرسی دابەشکرد، بەمەبەستی هەڵوەستەکردن لەسەر دۆخی رۆژنامەنوسی ئافرەت لە دەزگا میدیاییەکان، لەبوارە جیاجیاکاندا، سەرەنجام دەرکەوت رێژەی 68%ی رۆژنامەنوسە ئافرەتەکان روبەڕوی گێچەڵپێکردنی زارەکی یان جەستەیی بونەتەوە".

لێکۆڵینەوەکە 250 سامپڵ (رۆژنامەنووسی ئافرەت)ی لەبوارە جیاجیاکان لەخۆگرتبوو (بینراو، بیستراو و خوێندراو)، راپرسییەکە کۆمەڵێک پرسیاری لەخۆگرتبوو لەوانە: دوچاری گێچەڵپێکردن بویت؟ سکاڵات تۆمار کردووە؟ هۆکارەکانی پێشکەشنەکردنی سکاڵا چی بون؟

نبراس مەعموری ئاماژەی بەوەدا کە "فۆرمی راپرسییەکە ناوی رۆژنامەنوسەکەی لەخۆنەگرتبوو، ئەوەش هاندەر بوو تا رۆژنامەنوسە ئافرەتەکان ئازادنە پڕیبکەنەوە".

دەرەنجامەکانی راپرسییەکە دوپاتیانکردەوە کە رێژەی 43%ی ئەو رۆژنامەنوسە ئافرەتانەی دوچاری گێچەڵی زارەکیی و جەستەیی بون سکاڵایان لەسەر گێچەڵکار تۆمارنەکردوە لەترسی ئابڕوچون، هاوکات رێژەی (36%)ەکەی تر لەترسی سەرچاوەی بژێوییان بووە.

نبراس جەخت دەکاتەوە کە "دەرەنجامەکانی لێکۆڵینەوەکە هانیداین تا لێکۆڵینەوەیەکی فراوانی تر ئەنجام بدەین لەساڵی 2015، سەبارەت بە دیاردەی گێچەڵکردن بە ژنان بەشێوەیەکی گشتی لەعیراق، دەرکەوت رێژەی 77%ی ژنان لەعیراق رۆژانە روبەڕوی گێچەڵی زارەکی و جەستەیی دەبنەوە، کە لەو رێژەیە 57% ی گێچەڵی زارەکییە و رێژەی 20%یش گێچەڵی جەستەییە، ئەم ئامارەش هەموو ژنان لەخۆ دەگرێت نەک تەنیا رۆژنامەنوسان".

رێژەی 77%ی ژنان لەعیراق رۆژانە روبەڕوی گێچەڵی زارەکی و جەستەیی دەبنەوە

لە هەرێمی کوردستان، رێکخراوی نیریج بۆ رۆژنامەگەری بنکۆڵی راپرسییەکی سەبارەت بە گێچەڵی سێکسی بەرۆژنامەنووسی ئافرەت ئەنجامدا.

راپرسییەکە لە ساڵی 2017 ئەنجام درا، ئەنجامەکانی راپرسییەکە دەریانخست کە لەکۆی (273) رۆژنامەنوسی ئافرەت کە لە رۆژنامە و رادیۆ و تەلەفزیۆن و پێگە ئەلیکترۆنییەکان کاردەکەن، (140)یان، واتە زیاتر لەنیوەیان، کەوتونەتە بارودۆخێکەوە کە دەچێتە چوارچێوەی گێچەڵی سێکسی ڕاشکاوەوە.

راپرسییەکە ئاشکرای کردوە کە دوو لەسەر سێی بەشداربوان دوچاری گێچەڵی زارەکی بوون، سێ یەکەکەی تریش توشی گێچەڵی جەستەیی بون.

 پسپۆڕانی کۆمەڵناسی گێچەڵی سێکسی پێناسە دەکەن بەوەی فۆرمێکە و لە قسە و کرداری نەخوازراو کە مۆرکێکی سێکسی پێوەیە و جەستە یاخود هەستی کەسێک پێشێلدەکات و وای لێدەکات هەست بە نائارامی و کەوتنە ژێر هەڕەشە بکات یاخود هەست بە ترس یان قێزکردن یاخود بەکەمزانین بکات.

 

رۆڵی سەندیکاکان

 کۆڕبەند و رێکخراوەکان هەوڵی زۆریان خستوەتەگەڕ بۆ دانانی سنورێک بۆ ئەو دیاردەیە، یاسر سالم، سەرۆکی سەندیکای نیشتمانی رۆژنامەنوسانی عیراق دەڵێت "ئێمە هەرچیی بکەین ناتوانین ئاستی وشیاری کۆمەڵگە بگۆڕین کە قوربانی گێچەڵ وەک تۆمەتبارێک سەیر دەکات".

ئاماژەشی بەوەدا کە "سەندیکا روانگەیەکی دروستکردووە بۆ بەدواداچونی ئەو پێشێلکارییانەی دژ بە رۆژنامەنوسان دەکرێت و ژمارە تەلەفۆنێکی تایبەتمان بۆ رۆژنامەنوسە ئافرەتەکان تەرخانکردوە  بۆ ئەوەی لەڕێیەوە سکاڵاکانیان تۆمار بکەن"، دوپاتیشیکردەوە کە کاردەکەن بۆ "ئەنجامدانی راپرسییەک لەپێناو بەدەستهێنانی ئامارێکی تایبەت بەو دیاردەیە لەناو دەزگا میدیاییەکاندا".

لەم نێوەندەدا، رۆڵی سەندیکای رۆژنامەنوسانی عیرا ق بەناڕونی مایەوە، (کەرکوک ناو)، چەندین جار هەوڵیدا پەیوەندی بە نەقیبی سەندیکاکە بکات. بەڵام تا ئەم ساتە هیچ وەڵامێکی دەستنەکەوتووە، ئەمە سەرەڕای ئەوەی بەڵێنی دابوو کە چاوپێکەوتنمان لەگەڵدا بکات بۆ گفتوگۆکردن لەسەر ئەو بابەتە.

سەرباری پەرەسەندنی ئەم دیاردەیە، (سوها) و هاوپیشەکانی ملیان نەداوە بۆ ویست و حەزەکانی سەرۆک کارەکانیان لەژورە داخراوەکانی میدیادا و رویان کردوەتە کارکردن لەو دەزگایانەی پابەندن بە پێوەری ئێتیکیی و پیشەیی رۆژنامەنوسی.

 

تێبینی: ناوی رۆژنامەنوسەکان خوازراون، (کەرکوک ناو) پابەندبووە بە ئاشکرانەکردنی ناوی راستەقینەیان لەسەر داوای خۆیان.