سەر لە ئێوارەیەکی گەرمی ئاب، دەیان خۆپیشاندەری هەڵەبجە بۆ ناڕەزایی دەربڕین لە فولکەیەکی پشتگوێخراوی شارەکە کۆدەبنەوە؛ ئامانج پاشگەزکردنەوەی حکومەتە لە دواکەوتنی پێدان و بڕینی موچە. چالاکییەکە کۆتایی دێت بەڵام ئەو ڕۆژە هەر وا بەئاسانی بەسەرناچێت، درەنگانێکی شەو دروشمی "بڕوخێ" زۆر شت دەسوتێنێت.
دەوروبەری کاتژمێری ١٠ی شەوی 22ی ئاب، تا تاریكتر دەهات ژمارەی ئەو گەنجانە زیاتر دەبون كە لە كۆڵان و شەقامەكانی هەڵەبجەوە رووە و ناوەندی بازاڕ دەڕۆیشتن، بە تایە سوتاندن و هوتاف كێشان دەستیپێكرد و بە سوتاندن و بەردبارانكردنی چوار فەرمانگەی حكومیی و حزبی كۆتایی هات. روداوەكە بەگشتی بووەهۆی سوتانی هەزاران دۆسییەی شارەوانی لە روداوێكی گوماناویدا.
ئێوارەی هەمان رۆژ فەرمانبەران و مامۆستایان، خۆپیشاندانێكی هێمنانەیان لە فولكەی عومەری خاوەر، ناوەندی شار سازكرد، ئەوەش دژی بڕینی سەدا 21ی موچەكانیان بە بڕیاری حكومەت، بەڵام خۆپیشاندانەكە لەگەڵ خۆرئاوابون كۆتایی هات و هیچ توندوتیژییەكی بەدوادا نەهات.
دوای سێ كاتژمێر و لە نزیك 10ی شەودا، بەبێ هیچ بەرنامەیەكی پێشوەختە، ژمارەیەك گەنج، رژانە سەر شەقامەكان. لە ناو بازاڕ ئۆقرەیان نەگرت و روە و فەرمانگەکانی حکومەت رۆیشتن. ئەوەندەی نەبرد ئاگری توڕەییان بڵێسەی سەند کە پێناچێت بەزوویی وا خامۆشبێتەوە.
لة قایمقامیەتەوە دەستیپێكرد
بینای قایمقامیەتی هەڵەبجە، یەكەم فەرمانگەی حكومەت بوو، لەلایەن گەنجانەوە كرایە ئامانج و بەردبارانكرا، بەوتەی چالاكوانانی شارەكە، گەنجەكان دەیانویست بچنە ژورەوە، بەڵام هەر زوو لەلایەن پۆلیسەوە رێگرییان لێكرا.
نوێنەر جەوهەر، یەكێك لە چالاكوانانی هەڵەبجە، وتی "دوای ئەوەی لەوێ رێگرییان لێكرا، كاتژمێر 11:30ی شەو چونە سەر بینای شارەوانی، سەرەتا بەردبارانی بیناكەیان كردوە و دواتر چونەتە ژورەوە و ئاگریان تێبەرداوە".
"من كە رۆیشتم ئاگر لە شارەوانی بەردرابوو، لەوکاتەدابوو گەنجەكان جێیاندەهێشت و خەڵکەکە بەرەو بنکەی پۆلیس رۆیشتن کە نزیک لقی دوانزەی پارتی دیموكراتی كوردستانە"، نوێنەر جەوهەر وایوت.
ئەو دەڵێت گەنجەكان خەڵكی بێ كار و بێ پارە بون و خەڵكی ناڕازی بون، هەندێكی ناسیونەتەوە. بەڵام ناسنامەی رێكخەرانی دیار نەبووە و دروشمی "روخانی دزەکان"یان وتۆتەوە.
دوای شارەوانی، ئاگریان لە بنكەی پۆلیسی هاتوچۆ بەردا و لەوێشەوە بەرەو لقی 12ی پارتی دیموكراتی كوردستان رۆیشتون، کە حزبی سەرۆکی هەرێم، سەرۆکی حکومەت و هێزی یەکەمە لە پارلەمانی کوردستان.
کاتێک گەنجەكان گەیشتونەتە لقی پارتی، كات 12ی شەوی تێپەڕاندووە، لەوکاتەدا پاسەوانانی لق تەقەیان بەسەر گەنجەكاندا كردووە.
نوێنەر وتی "ئاگاداربوم بەو تەقەكردنە گەنجەكان زیاتر توڕە بون، هوتافەكان دژی حكومەت و حزب زیاتر بوون". هاوکات، ژمارەیەك چەكدار كە پێدەچێت ئەندامی پارتی بوبن، بەچەكەوە چونەتە ناو لقەوە و ئاسایشیش لە دەوروبەری لق بڵاوەیانپێكراوە.
ئاگاداربوم بەو تەقەكردنە گەنجەكان زیاتر توڕە بون، هوتافەكان دژی حكومەت و حزب زیاتر بوون
نوێنەر جەوهەر كە خۆی لە ناو خۆپیشاندەراندا بووە لە نزیک لقی پارتی، وتی "شەڕە بەرد و تایە سوتاندن هەبووە، بەهەزاران گولـلە بەسەرماندا دادەبارین"، دواتر ئۆتۆمبێلی چالاکییە مەدەنییەکان بە پرژاندنی دەرمانێکی "بۆن ناخۆش" گەنجەکانی لە شوێنەکە دورخستۆتەوە.
كاتژمێر 2ی شەو گەنجەكان گەڕانەوە ماڵەوە، بارەگای پارتیش بە سەلامەتی دەرچوو.
رۆژێک دوای روداوەکە پۆلیسی پارێزگای هەڵەبجە، جەختیكردەوە لەوەی بەردبارانی باڵەخانەی قایمقامیەت، دادگا، مەڵبەندی یەکێتی و لقی 12ی پارتی کراوە.
بەڵام بەسام عەلی، بەرپرسی لقی 12ی پارتی دیموکراتی کوردستان، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا وتی کە ئەوان تاکە لایەنی سیاسی بون لە شاری هەڵەبجە، هێرشیان کراوەتەسەر.
بەسام عەلی، وتیشی "دانمان بەخۆماندا گرت، سەرەتا لە رێگەی ماتۆڕسوارێکەوە تەقە لە بارەگای لقی 12 کرا، جارێکی دیکە ئاگاداری هەڤاڵانم کردەوە کە دان بەخۆیاندا بگرن و بەهیچ شێوەیەک تەقە نەکەن، لە کاتژمێر 12ی شەو هێرشێکی چەکداری لە هەرچوار لاوە کرایە سەر بارەگای لقی 12، تەواو نزیکبونەوە لەو دەرگایانەی کە دێنە نێو لقی 12، بۆیە بە ناچاری پاسەوانەکانمان ئاگادارکردەوە کە تەنیا تەقە بە بەسەر خۆپیشاندەراندا بکەن بە مەبەستی بڵاوەپێکردنیان".
لە خۆپیشاندانەکەی هەڵەبجەدا هیچ کەسێک بریندار نەبووە.
بنكەی پۆلیسی ناو شار لەناو قایمقامیەتدایە، ئەوەش هۆكاری پاراستنی بیناكە بووە لە خۆپیشاندەران، بەڵام بینای پۆلیسی هاتوچۆ، تەنیا چەند پۆلیسێكی كەمی ئێشكگری لێبووە و شارەوانیش تەنیا یەك پاسەوانی مەدەنی لێ بووە.
كوێستان ئەكرەم، سەرۆكی شارەوانی بە (كەركوك ناو)ی وت "شەوان تەنیا سێ پاسەوان مەدەنی لە شارەوانی هەن و ئەو شەوە تەنیا یەك پاسەوانی لێبووە... پاسەوانی مەدەنی چی پێدەكرێت".
شەوان تەنیا سێ پاسەوان مەدەنی لە شارەوانی هەن و ئەو شەوە تەنیا یەك پاسەوانی لێبووە
شایەتحاڵێك كە ماڵیان لە نزیك لقی پارتییە، وتی ئەوانەی لە خۆپیشاندانەكەدا بەشداربون، زۆربەیان گەنج و تەمەن مامناوەند و منداڵیشیان تێدابوو.
هۆبەی دۆسیە سوتاوەکان
کاتێک بڵێسە و دووکەڵی تایە سوتاندن لە نزیک لقی ١٢ی پارتی لە ئاسماندا بوو، دوو ژوری گرنگی شارەوانی سوتان، ئەوانیش ژوری نەخشەدانان و ژوری ئەرشیف و دۆسییەكان بوو.
ژوری ئەرشیف و دۆسییەکان لە قاتی زەمینییە و ١٥ بە ١٥ مەترە، ئەرشیفی ٣٠ ساڵ زیاتری خەڵکی شارەکەی تێدا بووە، بەڵگەکانی زەوی و زار، موڵکایەتی لەناو شەش لۆکەر و چەند گوێنییەکدا هەڵگیرابون.
کوێستان ئەکرەم، سەرۆکی شارەوانی هەڵەبجە، بە (کەرکوک ناو)ی وت "بەشی کۆگای شارەوانی ژمارەیەکی زۆر لە ئەولەویەتی خەڵک سوتێنران، ئەو دۆسییانە هی دوای راپەڕینن، تا ئێستا چەند ئەوەلیاتێکی سەردەمی رژێمی بەعسیش مابونەوە بەڵام ئەوانیش سوتان".
هیچ لەو دۆسیەیانەی بوونەتە خۆڵەمێش لەناو کۆمپیوتەر و داتابەیسدا هەڵنەگیراون، "لە ساڵانی رابردودا سیستمی ئەلکترۆنی نەبووە تا لەڕێگەی داتابەیسەوە داغڵیان بکەین، کارمەندیشمان نەبووە". کوێستان بەوە پاساوی بۆ نەپاراستنی دۆسیەکان هێنایەوە.
بەشێک لەو دۆسیانەی بونە خۆڵەمێش پێشتر گومانی گەندەڵییان لەسەر بووە.
لە سەردەمی شارەوانی پێشوی هەڵەبجەدا 730 پارچە زەوی لە ناوچەی پیشەسازی دابەشکرابون، دۆسیەی 109 پیشەوەر بێ کێشە پەسەندکرابوون، بەڵام 621 دۆسیەی تر لەلایەن ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییەوە ئاڕاستەی داواکاری گشتی کرابون.
دۆسیەیەکی تریش دابەشکردنی نزیکەی چوار هەزار و 500 پارچە زەوی بوو بەسەر کادیران و کەسانی پلە باڵای حزبدا، لەگەڵ 10 پڕۆژەی وەبەرهێنان کە زۆرینەیان لەلایەن شارەوانییەوە زەوییان بۆ دابینکرابوو بێ ئەوەی مۆڵەتیان هەبێت.
چەند رۆژنامەنوس و چالاکوانێکی هەڵەبجە، كە (كەركوك ناو) قسەی لەگەڵ كردون، پێیانوایە سوتاندنی دۆسیەکانی شارەوانی "کارێکی بەرنامە بۆ داڕێژراو بووە"، بۆ پەردەپۆشکردنی گەندەڵی لە دابەشکردنی زەوی و زاردا لە شارەکە.
رێباز کەمال، سەرۆکی گروپی هەڵوێست کە ئەوکات دۆسیەی گەندەڵییەکانی شارەوانیان جوڵاند، بە (کەرکوک ناو)ی وت "ئەو دوو ژورەی سوتاون دورن لە یەک، ئەوانیش ژوری نەخشەدانان لە بەشی پێشەوەی بیناکەیە و لەگەڵ ژوری دۆسیەکان کە لەبەشی پشتەوەی بیناکەیە، نەبونی هیچ هێزێکی پارێزەر لە شوێنەکەدا ئەمانە کۆمەڵێک گومانن لە پشت روداوەکەوە".
گروپی هەڵوێست ساڵی 2015 سەرجەم بەڵگەکانیان رادەستی دادگا کرد، رێباز کەمال دەڵێت "ئەو گەندەڵیانەی کراون بە تەنیا حزب نەیکردون شەخسەکانیش بەشدارن تێیدا".
خدر لە گۆڕستان دێتەوە
کۆتایی مانگی شەشی 2015 ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەزۆرینەی دەنگ متمانەی لە خدر کەریم، سەرۆکی شارەوانی هەڵەبجە وەرگرتەوە و دۆسییەکەی چووە دادگا، "ئەنجومەنی وەزیران لیژنەیەکی بۆ دۆسییەکە پێکهێنا، لیژنەکە بڕیاری بەندکردن و سەندنەوەی متمانەی بۆ سەرۆکی پێشوی شارەوانی دەکرد، بەڵام دواتر بەبڕیاری نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی پێشوی حکومەتی هەرێم، بڕیارەکە گۆڕدرا بۆ ئاگادارکردنەوە"، بەوتەى رێباز کەمال.
خدر کەریم سەرۆکی پێشووی شارەوانی هەڵەبجە رۆژێک دوای سوتانی دۆسیەکان لە شارەوانی هەڵەبجە، دیار نەما، دوای دوو رۆژ لە گۆڕستانێکی دەرەوەی هەڵەبجە دۆزرایەوە و "تەندروستی تێکچوو بوو". وەك پۆلیسی هەڵەبجە دەڵێت، بەڵام تائێستا پۆلیس ئامادە نییە هیچ رونكردنەوەی تر بدات و كەسوكاری خدر كەریمیش بە هەمان شێوە.
بەرپرسەکەی گروپی هەڵوێست دەڵێت ئێمە ناڕازین لەو سوتاندنە، بەڵام لەگەڵ ناڕەزایی هاوڵاتیانین، "دەکرێت گەنجی توڕە بەرد بوەشێنێت، بەڵام سوتاندنی بەڵگە شتێکی دیکەیە، لەبەرئەوە بەگومانەوە سەیری ئەو روداوەی ئەو شەوە دەکەین".
دەکرێت گەنجی توڕە بەرد بوەشێنێت، بەڵام سوتاندنی بەڵگە شتێکی دیکەیە، لەبەرئەوە بەگومانەوە سەیری ئەو روداوەی ئەو شەوە دەکەین
بەڵام نوێنەر جەوهەر چالاکوانەکەی هەڵەبجە، بەدوری دەزانێت گەنجەکان ئاڕاستەکرابن، "بڕوابکەن گەنجی هەڵەبجە زۆر دڵشکاوە، ئەم حزبانە سوکایەتیان بەگەنجی ئەم شارە کردووە".
كوێستان ئەكرەم، روداوەكە بە شتێكی گوماناوی نازانێت، وتی "ئەگەر واشبێت زۆر نەزانانە كراوە، ئەگەر پەیوەندی بە زەویی و زارەوە هەبێت، ئەولەویاتی زەوی و زار و زیادەڕۆیی لە زۆربەی فەرمانگەکانی تریش هەن".
شارەوانی هەڵەبجە سکاڵای لەسەر خۆپیشاندەران تۆمارکردووە و ئاسایشیش کامێراکانی چاودێریان بردووە بۆ دۆزینەوەی ناسنامەی خۆپیشاندەران.
هەر بەهۆی روداوەكەوە، رایكردنی كاروباری هاوڵاتیان لە فەرمانگە حكومییەكانی هەڵەبجە راگیراون.
بەپێی خەمڵاندنێكی ئیدارەی پارێزگای هەڵەبجە، زیانی 80 ملیۆن دینار بەر شارەوانی و 30 ملیۆن دینار بەر هاتوچۆ كەوتووە.
هەڵەبجە تینوێتی بە پارێزگا نەشکاوە
هەڵەبجە لە 2014ەوە بووە بە پارێزگا و لە كابینە جیاوازەكاندا دەیان بەڵێنی جۆراوجۆری پێدراوە. بەڵام نەبونی هەلی كار، پڕۆژەی خزمەتگوزاری جۆراوجۆر و دیارنەبونی سیمای پارێزگا ناڕەزاییەكانی زیاتر كردووە.
ئێستا زیاتر لە ١٥٠ پڕۆژەی خزمەتگوزاری لەو شارە وەستێنراون، دانیشتوانی پارێزگاکە بە ناحیەکانی خورماڵ، سیروان، بیارە و بەمۆوە ١٠٣ هەزار کەس دەبن؛ ٧٠ هەزار کەس لە ناو شاردا دەژین. کشتوکاڵ و گەشتوگوزار لە پاڵ موچەخۆرییدا سەرچاوەی بژێوی یەکەمی خەڵکەکەن.
هەڵەبجە بە یەك دەروازەی سنوری لە خۆرهەڵاتەوە بە ئێرانەوە بەستراوەتەوە، ئەوەش تەنیا کاڵای بازرگانی لێوە هاوردە دەكرێت.
بەپێی ئامارێکی (کەرکوک ناو)، ساڵانە ٢٠٠ بۆ ٣٠٠ ماڵ هەڵەبجە بەجێدەهێڵن، زۆرینەیان روو لە سلێمانی دەکەن، ئەوەش بەهۆی نەبونی دەرفەتی كار و خزمەتگوزاری.
ئازاد تۆفیق، پارێزگاری هەڵەبجە، دوای خۆپیشاندانەکەی 22ی ئاب، ١١ خولەک لەگەڵ مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەت قسەی كرد و داوایكردووە حکومەتی هەرێم دەستی ئابورییان بۆ درێژبکات و كاربكات بۆ دامەزراندنی لیوایەکی پاراستن، هاوشێوەی سلێمانی. ئەو هەنگاوە پێویستی بە رەزامەندی بەغدا هەیە، بەڵام پێناچێت بەئاسانی جێبەجێبێت، چونکە هێشتا بەغدا بەڕەسمی هەڵەبجەی وەک پارێزگار نەناساندووە.
