"سەرباری گۆڕینی سستمی حوکمڕانی لە عیراق، ئێمە هێشتا لە مافی ئاشکراکردنی ئایینەکەمان بێبەشین و ناتوانین پەیڕەوی نەریتەکانمان بكەین، تەنانەت ئایینەکەمان لە بەڵگەنامە رەسمییەکان هاوشێوەی ئایینەکانی تر تۆمار نییە"، ئەحمەد یەکێک لە پەیڕەوانی ئایینی بەهایی لە عیراق وایوت.
ئەحمەد، ناوێکی خوازراوە و وەك خۆی دەڵێت دەترسێت لەوەی خۆی بناسێنێت، بەهۆی بەردەوامی سیاسەتی سڕینەوەیان بەدرێژایی پەنجا ساڵی رابردوو.
ئەو وتی "ئەگەر دۆخەکە بەمشێوەیە بەردەوام بێت، بەرەو لەناوچون دەچین"، لەگەڵ ئاماژەدان بەوەی تائێستا لەسەر ناسنامەی باری کەسێتیدا نوسراوە "موسڵمان".
ئایینی بەهایی بەپێی بڕیارێکی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش بە سەرۆکایەتی حزبی بەعس لەساڵی 1970 قەدەغەکرا، جگەلەوەش، لە ساڵی 1975 تۆمارکردنی بەهاییەکان لە تۆمارەکانی باری شارستانی سڕکرا.
بەهایی ئاینێکی یەکتاپەرستییە، لەلایەن حوسێن عەلی نوری ناسراو بە بەهائوڵا لە نیوەی دووەمی سەدەی نۆزدەیەم دامەزرا.
ئایینەکە لە پارکی (نەجیبیە)ی شاری بەغدا –لەلایەن بەهاییەکانەوە بە باخچەی رەزوان ناسراوە- لەساڵی 1863ی زایینی راگەیەنرا، دوای نەفیکردنی لە ئێرانەوە.
یاسر ئەحمەد، گەنجێکی بەهاییە، دەڵێت بەهاییەکانی عیراق کەوتونەتە نێوان بەرداشی یاساکانی "ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش"ی هەڵوەشاوە و "ئاشنانەبونی کۆمەڵگە" بە ئایینەكەیان.
یاسر وتی "قەدەغەکردنی چالاکییەکانی ئایینی بەهایی بۆ سڕینەوەی ناسنامەی ئایینەکە و شێواندنی وێنەکەی لای ئەو ژمارە کەمەی کە بە ئایینەکە ئاشنان، وایکرد پەیڕەوانی ئایینی بەهایی لە نێوان خۆیاندا نیمچە داخراوبن و بسڵەمێنەوە لە ئاشکراکردنی بیروباوەڕەکانیان، لەکاتێکدا کەسانێکی زۆر کۆمەڵایەتین لەگەڵ پێکهاتە و ئایینەکانی تری کۆمەڵگە".
نەهامەتیەکانی بەهاییەکان بەهۆی داپلۆسین گەیشتە لوتکە لەساڵی 1970، دوای دەرچونی یاسای ژمارە (105)ی تایبەت بە قەدەغەکردنی چالاکییەکانیان کە ژمارەیەک بڕیاری لەخۆگرتبوو و لەرۆژنامەی وەقائیعی عیراقیدا بڵاوکرایەوە.
سلێمانی/ 15 تشرینی یەکەمی 2017/ پیشانگەیەکی کتێبی تایبەت بە پێکهاتەی بەهایی، یەکێکە لە بۆنە دەگمەنەکانی ئەم پێکهاتەیە کە بەئاشکرا بەڕێوەدەچێت
لەپاڵئەوەشدا، بڕیاری ژمارە (358)ی ساڵی 1975 دەرکرا کە تایبەت بوو بە سڕکردنی تۆماری بەهاییەکان لە فەرمانگەی باری شارستانیدا، هاوکات ئەو بڕیارانە بووەهۆی ئەوەی دەست بەسەر موڵکەکانی بەهاییەکان بگیرێت و بەشێکیشیان بخرێنە زیندانەوە، وێڕای لە سێدارەدانی بەشێکی تریان لەو ماوەیەدا.
یەکێک لە نوێنەرانی کۆمەڵی بەهایی لەبەغدا کە نەیویست ناوی ئاشکرابکرێت لەبەر هەمان ئەو هۆکارەی "ئەحمەد" باسی لێوە کرد، بە (كەركوك ناو)ی وت "یاسای ژمارە (105)ی ساڵی 1970 "بەهاییەکانی بێبەشکرد لەهەموو ئەو مافانەیان کە لەجیهان و لەناوخۆ، لەرێککەوتننامە نێودەوڵەتییەکان و دەستوری عیراقدا هاتووە".
ئاماژەشی بەوەدا کە لەداوی دەرچونی ئەو یاسا و بڕیارانە دەستگیرا بەسەر هەموو شوێنەکانی پەرستشیی تایبەت بە بەهاییەکان، جگە لە زەوتکردنی ماڵ و حاڵیان و دەستگیرکردنی بەشێکیان، هاوکات هەزارانی تر لە پەیڕەوانی ئایینی بەهایی بەناچاریی وڵاتیان بەجێهێشت.
"ئێستاش هەر تێدەکۆشین بۆ بەدەستهێنانی سادەترین مافمان وەک پێکهاتەیەک کە رەگ و ریشەی لەم وڵاتەدا هەیە، ئەوەش لەڕێی هەڵوەشاندنەوەی یاساکانی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش، بەڵام بەربەستەکان زۆرن، بەتایبەت لەناو دەسەڵاتی یاساداناندا"، وەک ئەو نوێنەرە دەڵێت.
ئێستاش هەر تێدەکۆشین بۆ بەدەستهێنانی سادەترین مافمان وەک پێکهاتەیەک کە رەگ و ریشەی لەم وڵاتەدا هەیە
"زانیومانه کە بڕیارە ژمارەیەک یاسای سەردەمی ئەنجومەنی هەڵوەشاوەی سەرکردایەتی شۆڕش دەخرێتە بەردەم ئەنجومەنی نوێنەرانەوە بۆ دەنگدان لەسەر هەڵوەشاندنەوەیان، چونکە لەگەڵ دەستوری نوێی عیراق و سستمی دیموکراتیی ئێستا یەکناگرنەوە، بۆیە هەوڵەکانمان چڕکردەوە بۆ ئەوەی یاسای ژمارە (105)یش بخرێتە دەنگدانەکەوە، بەڵام چەند لایەنێکی دیاریکراو لەبەر هۆکاری نەزانراو رێگرییان دروستکرد".
یەکێک لە بنەماکانی ئایینی بەهایی جەختکردنەوەیە لەسەر یەکگرتویی لایەنی روحی نێوان مرۆڤەکان، لەئەمڕۆدا نزیکەی پێنج تا حەوت ملیۆن بەهایی هەیە کە بەرێژەی جیاجیا بەسەر عیراق و زۆربەی وڵاتانی تری جیهان دابەشبون، ئەوەش بەپێی چەند سەرچاوەیەک لەنێو بەهاییەکاندا.
یاساناس قاهیر بەرزنجی دەڵێت: دەستوری نوێی عیراق زۆر رونە بەتایبەتی لە ماددەی (41) کە تیایدا هاتووە "عیراقییەکان ئازادن لە پابەندبون بە باری کەسێتییان، بەپێی ئایین و مەزهەب و بیروباوەڕەکانیان، ئەو کارەش بەیاسا رێکدەخرێت"، هەروەها ماددەی (42) کە جەختدەکاتەوە لەسەر ئەوەی "هەموو تاکێک ئازادی فیکر و بیروباوەڕی هەیە".
یراقییەکان ئازادن لە پابەندبون بە باری کەسێتییان، بەپێی ئایین و مەزهەب و بیروباوەڕەکانیان، ئەو کارەش بەیاسا رێکدەخرێت
رونیشیکردەوە کە یاسای ژمارە (105)ی ساڵی 1970 کە چالاکییەکانی بەهاییەکانی قەدەغەکردووە، یەکناگرێتەوە لەگەڵ پرنسیپەكانی مافەکانی مرۆڤ کە لە دەستوری عیراق و پەیماننامە نێودەوڵەتییەکاندا هاتووە.
بەهاییەکانی عیراق، لە ئازادییەوە بەرەو داپڵۆسین
نوسەر و چالاکوان عەمار حاتەم دەڵێت یاسای عیراقی بۆ یەکەمجار لەساڵی 1917 دانی نا بەتایەفە ناموسڵمانەکاندا، لەدوای ئەوەوە کەمینەکان، لەنێویاندا بەهاییەکان، دەیانتوانی گرێبەستی هاوسەرگیری لە دادگا مەدەنییەکاندا تۆمار بکەن و بۆنە و مەراسیمە ئایینەکانی تایبەت بەخۆیان لە کۆڕ و مەجلیسەکانیان سازبکەن.
هاوکات رێگەیانپێدرا نەریتەکانیان بەئاشکرا و بەئازادیی پەیڕەوبکەن، دوای ئەوەی دەستوری عیراق کە لەمانگی ئاداری 1925 دانی نا بە ئازادی ئایین و بیروباوەڕ.
جگە لەوەش، لە رێبەری رەسمیی تایبەت بە وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی عیراق لەساڵی 1936دا ناوی بەهاییەکان وەک کەمینەیەکی عیراق هاتووە، سەرەنجام دەستوری عیراقی مافی ئەم کەمینەیەی وەک کەمینەکانی تری عیراق زامنکرد.
کۆپییەک لە رەگەزنامەی عیراقی هاوڵاتییەک کە لەبەشی تایبەت بەناوی ئایین نوسراوە "بەهایی"
عەمار حاتەم وتیشی "لە دوای ساڵی 1934ەوە و لە دوای یەکەم سەرژمێری دانیشتووان، بەهاییەکان توانیان ئایینەکەی خۆیان لە سەرژمێریی و تۆماری دانیشتووان و دەفتەری نفوس تۆمار بکەن، ئەوەش لەساڵی 1947 دوبارە بۆوە".
لەگەڵئەوەشدا، ناوی ئایینی بەهایی لە پێناسی رەگەزنامەی عیراقیدا جێگیرکرا.
خاڵی وەرچەرخان
عمار حاتەم رونیکردەوە کە سەرەتای تەنگهەڵچنین بە بەهاییەکان لەدوای کودەتای شوباتی ساڵی 1963 دەستیپێکرد، لەڕێی گرتنەبەری چەند رێکارێکەوە کە بە دەرکردنی بڕیاری ژمارە 358 لە 24ی تەموزی 1975 کۆتاییهات، بەپێی ئەو بڕیارە، تۆمارکردنی بەهاییەکان لە فەرمانگەکانی باری شارستانی وەستێنرا.
بەوەش بەهاییەکان بێبەشکران لە تۆمارکردنی گرێبەستەکانی هاوسەرگیری لە تۆماری باری شارستانیی، هەروەها بێبەشکران لە پێناسی باری شارستانی، مافی بە دەستهێنانی پاسپۆرت، دامەزراندن، وەرگرتن لە زانکۆکان و کڕین و فرۆشتنی خانوو و موڵکەکانیان.
سەرەنجام بەشێک لە بەهاییەکان ناچاربون ناوی ئایینەکەیان بگۆڕن، ئەوەش دژ بەیەکە لەگەڵ سادەترین پرنسیپەکانی مافەکانی مرۆڤ کە جەخت لەسەر ئازادی بیروباوەڕ دەکەنەوە.
حاتەم دەڵێت ئێستا دوای تێپەڕبونی زیاتر لە پێنج دەیە بەسەر دەرچونی یاسای ژمارە (105)ی ساڵی 1970، لەدوای ئەو هەموو گۆڕانکاریی و روداوانەی شێوەی نەخشەی سیاسی و کۆمەڵایەتییان لەعیراقدا گۆڕی، هیچ شتێک بۆ بەهاییەکان نەگۆڕاوە و ئێستاش بێبەشن لە مافی پەیڕەوکردنی نەریتە ئایینییەکانیان.
