"لە گفتوگۆیەكی قوڵداین دەربارەی بەرهەمەكانی شۆڕشی تشرین، لە خۆمان دەپرسین چیمان گۆڕی و دەبێت چی بكەین"، بە ووتەی سەمیر ئەحمەد كە یەكێك بوو لە رێكخەرانی خۆپیشاندانەكانی تەحریر لە بەغدا، گرنگترین پرسیار ئەوەیە دوای کوژرانی سەدان كەس، رفاندن و برینداركردنی هەزاران خۆپیشاندەر، "شۆڕش" بۆ وایلێهات؟
ئەوە پرسیاری دەیان چالاكوان و رێكخەرانی خۆپیشاندانەكانی بەغدا و پارێزگاكانی تری ناوەڕاست و باشوری عیراقە كە لە تشرینی یەكەمی 2019ەوە دەستیپێكرد و دوای ساڵێك و یەك مانگ كۆتاییان پێهات.
ئەو چالاكوانانە، لە نمونەی سەمیر ئەحمەد، كە زۆرینەیان لە مەرگ گەڕاونەتەوە، شارەكانی خۆیان بە جێهێشتووە و زۆرینەیان لە هەرێمی كوردستان دور لە كەسوكاریان دەژین، دوای ئەوەی روبەڕوی رفاندن، ئەشكەنجەدان و هەڕەشەی كوشتن و سوكایەتی بونەوە. پرسیاری جدیی ئەوان ئەوەیە ئایا "شۆڕش تەواو بووە؟".
چیرۆكی مەرگێکی حەتمی
سەمیر ئەحمەد (27ساڵ)، ناوی خوازراوی یەكێك لە رێكخەرانی خۆپیشاندانەكانی گۆڕەپانی تەحریرە لە بەغدا، لە یەكی تشرینی یەكەمی 2019ەوە لە یەكەم رۆژی خۆپیشاندانەكانەوە بەشداریكردووە تا لە شوباتی 2020دا رفێنرا و وەك ئەوەی وەسفی شێوازی رفاندنەكەی دەكات نێوانی مەرگ و ژیان تەنیا "تاڵە موویەك" بووە.
سەمیر لە ترسی تۆڵەسەندنەوە و كوشتنی لەپای بەشداریكردنی لە خۆپیشاندانەكان، هێشتا نایەوێت بەهیچ شێوەیەك ناوی ئاشكرابكات. ئەو كاتژمێر 9:30ی شەوی 22 شوباتی 2020، لەوكاتەی لەگەڵ هاوڕێیەكیدا لە ناوچەی كەڕادەی بەغدا نانی ئێوارەیان دەخوارد و بەرەو گۆڕەپانی تەحریر لە گەڕانەوەدابون، سێ ئۆتۆمبێلی مەدەنی لەبەردەمیاندا دەوەستن، ژمارەیەك چەكدار دابەزین و هەردوكیان رفاندن.
"دەموچاوی هەندێکیان پێچرابوو، منیان بە پاڵنان و بەزەبری هێز خستە ناو ئۆتۆمبێلێكەوە و هاوڕێیەكەشم بۆ ناو ئۆتۆمبێلێكی تر"، سەمیر زیاتر وتی "توند دەموچاویان بەستم، منیان خستە ژێر پێ و ئیتر هیچ ئاگام لە هاوڕێیەکەم نەما... نزیکەی کاتژمێرێک تا کاتژمێر و نیوێک بە ئۆتۆمبێل رۆیشتین، لە شوێنێك دایانبەزاندم و لە ژورێك بێئەوەی دەست و چاوم بكەنەوە زیندانیانكردم".
"هەستم بە رۆژ و شەو نەدەكرد، رۆژانە ژەمێك یان دوو ژەم خواردنیان بۆ دەهێنام، ئەویش تەنیا ئاو و پەتاتە، رەفتاریان زۆر خراپ بوو، بەردەوام لەژێر ئەشكەنجەدا لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ دەكردم، دەیانویست ئەوە بڵێم كە خۆیان دەیانویست".
بەردەوام لەژێر ئەشكەنجەدا لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ دەكردم، دەیانویست ئەوە بڵێم كە خۆیان دەیانویست
سەمیر ئەحمەد دەڵێت هیچ كات دەست و چاوی نەدەكرایەوە، "جوێنیان بە كەسوكار و هاوڕێ كچ و كوڕەكانم دەدا كە لە گۆڕەپانی تەحریر بون، پێدەچوو زۆر لە نزیكەوە چاودێری منیان كردبێت، ئاگاداری هەموو جموجۆڵ و زانیارییەكی من بون، وەك ئەوە وابوو هەر لەناو چادرەكەی من لە تەحریر پێكەوە بوبین".
لەكاتی لێكۆڵینەوەكاندا و لەژێر ئەشكەنجەدا سەمیریان ناچار كردووە، بڵێت "هەردوو كونسوڵخانەی ئەمریكا و ئەڵمانیا پاڵپشتی داراییان كردوین"، زیاتر وتی "لێكۆڵینەوەكان بە ڤیدیۆ تۆماردەكران، چونكە گوێم لێبوو كاتی دەستپێكی لێكۆڵینەوە دەیانوت هێشتا كامێرا ئامادەنییە".
"دەیانویست جگە لە ناوبردنی ئەمریكا و ئەڵمانیا، ناوی هەندێك سەركردەی سیاسی ناسراوی عیراق بڵێم گوایا پاڵپشتیمان دەكەن".
سەمیر لەوكاتەدا هیچ زانیارییەك لەبارەی هاوڕێیەكەوە نازانێت. بەڵام لە گۆڕەپانی تەحریر لە ماوەی ئەو سێ رۆژەی رفاندنیاندا، بەشێك لە چالاكییەكان تایبەت كرابون بۆ داواكردن بۆ ئازادكردنی ئەو دوو چالاكوانە.
"لەو شوێنەی زیندانی كرابوم، زۆر بێدەنگ و هێمن بوو، هەستم بە بونی دەستگیركراوی تر نەدەكرد".
شەوی 25ی شوبات، دوای 72 كاتژمێر لە رفاندنی، سەمیریان لە ژورەكەی دەرهێنا و هەر بەچاو بەستراوی خستیانە ناو ئۆتۆمبێلێكەوە.
"پێموابوو ئیتر مەرگ زۆر نزیك بۆتەوە، هەستێكی زۆر ناخۆشم هەبوو، رەفتار و هێنانەوەی میللی تفەنگ ئەو هەستەی لای دروستكردم ئیتر كاتی كوشتنمە"، سەمیر كاتێك مانگی رابردوو (كانونی یەكەم) لە شارێکی هەرێمی کوردستان بەگریانەوە ئەمەی بۆ (كەركوك ناو)، گێڕایەوە. وتی "ئێمە داوای نیشتیمانمان دەكرد كە كەرامەتی مرۆڤی تیادا پارێزراو بێت و لە دەستی میلیشیا رزگاربین ".
ئۆتۆمبێلەكە بەڕێدەكەوێت و هەمان ئەو ماوەیە دەڕوات كە یەكەم شەو سەمیر رفێنرا، لەپڕ یەكێك لە چەكدارەكان بە شۆفێرەكە دەڵێت "ئیتر بوەستە".
"منیان داگرت، دەستیان كردمەوە و لولەی دەمانچەیان خستەسەر سەرم، لە دڵی خۆمدا وتم ئیتر ئەمە دوا چركەی ژیانمە"، سەمیر زیاتر وتی "چەكدارەكە وتی: بەهیچ شێوەیەك تا 10 خولەكی تر نە لێرە دەجوڵێی نە چاوت دەكەیتەوە... ئیتر دەرگای ئۆتۆمبێلەكەیان داخست و رۆیشتن".
منیان داگرت، دەستیان كردمەوە و لولەی دەمانچەیان خستەسەر سەرم، لە دڵی خۆمدا وتم ئیتر ئەمە دوا چركەی ژیانمە
ئەو هەر لەو شوێنە دەبورێتەوە و دەكەوێتە سەر زەوی، بەجۆرێك وەك خۆی دەڵێت تەنانەت نەیتوانیووە چاویش بكاتەوە. سەمیر فرمێسك بە چاوەكانیدا دەهاتە خوارەوە و وتی "نازانم چۆن لە مەرگ گەڕاومەتەوە و رزگارم بووە".
دوای ئەوەی هۆشی دێتەوە، دەبینێت ژمارەیەك گەنج دەیانەوێت چاوی بكەنەوە و ئاو بە سەریدا دەکەن، "وایاندەزانی من شەڕم كردووە".
سەمیر ژمارەی مۆبایلی باوكی بەو گەنجانە دەدات و دواتر كەسوكاری بە چوار ئۆتۆمبێل دەچنە شوێنەكە، كە رێگای سەرەكی نێوان بەغدا – كوت، بوو.
"كەسوكارم خێرا دابەزین و بە راكردن باوەشیان پێدا كردم، دواتر كە گەیشتمەوە ماڵ، بینیم دایكم لەسەر جێگا بوو و باری تەندروستی بەهۆی منەوە تێكچوو بوو، ماڵمان لە پرسەیەكی بێ چادر دەچوو".
دوای سێ رۆژ لە رزگاربونی، سەمیر بەغدا بە جێدەهێڵێت و دەچێتە هەولێر، بەڵام دوای مانگێك دوبارە دەگەڕێتەوە بۆ بەغدا، بەبێ ئەوەی سەردانی گۆڕەپانی تەحریر بكاتەوە.
"تەنیا بەشداریم لە هەندێك چالاكی وەك كۆبونەوە و بینینی گەنجان دەكرد لە دەرەوەی گۆڕەپانی تەحریر"، دوای ماوەیەك جارێكی تر بۆ هەولێر دەڕوات، دوای ئەوەی هەستدەكات چاودێری دەكرێت و هەڕەشەی لەسەرە.
ئێستا سەمیر و دەیان چالاكوانی تری خۆپیشاندانەكان، لە هەولێر و سلێمانییەوە رۆژانە یەكتر دەبینن و گفتوگۆی بەرهەمەكانی "شۆڕشی ئۆكتۆبەر" دەكەن، كەموكورتییەكان دەستنیشاندەكەن و دەپرسن بەرهەمی كوژرانی سەدان گەنج چی بوو؟
"شۆڕشی تشرین" چی گۆڕی؟
ئەوە پرسیارێكی بەردەوامی سەمیر و هاوڕێیەكانێتی، ئەو دەڵێت "لەڕوی سیاسیی و ئابورییەوە، ئامانجێکی ئەوتۆی نەبووە... بەڵام لەڕوی کۆمەڵایەتیی و هۆشیاری تاکەکانەوە زۆر دەستکەوت بەدیهات".
"بۆ نمونە نەوەی نوێ هۆشیاریان لا پەیدابووە كە ئەم دەسەڵات و شێوازی بەڕێوەبردنە گونجاو نییە، جگە لەوەش لەم شۆڕشە هیچ سنورێک نەمایەوە بۆ جیاکاریی نەتەوەیی، مەزهەبیی، ئایینی و رەگەزی، هەموان پێکەوە لە پێناو نیشتیمان خەباتمان کرد".
لەم شۆڕشە هیچ سنورێک نەمایەوە بۆ جیاکاریی نەتەوەیی، مەزهەبیی، ئایینی و رەگەزی
خۆپیشاندانەكانی عیراق لە داواكردن بۆ خزمەتگوزاریی، دەرفەتی كار و چاكسازیی، سەركێشا بۆ هەڵوەشانەوەی حكومەت، هەڵبژاردنی پێشوەختە و دامەزراندنی كۆمسیۆنێكی بێلایەن.
حكومەت هەڵوەشایەوە و كۆمسیۆنێكی نوێی هەڵبژاردن دامەزرێنرا، بەڵام ئەوەی روینەدا هەڵبژاردنی پێشوەختە و دەرفەتی كار و چاكسازی بوو، وەك سەمیر جەختیلێكردەوە. "وتمان حوكمڕانی بەمشێوازی 17 ساڵەی رابردوو شكستیهێناوە، نابێت لەسەر بنچینەی تایەفی و نەتەوەیی حوكمڕانی بكرێت، نابێت مافەکانی مرۆڤ پێشێلبكرێت و دەبێت ئازادی رادەربڕین فەراهەم بكرێت".
ئەو وتی "ئەوانەمان پێ نەگۆڕدرا، عیراق سەروەری خۆی لە دەستداوە و هیچ رێزێکی تیادا نەماوە بۆ تاكەكانی، دەبینین کە ژمارەیەک مافیا بەڕێوەی دەبەن".
بەڵام سەمیر ئاماژە بە دەستكەوتەكانی ئەو خۆپیشادانانە دەكات و دەڵێت "شۆڕشی ئۆکتۆبەر بیروبۆچونی بەشێک لەو گەنجانەی کە هەڵگری بیری دەمارگیریی و تایفی بون گۆڕی، کاتێك دەهاتن بۆ گۆڕەپانی تەحریر و بەشداریان لە چالاکییەکان دەکرد... هەمیشە دەڵێم ئەو گۆڕەپانە ئەوەندەی هەزاران کۆڕ و وێركشۆپ لەسەر بابەتی بنیاتنانی ئاشتی لە عیراق سودی هەبووە".
خۆپیشاندەران دەستلەكاركێشانەوەی سەرۆك وەزیران بە دەستكەوتێكی تر دەزانن، "بەڵام لەهەمانکاتدا بە حکومەتەکەی مستەفا کازمی قایلنین، چونکە هیچ گۆڕانکارییەکی ئەوتۆ روینەداوە، ئێمە باسی گۆڕینی دەموچاومان نەدەكرد، بەڵكو رەخنەمان لە سیستمەكە هەبوو، دەمانویست یاسا و بڕیارەكان بۆ هەمووان بن و رێزیان لێبگرین... میلشیاکان و حیزبەکان هێشتا بەهێزتر دەبن و مافەکانی مرۆڤ پێشێلدەكەن و قوتی ژیانیان دەخۆن"، سەمیر وایوت. لەگەڵ جەختكردنەوە لەوەی یاسای هەڵبژاردنەکان لەسەر خواستی ئەوان نەبووە.
كەموكورتییەكانی "شۆڕشی تشرین"
رێكخەرانی خۆپیشاندانەكان هەندێك رەخنەی جددیی روبەڕوی خۆیان دەكەنەوە و وەك "هەڵەكانی شۆڕش" ناویان دەبەن. پێیانوایە ئەوەش هۆكاری ئەوە بووە كە بە ئامانجی تەواو نەگەن.
سەمیر ئەحمەد وتی "نەمانتوانی دەستەیەک بۆ سەركردایەتی شۆڕش دیاری بكەین، تا لەو رێیەوە داواكارییەكانمان بە باشی بگەیەنین و خۆپیشاندەران لە چەترێكدا كۆبكەینەوە".
هەروەها وتی "نەبونی سەركردایەتی هۆكار بووە بۆ ئەوەی سەرۆك وەزیرانی نوێ سەركەوتوو بێت لە بەكارهێنانی رەمزەكانی شۆڕش لە سودی خۆی بە پێدانی پۆست لە كابینەكەیدا".
سەركردەكانی "شۆڕش"ی دوێنێ و هەڵاتووەكانی ئەمڕۆ
هێشتا هیچ ئامارێكی رەسمی لەبەردەستدا نییە دەربارەی رێكخەر یان چالاكوانی خۆپیشاندانەكان کە ئێستا لە ناوچە جیاجیاكانی عیراق خۆیان حەشارداوە و بەردەوام هەڕەشەی كوشتن و رفاندنیان لێدەكرێت، ئەوەش بەپێی كۆمسیۆنی باڵای مافەكانی مرۆڤ بەهۆی هەستیاری كەیسەكان و هێشتنەوەیانە بەنهێنی لە ترسی تۆڵەسەندنەوەی گروپە چەكدارە جیاوازەكان.
سارە ئەیاد (21ساڵ)، یەكێكە لەو چالاكوانەی كە لە یەكێك لە شارەكانی هەرێمی كوردستان دەژیت، بە (كەركوك ناو)ی وت "بەردەوام لە بەغدا چاودێری دەكرام، چاودێری كۆڵان و ماڵ و شوێنی رۆیشتنم، بۆیە بەغدام بەجێهێشت...".
سارا لە 27ی تشرینی یەكەمی 2019 بۆ یەكەمجار بەشداری لە خۆپیشاندانەكان كرد لە بەغدا، سەرەتا بەشێوەی پچڕپچڕ و دواتر لەگەڵ دەزگیرانەكەیدا بڕیاریاندا بە بەردەوامی بمێننەوە.
"كە بووم بە یەكێك لە چالاكوانەكانی گۆڕەپانی تەحریر، سەرەتا لەڕێی پەیجەكەمەوە هەڕەشەم لێدەكرا، دواتر رۆژێك وێنەی خۆم و دەستگیرانەكەم لە پەیجەكان بڵاوبۆوە بۆ ناشرینكردنی گۆڕەپانەكە، سوكایەتیم پێكرا، بەڵام ئەمانە نەبونەهۆی ساردكردنەوەم، تا بە چەك پەلاماری گۆڕەپانەكەیاندا و مەترسی لەسەر ژیانمان دروستبوو"، سارا وایوت.
بەپێی ئاماری کۆسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤ لە عیراق، 498 خۆپیشاندەر و 14 كەس لە هێزە ئەمنییەكان لە ماوەی دەستپێكی خۆپیشاندانەكان تا كۆتاییهاتنی كوژراون. لەگەڵ برینداربونی 23 هەزار و 55 كەس لە خۆپیشاندەران.
هەر لەو ماوەیەدا دوو هەزار و 547 كەس دەستگیركراون و هێشتا 226 كەسیان ئازادنەكراون، لەگەڵ رفاندنی 72 كەس، ئەوەش بەپێی وتەی بەسمە ئەحمەد، ئەندامی ئەو كۆمسیۆنە بۆ (كەركوك ناو).
بەسمە وتی "ئامارێكی رەسمی ئەو كەسانەمان لا نییە كە ماڵ و حاڵیان بەهۆی هەڕەشەوە بەجێهێشتووە، چونكە ئەو كەیسانە زۆر هەستیار و نهێنین".
ئامارێكی رەسمی ئەو كەسانەمان لا نییە كە ماڵ و حاڵیان بەهۆی هەڕەشەوە بەجێهێشتووە، چونكە ئەو كەیسانە زۆر هەستیار و نهێنین
لە تەواوی خۆپیشاندانەكاندا، 387 بارەگای حزبی، بینای حكومی و ماڵی هاوڵاتیان سوتێنران و 216 كەیسی پێشیلكاریش بردراونەتە دادگا.
بەپێی راپۆرتێكی ئەو كۆمسیۆنە، كە (كەركوك ناو) لەزاری بەسمە ئەحمەدەوە زانیارییەكانی وەرگرتووە "حکومەت نەیتوانیووە داخوازیی جەماوەر و چالاکوانەکان جێبەجێبكات و رێوشوێنی پێویست بگرێتەبەر سەبارەت بەو تاوانانەی دژ بە خۆپیشاندەران کراون و ئەنجامی لێكۆڵینەوەكانی رابگەیەنێت".
ئەوەش لەكاتێكدایە مستەفا كازمی، لە سەرەتای دەستبەكاربونی وەک سەرۆك وەزیران كۆمەڵێك بەڵێنیدا بۆ سزادانی تاوانباران و ئەوانەی خۆپیشاندەرانیان كردۆتە ئامانج.
بەسمە، وتی "هێشتا ئەفسەر و کارمەندانی پۆلیس لە باتی دادگا بڕیاردەدەن دەربارەی کەیسی خۆپیشاندەرانی دەستگیركراو و تۆمەتبارانی كەیسەكانی پێشێلكاریکردن".
هێشتا ئەفسەر و کارمەندانی پۆلیس لە باتی دادگا بڕیاردەدەن
دۆخی ئێستای چالاكوانی خۆپیشاندانەكان هەمان دۆخی سەردەمی خۆپیشاندانەكانە، بۆ نمونە سارە ئەیاد (21ساڵ) دەڵێت "هێشتا ناتوانم بگەڕێمەوە زێدی خۆم، لە ناوەڕاستی كانونی یەكەمی رابردوودا، جارێك گەڕامەوە بۆ بەغدا، بەڵام هەموو رۆژێک ئۆتۆمبێلێكی جامڕەش چاودێری دەكردم، ناچار بەغدام بەجێهێشتەوە... لێرە هێزێك نییە تا سكاڵای لای بکەین، دۆخ هەمان دۆخی جارانە و هیچ نەگۆڕاوە".
خالد خالدی، کە چاودێری دۆخی مافەکانی مروڤە لە عیراق و لە ماوەی خۆپێشاندانەکانی ئۆکتۆبەردا بەشێوەیەکی مەیدانی چاودێریی پێشێلکارییەکانی کردووە، دەڵێت "چالاكوانی خۆپیشاندانەكان هێشتا لە مەترسییەكی گەورەدا دەژین و لە ترسی تۆڵەسەندنەوەی گروپە چەكدارییەكان زۆرینەیان لە هەرێمی كوردستان دەژین... ئەو گروپانە ترسییان لە دوبارەبونەوەی خۆپیشاندانەكان هەیە كە لە بەرژەوەندییان نییە".
خالد داوایكرد ئەو هەڕەشانە لەلایەن حكومەت، رێكخراوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکانەوە بەهەند وەربگیرێن، نەك وەك كەیسی ئاوارە مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت.
سارا ئەیاد كە ئێستا لە هەرێمی كوردستان دەژیت، دەڵێت "هەستێکی خەمناکی" هەیە و دەڵێت "تەحریر بۆ ئێمە تەنیا شوێنی خۆپیشاندان نەبوو، پێمانوابوو تەحریر دەستپێکی ژیانێکی نوێ دەبێت بۆ عیراقییەكان، ئەو ژیانەی كە شۆڕشی ئۆكتۆبەر نەیتوانی بیهێنێتەدی".
لای سەمیر ئەحمەد هەرگیز شۆڕشی ئۆكتۆبەر كۆتایی نەهاتووە، و "ئێمە لەپێناو نیشتمانێکدا كە هەمووان تیایدا بژین و پارێزراوبن دەستمانپێكرد و هێشتا ئەو شۆڕشە لەناخماندایە".
"بەردەوامین؛ بیریش لەوە دەكەینەوە چی بكەین و میكانزیمی داهاتوو چی بێت".
