بەڕوخسارێکی گەشاوەوە، نوێنەرانی کەمینە ئاینییەکان هاتنە ناو هۆڵی کۆنگرە رۆژنامەییەکان و لەوێ "سەرکەوتن"یان راگەیاند بەسەر پڕۆژە یاسای دادگای فیدراڵی.
پڕۆژە یاساکە پێداگری دەکرد لەسەر هەبونی پسپۆڕی شارەزایانی ئیسلامی، کە مافی "ڤیتۆ"یان هەبێت لەسەر ئەو یاسایانەی دژ بەیەکن لەگەڵ بنەما جێگیرەکانی ئیسلام، کە بە "باڵادەستی ئایینی بەسەر کەمینەکان" لەقەڵەم دەدرا.
ئەنجومەنی نوێنەران شکستی هێنا لە مسۆگەرکردنی نیسابی دوو لەسەر سێی ئەندامان بۆ تێپەڕاندنی پڕۆژە یاسای دادگای فیدراڵی، بۆیە ناچاربوو دانیشتنی ئێوارەی پێنجشەممە، 18ی ئاداری 2021 بەئامادەبونی 205 ئەندام سازبکات و دەنگدان رێکبخات لەسەر یاسای کارپێکراوی دادگای باڵای فیدراڵی بۆ ساڵی 2005 کە لەلایەن لیژنەی یاساییەوە پێشکەش کرابوو.
نوێنەرانی کەمینەکان لە پەرلەمان دڵخۆشی خۆیان سەبارەت بەو دەنگدانە دەربڕی، لەو بارەیەوە یونادم یوسف کەنا، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیی هاوبەش لەگەڵ نوێنەرانی کەمینەکان وتی "نوێنەرانی پێکهاتەی سابیئە، ئێزیدیی و مەسیحی بایکۆتی هەرسێ دانیشتنەکانی پێشویان کردبوو، چونکە دەرکردنی یاسا نوێیەکە پەلەپروسکێی تیادا کرا، هەندێك خاڵی لەخۆگرتبوو کە کاریگەری لەسەر یەکڕیزی کۆمەڵایەتی هەبوو".
یونادم کەنا ستایشی هاریکاری نێوان هێزە مەدەنییەکان، کۆمەڵگەی مەدەنیی، رێکخراو و یەکێتی و سەندیکاکانی کرد کە لەگەڵ هەموارکردنی یاساکەدا بون نەک پڕۆژە یاسا نوێیەکە، هەروەها سوپاسی ئەو ئەندام پەرلەمانانەی کرد کە پاڵپشتی کەمینەکانیان کرد و بایکۆتی دانیشتنەکانیان کرد بۆ رێگرتن لە بەدیهێنانی زۆرینەی دوو لەسەر سێی ئەندامان.
هەموارە نوێیەکە ماددەیەکی نوێی بۆ زیاد کرا کە گرەنتی هاوسەنگیی کەمینەکان دەکات لە دادگای فیدراڵیدا، ئەوەش بەوتەی یونادم کەنا، کە ئاماژەی بەوە کرد ئەو هەموارە لەپێناو پێکهێنانی دادگای فیدراڵیی و ئەنجامدانی هەڵبژاردن بوو لەکاتی خۆیدا، بەو پێیەی پەسەندنەکردنی یاسای دادگای فیدراڵی یەکێک بووە لە ئاستەنگەکانی بەردەم ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت لە عیراقدا.
ڤیدیۆ/ 19ی ئاداری 2021/ کۆنگرەی رۆژنامەیی نوێنەرانی کەمینەکان لە پەرلەمانی عیراق
پەرلەمانتار رەیحان حەنا ئەیوب، وتی "دوای چەندین رۆژ لە گفتوگۆ و کۆبونەوە و بایکۆتکردنی دانیشتنەکان وەک هەوڵێک بۆ شکاندنی نیسابی یاسایی، ئەمڕۆ یاسای هەموارکرنەکە پەسەندکرا، بڕگەیەکیشی بۆ زیادکرا کە نوێنەرایەتیکردنی هەموو پێکهاتەکان لەخۆدەگرێت لەیاساکەدا"، جەختیشیکردەوە کە "بەپێی ئەم هەموارکردنە توانیمان پارێزگاری لە دەوڵەتی مەدەنی بکەین".
عیراق بۆ هەمووانە
"عیراق بۆ هەمووانە و بەهیچ شتێک بەدەر لە دەوڵەتی مەدەنی قایل نابین"، وەک ئەسوان کلدانی، نوێنەری پێکهاتەی مەسیحی لە پەرلەمانی عیراق جەختیلێکردەوە، کلدانی بە (کەرکوک ناو)ی وت کە رەتکردنەوەی دانانی شارەزایانی شەریعەی ئیسلامی لە دادگای فیدراڵیدا لە ترسی ستەمکردن لە بەشێک لە کەمینەکانی عیراق سەرچاوەی گرتووە، لەو بڕیارانەی کە لە دادگاکەوە دەردەچێت.
رونیشیکردەوە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی کۆتایی و پابەندن و قابیلی تانەلێدان نین، بۆیە لەکاتی هەبونی شارەزایانی شەریعەی ئیسلامی، هەندێک لە بڕیارەکان نادادپەروەر دەبن بۆ هاوڵاتی عیراقی غەیرە موسوڵمان بەهۆی بەکارهێنانی مافی "ڤیتۆ" لەلایەن ئەو شارەزایانەوە، ئەوەش بەوتەی کلدانی یەکناگرێتەوە لەگەڵ یاساییبوونی دادگای فیدراڵیی و لەگەڵ مافەکانی مرۆڤ بۆ پێکهاتەکانی تر.
هەربۆیە کلدانی بەپێویستی دەزانێت عیراق بۆ هەمووان بێت، "داوای دەوڵەتی مەدەنی دەکەین"، وتیشی "ئێمە وەک پێکهاتەی مەسیحی ترسمان هەبوو لەو بابەتە، بەڵام نەمانهێشت تێپەڕێنرێت بەهۆی بایکۆتکردنی دانیشتنەکان و رێگرتن لە بەدیهاتنی نیسابی یاسایی، بۆیە دنگ درا بۆ هەموارکردنی یاسای کارپێکراو".
پاراستنی مەدەنیبوونی دەوڵەت
شارەزای یاسایی ئەحمەد هەبادی پێیوایە هەموارکردنی یاسای دادگای فیدراڵی "مەدەنیبوونی دەوڵەتی پاراست لەڕێی دورخستنەوەی پیاوانی ئایینی و فەقیهەکان و پشتبەستن بە دادوەرەکان بەتەنیا".
لە دەستوری عیراقدا هاتووە کە تەنیا دادوەر بۆی هەیە دادگا بەڕێوە ببات و بڕیار دەربکات، ئەوەش بەپێی ماددەی 88 کە جەختدەکاتەوە لە سەربەخۆبونی دادوەران و رێگەنادات هیچ دەسەڵاتێک دەست وەربداتە دادگا و کاروباری دادوەری، وەک عەبادی ئاماژەی پێکرد.
وێڕای ئەوەش عەبادی وتی ئەگەر پیاوانی ئایینی و شارەزایانی شەریعەتی ئیسلام بەشێک بونایە لە ئەندامانی دادگای فیدراڵی، ئەوا دادگاکە دەبووە شوێنی ململانێ بەهۆی جیاوازی حوكم و یاساکانی لە نێوان تایەفەیەک و تایەفەیەکی تردا، سەرەنجام دادگا دەبێتە گۆڕەپانی ململانێی تایەفیی و مشتومڕی فیقهی کە کۆتاییان نەدەهات، هەروەها دەبووە هئی پەکخستنی زۆربەی یاساکان.
ئەگەر پیاوانی ئایینی و شارەزایانی شەریعەتی ئیسلام بەشێک بونایە لە ئەندامانی دادگای فیدراڵی، ئەوا دادگاکە دەبووە شوێنی ململانێ بەهۆی جیاوازی حوكم و یاساکانی لە نێوان تایەفەیەک و تایەفەیەکی تردا
لەلایەکی ترەوە، بەرەی عیراقی بۆ دیالۆگی نیشتمانی شکسخواردنی هەوڵی بەشداریپێکردنی پیاوانی ئایینی لە دادگای فیدراڵی بەسەرکەوتنی قوڵایی شارستانیی عیراق و هەنگاوێک بەرەو چەسپاندنی دەوڵەتی مەدەنی ناوبرد، کە ئامێز دەکاتەوە بۆ هەموو رۆڵەکانی و رێز لە هەموو ئایین و تایەفەکان دەگرێت.
لەو بارەیەوە، بەرەی عیراقی بۆ دیالۆگی نیشتیمانی کە ساڵح موتڵەگ سەرۆکایەتی دەکات، لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند، "سەرکەوتنی مەدەنییەت لە ئەنجامی کۆدەنگیی و فشاری رای گشتیی و هەموو ئەو چالاکییە کۆمەڵایەتییانە بوو کە پێداگربون لەسەر گرنگی جیاکردنەوەی ئایین لە دەوڵەت"، لەگەڵ جەختکردنەوە لەسەر گرنگی ئەوەی ئەم هەنگاوە "پاڵنەرێک بێت بۆ بەرەوپێشچون لەسەر رێچکەی دەنگدان لەسەر ئەو یاسایانەی مەدەنییەت بۆ عیراق دەگێڕێتەوە دەچێتە پاڵ ئیرادەی زۆرینەی رۆڵەکانی گەلی عیراق".
بەرەی عیراقی بۆ دیالۆگی نیشتیمانی وتیشی پێویستە هەمووان بزانن کە "عیراقییەکان گەلێکی زیندون و هەوڵەکانی سەپاندنی ئەمری واقیع بەسەریدا تێناپەڕێت".
نوێنەرانی کەمینەکان لە پەرلەمان دژایەتی خۆیان دەربڕی بۆ هەوڵەکانی پێدانی مافی "ڤیتۆ" بۆ شارەزایانی شەریعەتی ئیسلامی لە دەرکردنی یاسای دادگای فیدراڵیدا، بە بیانوی ئەوەی لەگەڵ دەستور و پرەنسیپەکانی مافی مرۆڤ یەکناگرێتەوە و "رێگە خۆشدەکات بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی ئایینی و ئایینی زۆرینە بەسەر هەموو پێکهاتەکانی عیراق دەسەپێنێت، کە دەبێتە ستەمێکی گەورە بۆ پێکهاتە ئایینییەکانی تر".
یونادم کەنا پێویستی بەردەوامبونی رێبازی مەدەنی دەوڵەتی دوپاتکردەوە و داوای کرد لەسەر بنەمای ژمارە مامەڵە لەگەڵ پێکهاتەکان نەکرێت و لایەنی بەرامبەر بسڕدرێتەوە لەبەرئەوەی کەمینەیە، هەمووانیشی وەبیرهێنایەوە کە "ئێمە رۆڵەی رەسەنی ئەم وڵاتەین".
