وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، بەشێك لە هێزە ئەمنیی و "میلیشیاكان" لە عیراق و هەرێم تۆمەتبار دەكات، بە "ئەشكەنجەدانی توندی زیندانیان" بەر لە دادگاییكردن و دوای دادگاییكردنیش، هەروەها جەختدەكاتەوە لە فشار لەسەر دادوەرەكان و تەنگپێهەڵچنیان لە كاتی دادگاییكردنی تۆمەتباراندا.
ئەمڕۆ سێشەممە، 22ی حوزەیران، پەیجی كونسوڵخانەی ئەمریكا لە هەولێر، راپۆرتی ساڵانەی مافەكانی مرۆڤی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكای بۆ ساڵی 2020 لە عیراق، بڵاوكردەوە، تیایدا گروپەكانی "سەر بە ئێران لەناو رێزەكانی حەشدی شەعبی" لە نەینەوا تۆمەتبار دەكات بە دەستگیركردنی هەرەمەكی كورد، توركمان و كریستانەكان و كەمینەكانی تر. لەگەڵ تۆمەتباركردنی هەردوو حكومەتی ناوەند و هەرێم دەستوەردان لە كاروباری راگەیاندن و پێشێلكاریی دژ بە رۆژنامەنوسان.
لە بەشیكی راپۆرتەكەدا كە بەهەرسێ زمانی ئینگلیزی، عەرەبی و كوردی بەردەستە، هاتووە "راپۆرتی متمانەپێكراو هەبون لەبارەی ئەوەی هێزە حكومییەكان لەوانەش حەشدی شەعبیی و ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانی عیراق و پۆلیسی فیدراڵی، پێشێلكاریی و ئەشكەنجەیان بەكارهێناوە لە دژی خەڵك، بەتایبەت عەرەبی سوننە لەكاتی دەستگیركردن، راگرتنی پێش دادگاییكردن و بەندكردنی پاش حوكمدان...".
"كارمەندنی هەردوو وەزارەتی ناوخۆ و بەرگری عیراق هەندێك لە خۆپیشاندەرانی دەستگیركراویان ئەشكەنجەداوە، ئەوەش بە لێدانی توند، لێدانی كارەبا، دانان لەناو ئاوی سارد، هەڵواسینی قۆڵ یان قاچ بە بنمیچ، هەڕەشەی كوشتن و كوشتنی خێزان. یان مامەڵەی شكۆشكێن (میزپێداكردن و وێنەگرتن بەڕوتی)"، بەپێی راپۆرتەكە.
هەر لەسەر پرسی مامەڵەكردن لەگەڵ دەستگیركراواندا، راپۆرتەكە ئاماژە بەوە دەكات كە ئافرەتانی چاوپێكەوتنلەگەڵكراو باسی لێدان، هەڕەشەی لاقەكردن و دەستدرێژی سێكسییان كردووە. بۆ ئەوەش وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، پشتی بە راپۆرتی رێكخراوێكی ناحكومی خۆجێی بەستووە كە لە مانگی حوزەیرانی 2020دا بڵاویكردۆتەوە. بەبێ ئەوەی ناوی بهێنیت.
ئافرەتانی چاوپێكەوتنلەگەڵكراو باسی لێدان، هەڕەشەی لاقەكردن و دەستدرێژی سێكسییان كردووە لەكاتی دەستگیركردنیاندا
بەپێی ئەو رێكخراوە دەیان كەیسی ئەشكەنجە تۆماركراون لە زیندانەكانی كەركوك، نەینەوا، سەڵاحەدین، زیقار و بەغدا....
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ئاماژە بەوەش دەكات كە "پەنادان لەسزا"، هەبووە بۆ كارمەندانی ئاسایش، هێزەكانی ئاسایشی عیراق، پۆلیسی فیدراڵی و حەشدی شەعبی، لەگەڵ یەكەی دیاركراوی هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆی حكومەتی هەرێم. ئەوەش هەندێك لە بەرپرسانی حكومەت پێی هەستاون.
"دۆخی بەندیخانەكان لە عیراق زۆر خراپن، بەهۆی كەمی خۆراك، قەرەباڵغی زیندانەكان و ئەشكەنجەدان، زۆركات بەندیخانەكان مەترسین لەسەر ژیانی زیندانیكراوان".
رێكخراوەكە لەپاڵ هێزە ئەمنییەكان، دادوەرەكانیش تۆمەتبار دەكات بە مامەڵەی ناڕەوا لەگەڵ دەستگیركراون و هاتووە "زۆركات لێكۆڵینەوەی پێویست ناكەن لە دروستی تۆمەتەكان دژ بە هێزەكانی ئاسایش كە زۆركات تۆمەتباران ئەشكەنجەدەدەن یان بەزۆر دانپێدانانیان پێ تۆمار دەكەن".
لە راپۆرتەكەدا هاتووە "هێزەكانی سەر بە حكومەتی هەرێم لە مانگی ئەیلولی 2020دا 50 خۆپیشاندەر، چالاكوان و رۆژنامەنوسیان دەستگیركردووە لە دهۆك و زاخۆ، لەكاتێكدا چەندین چاودێر ئەو دەستگیركردنانەیان بە نایاسایی وەسفكردووە".
هەر بەپێی راپۆرتەكە، هێزەكانی ئاسایشی نیشتیمانی، پۆلیسی فیدراڵی، حەشدی شەعبی، پێشمەرگە و ئاسایشی هەرێم تۆمەتبارن بەوەی بە نایاسایی دەستگیركراوانیان راگرتووە.
لە بەشیكی تری راپۆرتەكە، هاتووە "گروپەكانی ناو حەشدی شەعبی كە سەر بە ئێرانن، بەشێوەی هەرەمەكی كورد، توركمان و كریستیان و كەمینەكانی تریان لە رۆژئاوا و دەشتی نەینەوا دەستگیركردووە".
لەوەشدا لیوای 30 و لیوای 50ی هێزەكانی حەشدی شەعبی، تۆمەتبار دەكەن بەوەی "بەزۆر پارە لە خەڵك دەستێنن، خەڵك دەڕفێنن و بەبێ مۆڵەت دەستگیریان دەكەن".
"لیوای 30ی حەشدی شەعبی بەندیخانەی نهێنی بەڕێوەدەبات لە چەندین شوێنی نەینەوا، كە لانیكەم 1000 زیندانیكراویان تیایە، ئەوەش بە پاڵنەری مەزهەبی و لەسەر تۆمەتی بێبنەما"، زیاتر هاتووە "سەركردەكانی لیوای 30ی حەشدی شەعبی، كەسوكاری گیراوەكانیان ناچاركردووە پارەی زۆر بدەن لەپێناو ئازادكردنی بەندكراوەكان".
لەبارەی كاریگەری شەڕی داعش لەسەر كەیسەكانی پەیوەست بە مافەكانی مرۆڤ، لە راپۆرتەكەدا باسی ئەوە دەكات كە راگرتنی پێش دادگاییكردن بۆ ماوەیەكی درێژ بەربڵاوە، ئەوەش بەتایبەت لەو ناوچانەی ساڵانێك لەژێر دەستی داعشدا بون... هێشتنەوەی زیندانیش هەیە لەكاتێكدایە بە بڕیاری دادوەر ئازادكراون".
هەروەها هاتووە "گەندەڵیی و تەنگپێهەڵچینن، كاریگەری هەیە لەسەر هەندێك دادوەر لە كەیسەكانی تاوان و لە كاتی دادگاییكردن و لەكاتی تەمیزكردنەوەشدا".
بەپێی راپۆرتەكە دادوەران لە موسڵ و بەغدا روبەڕوی رەخنەی چەندبارە بونەتە لەسەر دادگاییكردنی بە پەلە و سەپاندنی سزای ماوە درێژ لەسەر ئەندامانی خێزانە داعشییەكان و هاتووە "هەندێك دادگاییكردن لەسەر كەیسی تیرۆر تەنیا یەك بۆ 10 خولەكی خایاندووە".
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رەخنە لە بەشێك لە دەسەڵاتداران دەگرێت بەوەی جاری وا هەبووە، گروپی 50 بۆ 80 كەسییان هێناوە تا بەیەكەوە دادگاییبكرێن و حوكمبدرێن.
لە بەشێكی تردا هاتووە "حكومەت هیچ بەندكراوێك یان زیندانیكراوێكی سیاسی نابینێت، بانگەشە دەكات كە ئەوانە یاساكانی تاوانیان پێشێلكردووە"، لە راپۆرتەكەدا هاتووە "سەخت بوو هەڵسەنگاندن بكرێت بۆ ئەو بانگەشانەی حكومەت، بەهۆی نەبونی شەفافیەت، بەربڵاوی گەندەڵی لە رێكارەكانی دەستگیركردن، هێواشی بەڕێكردنی كەیس، دەستگەیشتنی زۆر سنوردار بە بەندكراوان. بەتایبەت ئەوانەی بە كەیسی تیرۆر دەستگیركراون".
حكومەت هیچ بەندكراوێك یان زیندانیكراوێكی سیاسی نابینێت، بانگەشە دەكات كە ئەوانە یاساكانی تاوانیان پێشێلكردووە
راپۆرتەكە باسی زیاتر "میلیشیاكانی سەر بە حەشدی شەعبی" دەكات و دەڵێت "لە موسڵ چالاكوانان بانگەشەی ئەوە دەكەن كە میلیشیاكانی حەشدی شەعبی دەستیانگرتووە بەسەر 5000 هەزار موڵكی تایبەتیی و گشتی، ئەوەش لە رێگەی دەستكارییكردنی تۆماری موڵك و گۆڕینی ناوی خاوەن موڵكەكان لە تۆمارەكاندا".
بەپێێ راپۆرتەكە لە تەواوی عیراق، 848 كەسی مەدەنی لە ساڵی 2020دا لە پێكدادانی ناوخۆییدا كوژراون، بەڵام ئەو ئامارە كەمترە لە ساڵی پێشوتر، كە دوو هەزار و 392 مەدەنی كوژرابون، ئەوەش بەپێی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، بەهۆی قەدەغەی هاتوچۆ و كۆرۆنا و كەمبونەوەی خۆپیشاندانەكانەوە بووە.
لە پرسی كەیسی رفێنراوانی ئێزدیی و كەمینەكاتی تردا لەلایەن داعشەوە، ئاماژە بەوە كراوە "دوو هەزار و 880 ئێزیدی (هەزار و 304 رەگەزی مێ، هەزارو 576 رەگەزی نێر) لەكۆی شەش هەزار و 417 كەسی رفێنراو هێشتا بێسەروشوێنن.
لەگەڵئەوەشدا 310 هەزار ئێزیدی بەهۆی هێرشی داعش بۆ عیراق ئاوارەبون و لەو ژمارەیە 100 هەزار ئێزیدی ناچار بە بەجێهێشتنی عیراق كراون. هەر بەو هۆیەوە دوو هەزار و 745 منداڵ بێسەرپەرشت ماونەتەوە.
هاوكات 233 پیاو، ئافرەت و منداڵی شەبەك لەلایەن داعشەوە رفینراون و شوێنیان نییە. هەرچی توركمانە هەزار و 200 كەسیان رفێنراون، لە نێویاندا 446یان ئافرەتن، مەزندەدەكرێت 880 كەسیان كوژرابن و ئەوانی تر بێسەروشوێنبن، بەپێی راپۆرتەكە.
كریستاینەكان 303 كەسیان لەلایەن داعشەوە كوژراوە و 150 كەسیان بێسەروشوێنن، ئەوەش بەپێی ئاماری وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی حكومەتی هەرێم كە لەراپۆرتەكەدا پشتی پێبەستراوە.
لەگەڵ ئاماژەدان بە بێسەروشوێنبونی 45 پێشمەرگە، دوای ئەوەی بەدیلی كەوتنە دەست داعش.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، لەبارەی ئازادی رادەربڕین و ئازای رۆژنامەوانی، هەردوو حكومەت تۆمەتبار دەكات بە توندكردنی مامەڵە و سانسۆرەكانیان لەسەر رۆژنامەوانان و دەزگاكانی راگەیاندن.
"چاودێریی و سانسۆری حكومەتی ناوەند و هەرێم بوونەتەهۆی دەستوەردان لە كارەكانی راگەیاندن، هەندێك كات داخستنی دەزگای راگەیاندن. سنورداركردنی روماڵ و رەتكردنەوەی دەستگەیشتن بە زانیاریی و دەستوەردان لە خزمەتگوزاری ئینتەرنێت".
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، راگەیاندنە لۆكاڵییەكان بە چالاك و دەربڕی چەندین بۆچون وەسفدەكات، بەڵام بەشێوەیەكی گشتی دەڵێت "راگەیاندنەكان پەیڕەوی خودسانۆرییان كردووە، بۆ ئەوەی پابەندنبن بە سنوردارییەكانی حكومەت، لە دژی "پێشێلكردنی نیزامی گشتی"، هەروەها بەهۆی ترس لە تۆڵەسەندنەوە لەلایەن كەسانی دەستڕۆیشتوو و بەرپرس، میلیشیاكان و گروپە تاوانكارییەكان".
راگەیاندنەكان پەیڕەوی خودسانۆرییان كردووە، بۆ ئەوەی پابەندنبن بە سنوردارییەكانی حكومەت، لە دژی پێشێلكردنی نیزامی گشتی
لەپرسی ئاوارەكاندا، ئاماژە بە ملیۆنێك و 300 هەزار كەس دەكات كە هێشتا لە ئاوارەییدا دەژین، لەو ژمارەیە زیاتر لە 250 هەزار كەس لە كەمپەكان دەژین و 44 هەزار كەسی تریش لە نشینگە نافەرمییەكاندان، بۆ ئەوەش پشتی بە راپۆرتی رێكخراوی كۆچی نێودەوڵەتی (1OM), بەستووە.
"هێشتا 100 هەزار ئاوارەی ناوخۆیی لە پەناگەی خراپدا دەژین. نزیكەی پێنج ملیۆن كەس گەڕاونەتەوە شوێنی خۆیان".
هەروەها هاتووە "لە هەندێك ناوچە توندوتیژیی و نا ئارامی، گرژییە درێژخایەنە سیاسیی، خێڵەكی، ئایینی و مەزهەبییەكان رێگرن لە بەرەوپێشونی ئاشتەوایی نیشتیمانیی و چاكسازی سیاسی. ئەمەش ژینگەی پاراستنی ئاوارەكانی ئاڵۆزتر كردووە".
هەروەها هاتووە "ئەو ئاوارانەی گومانی پەیوەندییان لەگەڵ داعش لێدەكرێت روبەڕوی دژایەتی بونەتەوە لەكاتی گەڕانەوەیان بۆ زێدی خۆیان، هەندێكیان روبەڕوی دەركرن بونەتەوە لەلایەن بەرپرسانی حكومیی و دانیشتووانی خۆجێی".
لەگەڵئاماژەدان بەوەی ئەوانە بە 250 هەزار كەس مەزندەدەكرێن و روبەڕوی تۆمەتی ناڕەوا بونەتەوە و بۆتەهۆی لەكەرداكردنی كۆمەڵایەتییان.
