هاوڵاتیانی ئاوارە دەترسن لە مافی دەنگدان بێبەش بن، هاوشێوەی هەڵبژاردنی رابردوی پەرلەمانی عیراق، كە زیاتر لە نیوەیان نەیانتوانی بەشداری بكەن و دەنگدانی زۆرێكیشیان سوتا.
لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عیراق، كە هەینی 8ی تشرینی یەكەمی 2021 بۆ دەنگدانی تایبەت و لە نێویاندا ئاوارە تەرخانكراوە، 120 هەزار و 120 دەنگدەری ئاوارە لە سەرانسەری وڵاتدا مافی دەنگدانیان هەیە.
دەنگدانی تایبەت دوو رۆژ پێش دەنگدانی گشتییە و جگە لەئاوارە، هێزە چەكدارەكان و زیندانییانیش دەگرێتەوە.
"كێ هەیە گرەنتی بە ئێمە بدات كە ئەمجارەش دەنگەكانمان نافەوتێن، بەقسە دەڵێن ئەمجارە رێكاری توند و نوێ دەگرینەبەر بەڵام دەترسین دواتر ئەوەش وانەبێت" مەنسیا حەجی، ئاوارەی نیشتەجێی كۆمەڵگەی شاریا وای وت.
مەنسیا خەڵكی ناحیەی سنونێی قەزای شنگالە و حەوت ساڵە ئاوارەی پارێزگای دهۆك بووە.
كێ هەیە گرەنتی بە ئێمە بدات كە ئەمجارەش دەنگەكانمان نافەوتێن
زۆرینەی دەنگدەرانی ئاوارە لە پارێزگای دهۆكە، زیاتر لە 69 هەزار دەنگدەر هەن، زۆرینە لە پێكهاتەی ئێزیدیین و 31 ناوەندی دەنگدانیان بۆ كراوەتەوە و 22یان لە ناو كەمپەكاندان، بەپێی ئامارە رەسمییەكانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان بۆ (كەركوك ناو).
مەنسیا لە بێنەوبەردەی نێوان چەند بنكەیەكی تۆماری دەنگدەراندا، نەیتوانی كارتی بایۆمەتری دەنگدانەكەی وەربگرێتەوە، كە بەپێی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عیراق، تاكە بەڵگەی فەرمییە بۆ دەنگدانی ئاوارە.
"لە ناوەندێكی سێمێل وتیان كارتی تۆ لە شنگالە، سەردانی شنگالم كرد و لەوێ وتیان كارتی تۆ لای ئێمە نییە و بڕۆ لە قەزای سێمێل وەریبگرە" مەنسیا بە (كەركوك ناو)ی وت ئەو هاتوچۆ زۆرە بێ هیوای كرد تەنانەت بەشداری دەنگدانیش بكات، وەك هەڵبژاردنی رابردوو.
به‌پێی به‌دواداچونی (كه‌ركوك ناو)، له هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانییه‌كه‌ی 12ی ئایاری 2018دا، له‌كۆی ده‌وروبه‌ری 450 هه‌زار ده‌نگده‌ری ئاواره، زیاتر له نیوه به‌هۆی به‌ربه‌سته‌كانه‌وه نه‌یانتوانی ده‌نگبده‌ن لە نێویاندا بێ ناسنامەیی، رێگریی ئەمنی، نەبونی كارتی دەنگدان، دوری بنكەكانی كۆمسیۆن و فشاری حزبی، زۆرینه‌ی ئه‌وانه‌یشی به‌شداری پرۆسه‌كه‌یان كرد به پاساوی جیاواز لەنێویاندا ساختەكاری لەلایەن حزبەكانەوە، ده‌نگه‌كانیان پوچه‌ڵكرایه‌وه.
لە هەڵبژاردنی رابردودا بەپێچەوانەی ئێستا، ئاوارەكان دەیانتوانی جگە لە كارتی بایۆمەتری، بە كارتی ئەلیكترۆنی ماوە كورت و دەنگدانی مەرجداریش بەشداربن، كە دوایین رێگەیان بۆ ئەوانە بوو بەهۆی هێرشەكانی داعشەوە هەموو جۆرە ناسنامەیەكیان لەدەستدابوو.
ژنە ئاوارەكەی كۆمەڵگەی شاریا دەڵێت لە نێو كەسوكاریشیدا جگە لە ترسی فەوتانی دەنگەكانیان، بەشێكیان بەهۆی بێبەڵێنی لێپرسراوان و كاندیدەكانەوە خەریكە بێ ئومێد دەبن، بەوپێیەی زۆرترین بەڵێنیان پێدەدرێت و ژیانیشیان هەر وەك خۆیەتی.
بەپێی ئامارەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان سەروو سەدا 85ی ئاوارەكان كارتی بایۆمەتری دەنگدانیان وەرگرتۆتەوە، كە 86 ناوەندی دەنگدانیان لە 17 پارێزگای هەرێمی كوردستان و عیراق بۆ كراوەتەوە.
دەنگدەرانی ئاوارەی نیشتەجێی هەولێر زیاتر لە 25 هەزار كەسن، سلێمانی زیاتر لە 11 هەزار، كەركوك زیاتر لە شەش هەزار، ئەنبار نزیكەی چوار هەزار، نەجەف نزیكەی هەزار و 500 كەس و نەینەوا تەنیا 714 دەنگدەری ئاوارەی هەیە، بەپێی ئامارەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان.
مەحمود حوسامەدین، لێپرسراوی راگەیاندنی ئۆفیسی دهۆكی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان لە عیراق بە (كەركوك ناو)ی وت "دەنگدەرانی ئاوارەی دهۆك لای ئێمە نزیكەی 80 هەزار كەسن، بەڵام بەغدا دەڵێت 69 هەزار كەسن، ئەو جیاوازییەش ئەوەیە كۆمەڵێك مەلەفی دەنگدەرانی نوێمان بۆ ئۆفیسی بەغدا ناردووە و هێشتا وردبینی بۆ نەكراوە"، بێ ئەوەی هیچ گرەنتییەك بدات ئەو دەنگدەرە نوێیانە مافیان دەفەوێت یان نا.
كۆمسیۆن لەڕێی 23 ناوەندی تۆماری دەنگدەرانەوە كارتی بایۆمەتری بۆ ئاوارەی نیشتەجێی دهۆك دەرهێناوە و دابەشیكردووە، كە 13یان لە ناو كەمپەكاندا بون.
گرەنتی پاراستنی دەنگی ئاوارەكان ئەوەیە تەنیا بەكارتی بایۆمەتری دەنگدەدەن
"گرەنتی پاراستنی دەنگی ئاوارەكان ئەوەیە تەنیا بەكارتی بایۆمەتری دەنگدەدەن، رێگایەكی دیكەش لە رابردودا ئەگەر كێشە و گومان لەسەر سندوقێك هەبوایە دەنگەكانی هەژمارنەدەكران بەڵام ئەمجارە ئامێری زیرەكی تایبەت هەیە بۆ هەژماری دەنگەكان و كێشەمان روبەڕو نابێتەوە" بەوتەی لێپرسراوەكەی كۆمسیۆن لە دهۆك.
مەحمود حوسامەدین وتیشی "هەندێك لە دەنگدەرانی ئاوارە تۆمارەكانیان لە شنگال و ناوچەكانی دیكەی خۆیان نەگواستۆتەوە بۆ شوێنی ئاوارەیی، بۆیە ئەوانە ناتوانن لە دهۆك دەنگبدەن و دەبێت بچنە شارەكانی خۆیان بۆ دەنگدان، بۆ ئەوەش كارئاسانیمان بۆ كردون" بێ ئەوەی ژمارەی ئەو دەنگدەرانە ئاشكرابكات.
كەمترین دەنگدەری ئاوارە دەكەونە پارێزگاكانی موسەنا 15 كەس، میسان 40 كەس، زیقار 104 كەس، بابل 193 كەس، بەسرە 196 كەس، واست 198 كەس و دیالەش 200 دەنگدەری ئاوارەی هەیە.
جومانە غەلای، وتەبێژی رەسمی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان لە عێراق بە (كەركوك ناو)ی وت "بۆ ئەم هەڵبژاردنە دەنگدانی ئاوارە تەنیا بە كارتی بایۆمەتری دەبێت، هەموو ئەو كارتانەی تر كە لە هەڵبژاردنەكانی رابردوو دەنگی پێدراوە رەتكراونەتەوە".
هەروەها جەختیكردەوە هەوڵەكانیان بەو ئاراستەدایە هەڵبژاردنی دور لە ساختەكاری بەرێوەبچێت، بۆ ئەوەش ژمارەیەكی زۆر چاودێر هەن، زیاتر لە 250 چاودێر و 133 رۆژنامەنوسی نێودەوڵەتی، زیاتر لە هەزار و 500 چاودێری ناوخۆیی و سەدان رۆژنامەنوس چاویان لەسەر پرۆسەكەیە، جگە لەوەی حزب و هاوپەیمانی و كاندیدەكان زیاتر لە 42 هەزار بریكاریان بۆ چاودێری دەنگدان و ئامادەبونیان لە ناوەندەكانی دەنگداندا تۆماركردووە، بەوتەی جومانە غەلای.
لە پارێزگاكانی عیراق بەبێ هەرێمی كوردستان، تەنیا یەك كەمپی ئاوارە هەیە دەنگدەری تێدابێت و بنكەی دەنگدانی بۆ كراوەتەوە، ئەویش كەمپی جدعەیە لە ناحیەی گەیارەی پارێزگای نەینەوا.
قاسم محەمەد، لێپرسراوی ئۆفیسی نەینەوای كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان بە (كەركوك ناو)ی وت "تەنیا 714 دەنگدەری ئاوارە لای ئێمە تۆماركراون، ئەوانیش لە كەمپی جدعەن و ناوەندێكی دەنگدانیان بۆ كراوەتەوە كە دوو وێستگە لە خۆدەگرێت".
حكومەتی فیدراڵی عیراق ساڵی رابردوو زۆرینەی كەمپەكانی ئاوارەیی داخست، تەنیا كەمپی جدعەی نەینەوا و كەمپەكانی هەرێمی كوردستانی هێشتەوە.
لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە 664 هەزار ئاوارە هەن؛ سەدا 54یان خەڵكی نەینەوان و زۆرینەش لە عەرەبی سونە و ئێزیدیین، كە بەشێكیان لە 26 كەمپدا دەژین، بەپێی ئامارەكانی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكان سەر بەحكومەتی هەرێمی كوردستان.
كاروان زەكی، لێپرسراوی راگەیاندنی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكانی سەر بە وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێم –كە سەرپەرشتی هەموو كەمپەكانی ئاوارەیی دەكەن- دەڵێت ئامادەكاری بۆ دەنگدانی ئاوارە كراوە و هەوڵدەدرێت لە نزیكترین ناوەندی شوێنی نیشتەجێبونیان دەنگبدەن، تەنیا ئەوانە نەبێت كە حكومەت ناچاریان دەكات بگەڕێنەوە شارەكانی خۆیان بۆ دەنگدان.
زۆر قورس و ناخۆشە بچنە شنگال یان نەینەوا دەنگبدەن
"هەموو هەوڵێك دەدەین ئەو ئاوارانەی تەمەنیان 18 ساڵ بەرەو سەرەوەیە هەر لە سنوری پارێزگای دهۆك و شوێنی ئاوارەیی دەنگ بدەن، چونكە زۆر قورس و ناخۆشە بچنە شنگال یان نەینەوا دەنگبدەن، ئەوەش لەبەر دووری رێگا و خەرجی هاتۆچۆ" زەكی بۆ (كەركوك ناو) وای وت، جەختیشیكردەوە هەوڵی تەواو دەدەن پرۆسەكە بێ ساختەكاری و بە رێكوپێكی بەڕێوەبچێت.
لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عیراقدا، سێ هەزار و 249 كاندید بە كەمینەكانیشەوە كێبڕكێی بەدەستهێنانی 329 كورسی دەكەن، بۆ ئەوەش 25 ملیۆن هاوڵاتی مافی دەنگدانیان هەیە، لەو ژمارەیە 17 ملیۆن كەس كارتی بایۆمەتری دەركردووە بەڵام 15 ملیۆن كەسیان كارتەكانیان وەرگرتۆتەوە.
