پاش چەندین ساڵ لە خوێندن و شەونخونی؛ ڤینا بە زەحمەت و گەڕانێكی زۆر هەلیكاری دەستدەكەوێت و لەوێش ناتوانێت بحەسێتەوە، بەهۆی گێچەڵی خاوەنكارەكەیەوە.
"دوای سێ مانگ لە دەوامكردن، بەڕێوەبەرەكەم داوایلێكردم لەگەڵیدا بچمە دەرەوە، منیش ڕەتمكردەوە و وازم لە كارەكەم هێنا" ڤینا وای وت، بێ ئەوەی هۆكاری وازهێنانەكەی بۆ ماڵەوەیان باس بكات.
ڤینا ناوی خوازراوی كچێكە لە سلێمانی، لە 25 ساڵی تەمەنیدایە، خوێندنی تەواو كردووە و ماوەی ساڵێك گەڕاوە تا لەڕێی سیڤییەوە لە كۆمپانیایەكدا كاری دەستكەوتووە، ئەوەش ئەزمونێكی قورس و پڕ لە تەحەددی بووە بۆی.
ئەو دەڵێت، هەر لە سەرەتاوە بەڕێوەبەری كارەكەی بە پاساوی جیاجیا بانگی ژورەكەی خۆی كردووە، "زۆرجار بانگكردنەكەم پەیوەندیی بە كارەكەمەوە نەبوو، پێیدەوتم جوان و سەرنجڕاكێشم و تەنیا حەزی كردووە بمبینێت".
كاركردنی ژنان و كچان لە بەشێك لە كۆمپانیا و مۆڵ و ماركێتەكان، بۆ بەشێكیان وەك ڕیسككردنە بە ژیان و كەسایەتییانەوە، ئەوان بۆ دەستكەوتنی بژێوی كار دەكەن، بەڵام هەندێكجار لەلایەن خاوەن كارەكانیانەوە دەكرێنە ئامانج و دوور لە كار و پیشەكەیان گێچەڵی سێكسییان پێ دەكرێت، یاخود ناچار دەكرێن بە لەبەركردنی جۆرە جلوبەرگێك تەنیا بۆ سەرنجڕاكێشانی كڕیار.
بەڕێوەبەرەكەم داوایلێكردم لەگەڵیدا بچمە دەرەوە، منیش ڕەتمكردەوە و وازم لە كارەكەم هێنا
لە مۆڵێكی شاری سلێمانی، كچێك سەرنجی سەردانیكەران ڕادەكێشێت؛ زوو زوو شوشەیەكی عەتر بەرەو ڕووی هاوڵاتیان درێژدەكات و بەردەوام وشەی "تێست" دەڵێتەوە، وەك ئاماژەیەك بۆ ئەوەی كڕیار بۆنەكە تاقیبكاتەوە و بیكڕێت.
ئەو كچە تەمەنی 28 ساڵە، زانكۆی تەواو كردووە و حەز ناكات نە دەربكەوێت و نە ناوی بهێنرێت، بۆ پەرەگراف وتی "لەبەركردنی چاكەت و تەنورەی كورت لەگەڵ وەستانم لە دەرەوەی شوێنی فرۆشتن لەسەر داوای خاوەن كارەكەمە و منیش لە پێناو لەدەستنەدانی كارەكەم قبوڵمكردووە".
سادەترین ناساندن بۆ كرێكار هەر كەسێكە كە لە بەرامبەر كارێكدا كرێیەك وەردەگرێت بەبێ جیاوازی ڕەگەزیی.
هەنگاو عەبدوڵا، سەرۆكی سەندیكای كرێكاران بۆ پەرەگراف وتی "بەپێی یاسا ناچاركردنی كرێكار بە لەبەركردنی جۆرە جلوبەرگێكی تایبەت دەبێت تەنها بۆ خۆپارێزی بێت لەكاتی كاركردن و جگە لەوە بۆ هەر مەبەستێكی تر بێت سەرپێچی یاسایە و كرێكارەكە دەتوانێت لە دادگای كار سكاڵا تۆمار بكات و سەندیكاش بەرگری لێدەكات".
چەند كچێكی تر كە لەناو دوكانێكی فرۆشتنی جلوبەرگ كاریان دەكرد، هەمویان یەك جۆر جلوبەرگیان لەبەر بوو، قژیان بە یەك شێوە بەسترابوو، ماكیاژی تۆخ‌و دەم بە خەندە و ڕووخۆش باسیان لەوەكرد هەموو ئەوانە لەكاتی گرێبەست یەكێك بووە لە مەرجەكانی پێدانی كار.
یەكێك لە كچە فرۆشیارەكانی ئەو دوكانە وتی "هاوڕێیەكمان قبوڵی نەبوو وەك ئێمە سترێج و بەدی كورت لەبەر بكات، گرێبەستی نەكرد و ڕۆیشتەوە ماڵەوە".
ناچاركردنی كرێكار بە لەبەركردنی جۆرە جلوبەرگێكی تایبەت دەبێت تەنها بۆ خۆپارێزی بێت لەكاتی كاركردن و جگە لەوە بۆ هەر مەبەستێكی تر بێت سەرپێچی یاسایە
زۆرجار ئەو ژن و كچانەی لە شوێنی كار گێچەڵی سیكسییان پێ دەكرێت یان ناچار دەكرێن بەشتێك كە پەیوەندیی بە كارەكەیانەوە نییە، لەبەر دۆخی كۆمەڵایەتی یان نەبوونی بەڵگە و نەتوانینی سەلماندن یان مانەوەی بژێوییان بێدەنگ دەبن، هەندێكیشیان بە ناچاری واز لە كارەكانیان دەهێنن، هاوكارەكانیشیان لە ترسی دەركردن ناتوانن لەسەریان بێنە دەنگ و دژی نادادییەكە شایەدی بدەن لە كاتی سكاڵاكردندا.
لە كوردستان و عێراق، یاسای تایبەت نییە بە گێچەڵی سێكسی، بەڵام بەپێی یاسای سزادانی عێراقی بە تاوان هەژماردەكرێت و سزای لەسەرە.
ماددەی 10 لە یاسای كاری عێراقی، هەراسانكردنی سێكسیی لە دامەزراندن و شوێنی كاركردندا قەدەغە دەكات، چ لەكاتی گەڕان بۆ كار، ڕاهێنان بۆ پیشەیەك، بۆ دامەزراندن یاخود بكرێت بە بەشێك لە یاساو مەرجی پێدانی كار.
پارێزەر شۆخان ئەحمەد بە پەرەگراف-ی وت "بەپێی مادەی 402ـی یاسای سزادانی عێراقی گێچەڵی سێكسی لە شوێنی كار بە وتن بێت یان ئاماژە یان دەستلێدان سزای هەیە، كە بەندكردنە، ماوەكەی لە سێ مانگ زیاتر نەبێت یان پێبژاردن كە بڕەكەی زیاتر نەبێت لە 300 هەزار دینار یاخود هەردوكیان".
بەشێكی كەم لەو ئافرەتانەی ڕوبەڕوی گێچەڵی سێكسی دەبنەوە هانا بۆ دادگا دەبەن؛ ئەوەش بەهۆكاری كۆمەڵایەتی كە نایانەوێت بابەتەكە گەورەتر بێت‌و خەڵك پێی بزانیت؛ هەمیش لە دادگادا هیچیان بۆ ناكرێت ئەگەر بەڵگەیەكی ڕون و ئاشكرایان پێنەبێت و ڕەنگە بە دۆڕاوی لە دۆسیەكە دەربچن.
ئەوەش لەكاتێكدایە بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف؛ بەشێكی زۆری ئەو گێچەڵە سێكسییانەی لە شوێنی كاردا بە ئافرەتان دەكرێت، بە زارەكیی بوون یان هیچ بەڵگەیەكی تێدانییە كە دادگا بۆ سەلماندنی دۆسیەكە داوای دەكات.
دەتوانین تەنیا بەرگری لەو كرێكارانە بكەین كە دەستەبەری كۆمەڵایەتییان بۆ كراوە
هێڵی گەرمی كرێكاران بە ژمارە 5500 لە شارەكانی هەرێمی كوردستان 24 كاتژمێر كراوەیە، هەر كرێكارێك پەیوەندییان پێوەبكات كێشەكەی تۆمار دەكرێت و لە ڕێگەی لیژنەی تایبەتمەندەوە بەدواداچوونی بۆ دەكرێت.
دڵخواز تەها، لێپرسراوی هێڵی گەرمی كرێكاران بۆ پەرەگراف وتی "ڕۆژانە ژنان و پیاوانیش بۆ كێشەی جۆراوجۆر لەسەر كارەكانیان پەیوەندیمان پێوە دەكەن، بەڵام ژمارەی پیاوان زۆرترە و زیاتر كێشەكانیشیان بڕین یان پێنەدانی مووچە و دەركردنە لەسەر كار".
لە هەرێمی كوردستان دوو یاسای بەركار هەن تایبەت بە دیاریكردنی ئەرك و پاراستنی مافەكانی كرێكاران بە گشتی؛ ئەوانیش یاسای كار ژمارە 71ـی ساڵی 1987 كە لە ماددە 80 تا 90ـی تایبەتە بە پاراستنی كرێكاری ژن و تازەپێگەیشتووان. هەروەها یاسای خانەنشینی و دەستەبەری كۆمەڵایەتی ژمارە 39ـی ساڵی 1971 كە ساڵی 2012 لە پەرلەمانی كوردستان هەمواركراوەتەوە.
پێویستە ئەرك و مافەكانی كرێكاران لە چوارچێوەی ئەو دوو یاسایەدا مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، هەموو كرێكارێكیش دەبێت دەستەبەری كۆمەڵایەتی بۆ بكرێت لەبەرئەوەی لەكاتی ڕوبەڕوبوونەوەی هەر كارێكی نەخوازراو بەرامبەریان، وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی بتوانێت بەرگرییان لێبكات، بەڵام بەشێك لە خاوەنكاران پابەندی جێبەجێكردنی یاساكانی كار نابن.
ئاریان ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی بۆ پەرەگراف وتی "لە كاتی هەر پێشێلكارییەك وەزارەت دەتوانێت تەنیا بەرگری لەو كرێكارانە بكات كە دەستەبەری كۆمەڵایەتییان بۆ كراوە".
بەپێی ئامارەكانی سەندیكای كرێكاران لە هەرێمی كوردستان سێ هەزار و 740 كرێكاری ژن و كچی هاوڵاتی عێراق و بیانی لە شوێنە گشتییەكاندا كاردەكەن كە دەستەبەری كۆمەڵایەتییان بۆ كراوە، بەڵام ژمارەی ئەو كرێكارە ژن‌و پیاوانەی دەستەبەری كۆمەڵایەتییان بۆ نەكراوە زۆر لەوە زیاترن.
