حزبە كوردییەكان هەرچەندە بەرنامەیەكی هاوبەشیان بۆ دانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەتی داهاتوی عیراق دانەناوە، بەڵام هەریەكێكیان كۆمەڵێك "مەرج و هێڵی سور"ـیان هەیە، كە وەك شەڕی بەدەستهێنانی مافەكانی كەركوك و ناوچەكانی دیكەی جێناكۆكیش لێكیدەدەنەوە.
دانوستانی حزبە سیاسییەكانی عیراق، لە دوای كۆتاییهاتنی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 10ـی تشرینی یەكەمی ئەمساڵەوە بەنارەسمی دەستیپێكردووە و گفتوگۆی گەرم لەسەر پێكهێنانی حكومەت هەیە، لەكاتێكدا هێشتا ئەنجامی هەڵبژاردن پەسەند نەكراوە.
بەپێی بانگەشەی حزبە كوردییەكان، بارودۆخی ناوچەكانی جێناكۆك و ماددەی 140ـی دەستور، بەشێكە سەرەكییە لە گفتوگۆ و دانوستانەكانیاندا.
"چارەنووسی ئەو ناوچانە چ لە گفتوگۆی ناوخۆی كوردستان بۆ بەشداری لە حكومەتی نوێی عیراق، چ لەگەڵ لایەنەكانی تری عیراقی، لە خاڵە سەرەكییەكان دەبێت" محەمەد خورشید، ئەندامی سەركردایەتی و لێپرسراوی لقی كەركوكی پارتی دیموكراتی كوردستان وادەڵێت.
خورشید بۆ (كەركوك ناو) جەختیكردەوە حزبەكەی، كە بۆتە خاوەنی 31 كورسی پەرلەمان، هەڵوێستەكانی لەسەر چارەنوسی ناوچەكانی جێناكۆك "جێگیر و نەگۆڕن".
پارتی كە هەڵبژاردنی پێشتر بایكۆتی كرد بەپاساوی نائاسایی بارودۆخی كەركوك؛ لەم هەڵبژاردنەدا بەشداری كرد و توانی دوو كورسی بەدەستبهێنێت.
"مەرجی سەرەكی بەشداری لە حكومەتی عیراق؛ ئاساییكردنەوەی دۆخی ئەو ناوچانەیە لە رووی سەربازییەوە، هەروەها رادەستكردنەوەی دەسەڵاتی سەربازییە بە پۆلیسی شارەكان، كە ئەم دوو خاڵە قۆناغ بە قۆناغ دەستیپێكردووە" بەوتەی محەمەد خورشید خاڵێكی دیكە، "ئازادییە بۆ كوردستانیانی ئەو ناوچانە بەتایبەت لە كەركوك، ئەوانەش مەرجی سەرەكی پارتین و هێڵی سوورن".
پارتی لەدوای روداوەكانی 16ـی ئۆكتۆبەری 2017ـەوە نەگەڕایەوە بۆ كەركوك، تا بانگەشەی ئەمساڵی هەڵبژاردن، بەوپێیەی لەوكاتەوە دەسەڵاتی ئەمنی و كارگێڕی تەواوەتی بۆ حكومەتی فیدراڵی لەو ناوچانە گەڕاونەتەوە و حكومەتی هەرێم پاشەكشێی كردووە، ئەوەش دوای ئاڵۆزییەكانی هەردوولا بەهۆی ریفراندۆمەوە.
هەرچی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانە، كە 18 كورسی بەدەستهێناوە و نیوەی كورسییەكانی لە كەركوك فەوتا، داوای پۆستی پارێزگاری كەركوك دەكات و بۆ ناوچەكانی دیكەی جێناكۆك چاوی لە دۆسیەی ئاوارەكانە.
غەیاس سورچی، جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی موسڵی یەكێتی بە (كەركوك ناو)ـی وت مەرجێكیان بۆ بەشداری لە حكومەتی داهاتوو جێبەجێكردنی ماددەی 140ـە لەگەڵ گەڕانەوەی ئاوارەكاندا، "ئەم خاڵانە لەئەولەویەتی كارنامە و بەرنامەی دانوستانی ئێمەن".
ئەوە لەكاتێكدایە حكومەتی كاربەڕێكەری عیراق بە سەرۆكایەتی مستەفا كازمی، كاركردن بۆ ماددەی 140ـی دەستور لە بەرنامەی كارەكانیدا نەبوو كاتێك لە ئایاری 2020ـدا متمانەی پەرلەمانی وەرگرت، لەگەڵ ئەوەشدا پارتی و یەكێتی بەشدارییان تیادا كرد.
سورچی دەڵێت "هێڵی سور لای یەكێتیی مەلەفی گەڕانەوەی ئاوارەكانی شنگال و دەشتی نەینەوا و ئاوەدانكردنەوەی ئەو ناوچانەیە، چونكە نەگەڕانەوەیان دەبێتە هۆی گۆڕینی دیمۆگرافیای ئەو ناوچانە"، پێشیوایە ئێستا كاتی یەكلاییكردنەوەی كێشەی ناوچەكانی جێناكۆكە كە پێشتر بەهۆی روداوەكانی 16ـی ئۆكتۆبەر و كێشەكانی دیكە و نەبونی دەرفەتی گونجاوەوە بە هەڵپەسێراوی مانەوە.
به‌پێی ده‌ستوری عیراق کە لەسەرەتای ساڵی 2005دا زۆرینەی دەنگدەرانی عیراق بەبەڵێ پەسەندیان کردووە، پێویستە چارەنووسی ناوچەكانی جێناکۆک دوای هەر سێ قۆناغی ئاساییکردنەوە، سەرژمێری و دواتر ڕاپرسی بڕیاریان لەبارەوە بدرێت، ئه‌وه‌ش به‌پێی مادده‌ی 140 كه وادەی جێبەجێکردنەکەی تا کۆتایی ساڵی 2007 دیاریکراوە له ده‌ستوردا.
ئەو ماددە دەستوورییە، پشتی بەستووە بەجێبەجێکردنی ناوەڕۆکی ماددەی 58ی یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەتی عێراق بۆ قۆناغی گواستنەوە، کە لەمانگی 3ی ساڵی 2004دا دەرکراوە و لەسێ بڕگەی سەرەکی پێکدێت.
"هەمیشە وتوومانە با جێبەجێكردنی ماددەی 140 خاڵی یەكەمی دانوستان بێت لەگەڵ بەغدا، كە بەداخەوە هیچ كات ئەوە خاڵی یەكەم نەبووە" ئیبراهیم خەلیل، ئەندامی سەركردایەتی و لێپرسراوی دۆسیەی سیاسی كەركوك لە یەكگرتووی ئیسلامی وای وت.
ئەو دەڵێت كاتی ئەوەیە ماددەی 140 جێبەجێبكرێت، نەك تەنیا بخرێتە بەرنامەی كاری حكومەت و دواتر پشتگوێبخرێت، بۆیە كاركردن بۆ ئەو ماددەیە ئەولەویەتی حزبەكەیەتی و پێداگری لەسەر دەكات.
ئیبراهیم خەلیل بە (كەركوك ناو)ـی وت بەهێزی پێگەی كورد لە یەكگوتاریدایە و پشتگیری پێكەوەژیانی ئاشتەواییش دەكەن لە شنگالەوە تا خانەقین، لەگەڵ پێدانی مافی پێكهاتەكان "دەبێتە سێ خاڵی بنەڕەتی كە لەگەڵ مەكتەبی سیاسیمان باسمانكردووە ببنە بەرنامەی گفتوگۆ و دانوستان".
لیژنەیەکی دەستوری جێبەجێکردنی ماددەی 140 له ساڵی 2006دا پێکهێنرا، کاری ئەو لیژنەیە گەڕاندنەوە و قەرەبووکردنەوەی ئەو خێزانانە بوو کە لەسەردەمی رژێمی پێشوو (1968 - 2003) لە شوێنەکانی خۆیان راگوێزران و زەرەرمەندبوون یان ئەوانەی لەشوێنی راگوێزراوەکان نیشتەجێکران.
ئەو لیژنەیە کە ئەندام و سەرۆکەکەی لەپێکهاتەکانی عێراق پێکهاتبوو، لەچەندین پارێزگا نوسینگەی تایبەتی کردەوە، له چه‌ند ساڵی رابردودا بودجه‌كه‌ی راگیراو ساڵی 2021 كەمتر لە 13 ملیار دینار بۆ كارەكانی ئەو ماددەیە تەرخانكرا لەكاتێكدا پێویستی بە زیاتر بە 60 ملیار دینار هەبوو.
لێپرسراوی لقی كەركوكی پارتی دەڵێت خودی ئەو لیژنەیەی جێبەجێكردنی ماددەی 140 و سەرۆكی لیژنەكە "بەشێك بوون لە رێگری لە جێبەجێكردنی ماددەكە" بێ ئەوەی رونكردنەوەی زیاتر بدات.
دادگای باڵای فیدراڵی ساڵی 2019 جه‌ختیكردەوە له كارابونی مادده‌ی 140ی ده‌ستور تا ئه‌وكاته‌ی ته‌واوی رێكاره‌كانی په‌یوه‌ست به‌و مادده‌یه جێبه‌جێده‌كرێن.
محەمەد خورشید پێیوایە ئەو ماددەیە بە لیژنەی پەرلەمانی جێبەجێناكرێت و "دوای ئاساییكردنەوەی دۆخی كەركوك، یەكەم هەنگاو دانانی پارێزگارێكی كورد بۆ كەركوكە، ئینجا جێبەجێكردنی خاڵەكانی ماددەی 140"، وتی "بۆ شنگالیش مەرجی پارتی جێبەجێكردنی رێككەوتنی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی عیراقە".
رێككه‌وتننامه‌ی نێوان هه‌ردوو حكومه‌تی فیدراڵی عیراق و هه‌رێمی كوردستان، له تشرینی یه‌كه‌می 2020 بۆ رێكخستنه‌وه‌ی ئیداری، ئه‌منی و ئاوه‌دانی قه‌زاكه واژۆیانكرد، به‌ڵام هێشتا هیچ خاڵێكی وه‌ك خۆی جێبه‌جێنه‌كراوه.
لێپرسراوی دۆسیەی سیاسی كەركوك لە یەكگرتووی ئیسلامی دەڵێت ناوچەكانی جێناكۆك بۆ كورد دوو قۆناغە، یەكێكیان بەدەستهێنانی مافە دەستوورییەكان و ئەویتر پاراستنی دەستكەوتەكانە، "هێشتا لە قۆناغی یەكەمدا نەمانتوانیوە مافە دەستوورییەكانمان بەدەستبهێنین و 18 ساڵە هێشتا لەو قۆناغەداین، ئەوەیشی بەدەستهاتووە اەسایەی پەرتەوازەییمان نەماتوانیوە بیپارێزین، لەمەشدا بەپلەی یەكەم پارتی و یەكێتی لێی بەرپرسن و وەك یەك تیم كاریان نەكرد لە ناوچەكانی جێناكۆك".
ناوچەكانی جێناکۆک، دەستەواژەیەکی دەستوورییە و بەکاردێت بۆ ئاماژەدان بە باری سیاسی و ئیداری پارێزگای کەرکوک و ئەو ناوچانەی بەهۆی سیاسەتەکانی حکومەتی عیراق (1968 - 2003) لەڕوی ئیداری و باری دیموگرافییەوە گۆڕانکارییان تێداکراوە.
