كەشوهەوای ناو خێوەتەكەی ماڵی سەمیرە و دەرەوەی خێوەتەكە هێندە جیاوازییان نییە، هەردوكیان زۆر ساردن و لە تواناشیدا نییە زۆربەی كات سۆپا دابنێت، بۆیە ناچارە منداڵەكانی بە جلوبەرگ و بەتانی گەرمبكاتەوە.
لەو كەشە ساردەی زستاندا، سەمیرە لە شەو و رۆژێكدا تەنیا دوو كاتژمێر سۆپا دادەگیرسێنێت، چونكە نەوتی وەرنەگرتووە و ناتوانێت لە بازاڕ بیكڕێت.
منداڵە بچوكەكەی سەمیرە تەمەنی چوار مانگە، حەوت منداڵی دیكەی هەیە و لە خەمی ئەوەدایە سەرما توشی نەخۆشی قورسیان بكات.
"هەفتەیەكە تەنیا 40 لیتر نەوتمان كڕیووە، بۆ ئەوەی بەشی زۆرترین كات بكات، دەبێت تەنیا لەكاتی باران و سەرمای زۆردا سۆپا دابگیرسێنین" سەمیرە بەدەل (37 ساڵ) وای وت.
خێوەتی ئەو خێزانە لە كەمپی كەبەرتووە لە دهۆك، كە بەپێی كەشناسی هەرێمی كوردستان پلەكانی گەرما لەو پارێزگایە 7 – 12 پلەی سیلیزییە، جگە لە شەپۆلی بارانبارین و بارینی بەفر لە ناوچە شاخاوییەكاندا.
سەمیرە حەوت ساڵە لەو كەمپەدا دەژی، دوای ئەوەی بەهۆی هێرشەكانی (دەوڵەتی ئیسلامی - داعش)ـەوە لە گوندی تەل قەسەب-ـی قەزای شنگالەوە ئاوارەبون، "نازانم چۆن منداڵەكانم لە سەرما بپارێزم، زۆربەی كات لەژێر لێفە و بەتانیدا دەمێننەوە، ئەگەر رۆژێكیش هەتاو بێت ئەوا دەچنە بەردەم تیشكی خۆر تا گەرمببنەوە".
لە دەستپێكی وەرزی بارانبارین و سەرمای ئەمساڵەوە ئاوارەكانی سنوری پارێزگای یەك لیتر نەوتیان نە لە حكومەتی فیدراڵی عیراق نە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان وەرنەگرتووە.
"هەر دەڵێن ئەم هەفتەیە نا هەفتەیەكی تر نەوت دابەشدەكەین، بەڵام هەموی درۆیە.. بۆیە زۆر بێزار بوین و لە ژیانێكی زۆر قورس و ناخۆشدا دەژین" سەمیرە بە (كەركوك ناو)ـی وت "تەنیا بۆ وەرزی زستان دوو بەرمیل نەوتمان پێویستە، بەڵام بەهەموو ساڵی رابردوو یەك بەرمیل نەوتیان پێداوین، ناچاربوین نەوتی تر بكڕین".
نرخی یەك بەرمیل نەوتی سپی بۆ ماڵان لە بازاڕەكاندا لە نێوان 150 تا 180 هەزار دیناردایە.
ئەو نرخە بۆ ماڵی سەمیرە زۆرە، هاوسەرەكەی پاقلە دەفرۆشێت و خۆیشی هیچ كارێكی نییە، "نازانین بەو پارەیەی دەستماندەكەوێت پێداویستی رۆژانەی خێزانەكە بكڕین یان نەوت، كەسیش نییە قەرزمان پێدات تا نەوت بكڕین" سەمیرە بەدەل وای وت.
هه‌ر خێزانێكی ئاواره، له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی كۆچ و كۆچبه‌رانه‌وه له قۆناغی یه‌كه‌مدا بڕی ته‌نیا 40 لیتر نه‌وتی پێده‌درێت، دواتر له قۆناغی دوه‌مدا 100 لیتر و قۆناغی سێیه‌میش هه‌ر خێزانێك 60 لیتر نه‌وت وه‌رده‌گرێت، بەڵام ئەمساڵ دواكەوتووە.
له‌به‌رانبەر پێدانی به‌شه نه‌وتدا به ئاواره‌كان بۆ 100 لیتر بڕی 16 هه‌زار دینار وه‌رده‌گیرێت.
نازانم چۆن منداڵەكانم لە سەرما بپارێزم، زۆربەی كات لەژێر لێفە و بەتانیدا دەمێننەوە
زێدان خەڵەف، خەڵكی كۆمەڵگەی سیبا شێخ خدری شنگالە و چەند ساڵێكە لە كەمپی باجید كەنداڵا-ـی زاخۆ نیشتەجێیە، ئەویش لەتاو بێ نەوتیدا رەخنەی توند لە حكومەت دەگرێت و دەڵێت هەموو كەسێك بارودۆخیان دەبینێت، بەڵام كەس ئاوڕیان لێناداتەوە.
"ساڵی رابردوو 100 لیترمان وەرگرت و من بەرمیلێكی دیكەی نەوتم كڕی ئینجا بەشی زستانی كرد، بەڵام ئێستا هەر هیچمان وەرنەگرتووە، كەشوهەوا زۆر ساردە و ناتوانین وابمێنینەوە" زێدان بە (كەركوك ناو)ـی وت چەند رۆژ جارێك و لە بازاڕدا 20 لیتر نەوت دەكڕێت.
ئەو دەڵێت سروشتی خێوەت وایە زوو سارد دەبێت، هەرچەندە سۆپاشی تێدابێت، بۆیە زۆر خێزان بە دوو بەرمیل نەوتیش ناتوانن زستان بەڕێبكەن، لەكاتێكدا ئەو نەهامەتییە هەر وەرزی سەرما نییە، لە هاوینیشدا بەهۆی گەرمای زۆر و بێ كارەباییەوە بارودۆخیان لە ئێستا باشتر نییە.
شوێنی نیشته‌جێبونی ئاواره‌كان به تایبه‌ت له دهۆك و ناوچه‌كانی تری هه‌رێمی كوردستان، ساردتره به‌راورد به پارێزگاكانی عیراق و سوته‌مه‌نی زیاتریان ده‌وێت.
ئەسكەندەر محەمەد ئەمین، بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەرانی عیراق لە دهۆك بە (كەركوك ناو)ی وت "هیچ خێزانێكی ئاوارە لە دهۆك نەوتیان وەرنەگرتووە، هۆكارەكەش وەزارەتی كۆچ و وەزارەتی نەوتە، چونكە دەڵێن هەندێك رێوشوێن و حسابات لە نێوانیاندا هەیە و دەبێت تەواو بكرێن، تا دەست بە دابەشكردنی نەوت بكرێت".
بەوتەی ئەسكەندەر وەزارەتی كۆچ ساڵانە نەوت لە وەزارەتی نەوت دەكڕێت و لەبەرانبەر بڕە پارەیەكی رەمزیدا بەسەر ئاوارەكاندا دابەشدەكرێت.
"بەڵام گوناحی ئاوارەكان چییە كە بەم زستانە چاوەڕێی وەرگرتنی نەوت بكەن؟" لێپرسراوەكەی فەرمانگەی كۆچ وادەڵێت.
زیاتر لە 664 هەزار ئاوارە لە هەرێمی كوردستان هەن، كە زۆرینە لە دهۆكن و بەشێكیان لە 16 كەمپی ئەو پارێزگایەدا نیشتەجێن، بەپێی ئامارەكانی حكومەتی هەرێم.
پیر عەلو كەچەل، بەڕێوەبەری كەمپی خانكێ بە (كەركوك ناو)ـی وت هەموو رۆژێك ئاوارەكان پرسیاری دابەشكردنی نەوت دەكەن، بێ ئەوەی وەڵامەكەی لای كەس هەبێت، چونكە كاتێكی دیاریكراو نییە، لانیكەم بڵێن هەفتەیەك یان 15 رۆژی تر نەوت دابەشدەكرێت.
"هەندێك خێزانی ئاوارە ناتوانن پێنج لیتر نەوت بكڕن، بەناچاری بە لێفە و بەتانی خۆیان گەرمدەكەنەوە، یان هیتەری كارەبایی بەكاردەهێنن، كارەباش هێندە نییە".
پیر عەلو دەڵێت ساڵی رابردو بڕێكی كەم نەوتیان پێدراوە، كە 100 لیتر بووە و قۆناغی دوەم كە 100 لیتری دیكەیە پێیان نەگەیشتووە، هەندێكجاریش رێكخراوەكان سوتەمەنییان بە ئاوارە دەگەیاند و ئێستا ئەوەش نەماوە.
بەشێكی زۆر لە ئاوارەكانی هەرێم ئامادەنین بگەڕێنەوە بۆ ناوچەكانی خۆیان بەهۆی خراپی بارودۆخی ئه‌منی، نه‌بونی خزمه‌تگوزارییه سه‌ره‌تاییه‌كان و خاپوربونی خانووه‌كانیانەوە.
بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ لە دهۆك وتی "دابەشكردنی نەوتی ئەمساڵ دوو مانگ دواكەوتووە، هێشتاش بەشە نەوتی قۆناغی دوەمی ساڵی رابردودا لە كۆگای هەڵگرتنی سوتەمەنیدایە بەڵام پێویستە وەزارەت بڕیاربدات و دەست بە دابەشكردنی بكەن، بۆ ئەوەش ئامادەكاری كراوە بەڵام هێشتا وادە و شێوازی دابەشكردنەكە نازانین بۆ ئەمساڵ چۆن دەبێت" بەوتەی ئەسكەندەر محەمەد.
