"بنياتنانى یەكەم كتێبخانەم بە سەرپەرشتی ژنان گرتەئەستۆ، چونكە تەلەعفەر پێویستی بە فەزای كلتورییە بۆ ژنان و گەشەپێدانی رۆڵی كۆمەڵایەتییان وەك بناغەی پێشكەوتنی هەر كۆمەڵگەیەك" میعاد محەمەد، خاوەنی كتێبخانەی سۆفیا وای وت.
ئەو كتێبخانەیە لە ناوەندی قەزای تەلەعفەرە و لە سەرەتای ئەمساڵدا وەك یەكەمین ناوەندی خوێندنەوە و رۆشنبیری بەڕوی ژناندا كرایەوە.
"كتێبخانەكە دوو بەش لە خۆدەگرێت؛ یەكەمیان تایبەتە بە فرۆشتنی كتێب و چەندین ناونیشانی ئەدەبی، مێژویی، زانستی و كۆمەڵایەتی جیاوازی تێدایە، بەشی دوەمیش سەكۆ و شوێنی خوێندنەوەیە، ئامانج لێی دروستكردنی كۆمەڵگەیەكە لە ژنانی خوێندەوار و ئەوانەی حەز بە خوێندنەوە دەكەن و گرنگی پێدەدەن" بەوتەی میعاد بۆ (كەركوك ناو).
ميعاد كە لە سییەكانی تەمەنیدایە، دەڵێت "پرۆژەكە لە كتێبخانەیەك گەورەترە، لە سەكۆ و شوێنی دانیشتنەكەیدا گفتوگۆی بیرۆكە و بابەتی جۆراوجۆریش دەكەین" ئەو پرۆژەیە وەك باسیكرد بێ تەحەدی نەبووە، چونكە كۆمەڵگە بۆتە دوو بەشەوە و بەشێكیان لەگەڵ بیرۆكەكەدان، بەڵام ئەوانیتر دژی كردنەوەی كتێبخانەكەن.
"ئەوانەی پاڵپشتییان كرد و ئەوانەیشی دژی بون بۆچونەكانیان بووە بە هاندان و وزە تا بەردەوامبم و پێداگری لەسەر سەركەوتن بكەم" میعاد ئامۆژگاری كچانی دیكە دەكات "لەسەر بەدیهێنانی ئامانجەكانتان سور بن".
وەرزش بۆ ژنان لە هۆڵە وەرزشییەكانی دەرەوەی ماڵ بەخۆی جۆرێك بوو لە سەركێشی
كچان و ژنانی تەلەعفەر لە دوبارە ئاوەدانكردنەوەی شارەكەشیاندا بەشداربون، لەڕێی هەڵمەتی خۆبەخشییەوە بۆ پاككردنەوە و سەوزكردن و لابردنی دەستەواژەی رق و كینە لەسەر دیوارەكان و بۆیاخكردنەوەی خوێندنگە و فەرمانگەكان، دوای ئەوەی بەهۆی هێرشەكانی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام – داعش" (2014-2017) تەلەعفەر روبەڕوی وێرانكاری بۆوە.
ئەفەندی.. یەكەم راهێنەری ژنان
"وەرزشكردن بۆ ژنان لە هۆڵە وەرزشییەكانی دەرەوەی ماڵ و لە كۆمەڵگەیەكی عەشایەری پارێزگاردا، بۆ خۆی سەركێشی و جۆرێكیشە لە تێكۆشان" روقیە ئەفەندی، ژنە راهێنەری وەرزشی وای وت.
روقیە كە تەمەنی 20 ساڵە و لە تەلەعفەر نیشتەجێیە بە (كەركوك ناو)ـی وت "كاتێك بیرۆكەی راهێنانی ژنانم لە هۆڵە وەرزشییەكاندا پێشكەشكرا، یەكەم هەنگاوی هاوشێوە بوو لە مێژوی تەلەعفەردا، بۆیە ئاسان نەبوو یەكسەر رەزامەندبم، چونكە ئەگەری هەبوو كۆمەڵگە بەهۆی دابونەریتە كۆمەڵایەتییەكانەوە دژی بوەستنەوە".
"بەڵام من لە خۆم دڵنیابوم و ئومێدم بە سەركەوتنی پرۆژەكە هەبوو، بۆیە سێ مانگ لەمەوبەر بە كردنەوەی هۆڵی (تایم جیمی وەرزشی بۆ ژنان) دەستپێشخەریمان كرد، سەرباری ئەو تەحەدییانەی روبەڕومان دەبێتەوە، هێشتاش ژمارەیەكی زۆر لە ژنان سەردانی هۆڵەكە دەكەن و جەخت لەوەدەكەنەوە سودیان لە وەرزشكردن بینیووە".
روقیە ئەفەندی ئاماژە بەوەدەكات "وەرزشكردن تەنیا بۆ پیاوان نییە"، بەڵكو پزیشكان بەردەوام ئامۆژگاری خەڵك لە هەردوو رەگەز كە وەرزش بكەن بۆ دابەزاندنی كێش و جەستەیەكی تەندروست، بە ئامانجی خۆپارێزی لە نەخۆشی، بە تایبەت لەگەڵ هەڵكشانی تەمەندا، "رەنگە ژنان لە پیاوان زیاتر پێویستیان بە وەرزش بێت تا لەشولارێكی رێك و جوانیان هەبێت".
ژنانی ته‌له‌عفه‌ر چونه‌تە نێو مه‌یدانی سیاسیشه‌وه و تائێستا پێنج ژن بونەتە په‌رله‌مانتار؛ ئه‌وانیش ئیمان محه‌مه‌د یونس سه‌لمان، نه‌هله حسێن ئه‌لهه‌بابی، ساجیده محه‌مه‌د یونس ئه‌فه‌ندی، له‌لیال محه‌مه‌د عه‌لی به‌یاتی و زولێخە بەكار.
یەكەم ژنە شۆفێری تاكسی
"ئەگەر ژنێك لە كۆمەڵگەیەكی وەك تەلەعفەر شۆفێری بكات چاوی لەسەرە و بە سەرسوڕمانەوە باس دەكرێت، چجای ئەگەر شۆفێری تاكسی بێت، ئەوا جۆرێكە لەسەركێشی و خەیاڵ، بەڵام من گرنگیم بە هیچ نەدا، بەڵكو لەلایەن هەندێكەوە هاوكاری و پاڵپشتیش كرام" بەوتەی دایكی ئەحمەد (50 ساڵ).
دایكی ئەحمەد سێ ساڵە شۆفێری ئۆتۆمبێلی تاكسییە لە تەلەعفەر و بژێوی خێزانەكەی لەسەر ئەو كارەیە.
ئەو بە (كەركوك ناو)ـی وت "لە مانگەكانی سەرەتادا زۆر زەحمەت بوو، كۆمەڵگە پەنجەیان بۆ درێژ دەكردم و هەندێك پێدەكەنین و بە لایانەوە سەیر بوو ژنێك ببێتە شۆفێری تاكسی، بەڵام ئێستا بارودۆخەكە جیاوازە و نیمچە ئاسایی بۆتەوە، جگەلەوەش زۆرێك لە كچانی خوێندكار و ژنانی فەرمانبەر پێیانباشە لەگەڵ مندا هاتوچۆ بكەن نەك شۆفێری پیاو".
رێگایەكی دوردرێژ لەبەردەم كچانی تەلەعفەردایە تا بەرەنگاری دابونەریتەكان ببنەوە
لە ئەیلولی 2020ـدا (لیژنه‌ی تواناسازیی ژنان لە تەلەعفەر) دامەزرا، کە سه‌ر به‌دیوانی پارێزگای نەینەوایە و کار بۆ سەرخستنی ڕۆڵی ژنان دەکات لە بوارە جیاجیاکانی ژیاندا، بەڵام بەدەست کەمی بودجه‌وه ده‌ناڵێنێت و لەسەر بنەمای خۆبەخشی كارده‌كه‌ن.
ساڵی 2019ـیش ناوه‌ندێكی چاودێری بۆ ژنانی به‌هره‌داری ته‌له‌عفه‌ر كرایه‌وه، به پاڵپشتی دارایی رێكخراوی نێوده‌وڵه‌تی كۆچ (IOM) به ئامانجی هاوكاری ژنان، دابینكردنی پێداویستییه‌كان و به‌شداریپێكردنیان له چالاكییه رۆشنبیری و مرۆییه‌كاندا، بەڵام ئەو پرۆژەیە زۆر درێژەی نەكێشا.
به‌پێی خه‌مڵاندنه فه‌رمییه‌كانی ده‌زگای ئاماری ناوه‌ندی سه‌ر به وه‌زاره‌تی پلاندانانی فیدراڵی بۆ ساڵی 2018؛ له كۆی 511 هه‌زار و چوار هاوڵاتی دانیشتوی ته‌له‌عفه‌ر، 250 هه‌زار و 236 كه‌سیان له ره‌گه‌زی مێ پێكهاتون به ته‌مه‌نه جیاوازه‌كانه‌وه.
"سەرباری هەموو شتێك؛ رێگایەكی دودرێژ لەبەردەم كچان و ژنانی توركمانی تەلەعفەردایە تا روبەڕوبوی دابونەریتەكان ببەنەوە و بتوانن وەك نیوەی كۆمەڵگە رۆڵی ئاسایی خۆیان ببینن" میعاد محەمەد، خاوەنی یەكەم كتێبخانەی ژنان وادەڵێت.
داعش لە حوزەیرانی 2014 قەزای تەلەعفەری لە خۆرئاوای پارێزگای نەینەوا (70كم خۆرئاوای موسڵ) كۆنترۆڵكرد كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی توركمانی شیعە مەزهەبن و روبەڕوی كوشتن، رفاندن و ئاوارەبون بونەوە، تائێستاش چارەنوسی ده‌وروبه‌ری هه‌زار و 300 هاوڵاتی نادیارە لە نێویاندا سەدان كچ و ژن، هەرچەندە لە ئابی 2017ـەوە قەزاكە كۆنتڕۆڵكراوەتەوە.
