هاوڵاتیانی ئاوارە لە عیراق، مەترسی بێبەشبونیان لە ڤاكسینی كۆرۆنا و كارتی كوتان هەیە، بەهۆی لەدەستدانی بەڵگەنامە فەرمییەكانی دەوڵەت.
ئەو ئاوارانەی بەڵگەنامەی فەرمی عیراقی وەك كارتی نیشتمانی، رەگەزنامە و پێناسی باری شارستانییان نییە، ناتوانن ڤاكسین وەربگرن، ئەگەر لانیكەم ئیقامەی نیشتەجێبونیان نەبێت.
بەڵام بەپێی بەدواداچونی (كەركوك ناو)، ئەو كەسانەی بە ئیقامەی نیشتەجێبونیش ڤاكسین وەردەگرن، كارتی كوتانیان پێنادرێت، تا ئەوكاتەی سەرلەنوێ بەڵگەنامە فەرمییەكانیان بەدەستدەهێننەوە.
"هەر كەسێك بیەوێت ڤاكسین وەربگرێت، پێویستە بەڵگەنامەیەكی فەرمی هەبێت وەك رەگەزنامە یان پێناس، ئەگەر نەیبوو، ئەوا ناتوانین ڤاكسینی پێبدەین، ئەوكات رەوانەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی دەكەین" بەوتەی عەزیزە خەلیل، پەرستار لە بنكەی كوتانی كەمپی ئاوارەكانی كەبەرتوو.
لە بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكانی تەندروستی، پاڵپشت بە ئیقامەی نیشتەجێبونی هاوڵاتیانی ئاوارە، نوسراویان بۆ دەكرێت تا بتوانن ڤاكسین وەربگرن، تا ئەوكاتەی سەرلەنوێ رەگەزنامەی عیراقی دەردەكەنەوە.
هیچ بەڵگەنامەیەكی فەرمیم نەماوە، بۆیە ناتوانم ڤاكسین وەربگرم
حەمزە محەمەد، لێپرسراوی راگەیاندنی تەندروستی پارێزگای دهۆك بە (كەركوك ناو)ی وت "ئەو ئاوارانەی بەڵگەنامە فەرمییەكانیان لەدەستداوە، دەتوانن لەسەر ئیقامەی نیشتەجێبون ڤاكسین وەربگرن و كێشەیان بۆ دروستناكرێت".
ئیقامە یان كارتی زانیاری نیشتەجێبون، دوای وردبینی ئەمنی لەڕێی دەزگا ئەمنییەكانەوە و بە بڕیاری قایمقامیەتی هەر شارێك بەو هاوڵاتییانە دەدرێت لە شوێنی رەسەنی خۆیان ئاوارە بون و لە ناوچەیەكی دیكەدا دەژین.
"ماوەیەكی كەمە گەڕاومەتەوە بۆ ناو خێزانەكەم، هیچ بەڵگەنامەیەكی فەرمیم نەماوە، بۆیە ناتوانم ڤاكسین وەربگرم" رۆژە ئەمین بەرەكات وای وت، ئەو یەكێكە لە رفێنراوانی رزگاربوی دەستی داعش.
چەكدارانی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام – داعش" لە ئابی 2014ـدا زیاتر لە شەش هەزار ئێزیدییان رفاند و تائێستا چارەنوسی نزیكەی نیوەیان نادیارە.
رۆژە دوای رزگاركردنی لە سوریا بووە و لە ناوەڕاستی شوباتی ئەمساڵدا گەڕاوەتەوە بۆ عیراق، ئێستا لە كەمپی خانكێ نیشتەجێیە و سەرقاڵی مامەڵەی دەركردنەوەی رەگەزنامە و بەڵگەنامە فەرمییەكانە، "هەركات بەڵگەنامەم دەركرد ئەوكات بە دڵنیاییەوە ڤاكسین وەردەگرم، بەڵام ئێستا ناتوانم، چونكە هیچ بەڵگەنامەیەكم نییە تا ناوم تۆماربكرێت".
كەمپی خانكێ لە قەزای سێمێل-ـی پارێزگای دهۆك (باكوری عیراق)ـە، زیاتر لە دوو هەزار و 600 خێزانی تێدایە كە پێكهاتون لە 14 هەزار كەس.
ڤیدیۆ: دهۆك/ ئاداری 2022/ پەرستارێك لە بنكەی كوتانی كەمپی كەبەرتووی یەك باس لە مەرجەكانی پێدانی ڤاكسین دەكات
هەزاران هاوڵاتی ئاوارەی عیراق، دوای هه‌ڵاتن له شه‌ڕی داعش یان له‌كاتی مانه‌وه له‌ژێر حوكمڕانی ئه‌و رێكخراوه‌دا، ناسنامه و به‌ڵگه‌نامه فه‌رمییه‌كانیان ون كرد یاخود له‌ده‌ستیاندا.
(كەركوك ناو) نەیتوانی هیچ ئامارێكی لەسەر ژمارەی ئاوارەی بێ بەڵگەنامە لە هەرێمی كوردستان دەستبكەوێت، بەڵام بەپێی ئامارێك كە رێكخراوی هیومان رایتس وۆچ لە 2019ـدا بڵاویكردەوە، لانیكه‌م 156 هه‌زار ئاوارە لە عیراق به‌ڵگه‌نامه‌ی فه‌رمییان لەدەستداوە.
پەرستارەكەی بنكەی كوتان لە كەمپی كەبەرتووی یەك دەڵێت "هیچ حاڵەتێك نەهاتووە بۆ لای ئێمە كە بەڵگەنامەی نەبوبێت، تائێستا شەش هەزار ژەمە ڤاكسینمان بە ئاوارەكان داوە، هەمویان بەڵگەنامەی فەرمییان هەبووە".
هەردوو كەمپی كەبەرتووی یەك و دوو دەكەونە قەزای سێمێل؛ زیاتر لە چوار هەزار و 600 خێزانیان تێدایە كە نزیكەی 23 هەزار كەسن.
عەبدولحەمید داود، بەرێوەبەری بنكەی پێدانی ڤاكسین لە كەمپی كەبەرتوو بە (كەركوك ناو)ـی وت "ئەوانەی هیچ بەڵگەیەكی فەرمییان نییە، دەتوانن سەردانی ئاسایش یان بەرێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی دهۆك بكەن تا نوسراو بهێنن و ئێمە ڤاكسینیان پێبدەین".
هاوكاری رزگاربوانی دەستی داعش دەكەین تا جارێكیتر رەگەزنامە و بەڵگەنامە فەرمییەكانیان بەدەستبهێننەوە
هەر هاوڵاتییەك لەكاتی وەرگرتنی ڤاكسینیدا ناوی سیانی و ژمارەی بەڵگەنامەی فەرمی وەك كارتی نیشتمانی، یان رەگەزنامە و پێناسی باری شارستانی بە نوسین لە فایلی بنكەی تەندروستی و دواتریش لە كۆمپیوتەردا تۆماردەكرێت.
لێپرسراوی راگەیاندنی تەندروستی پارێزگای دهۆك وتی "تەنیا چەند حاڵەتێكی كەم هەبووە كە هیچ بەڵگەنامەیەكیان نەبووە، كە ژمارەكە ناگاتە 10 كەس".
حكومەتی فیدراڵی عیراق بە هەماهەنگی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆمسیۆنی باڵای پەنابەرانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان لە 2017ـەوە هەڵمەتێكیان دەستپێكرد بۆ پێدانەوەی ناسنامه و به‌ڵگه‌نامه فه‌رمییه‌كانی تر بەو ئاوارانەی له سه‌رده‌می داعش له ده‌ستیاندا.
مازن سەلیم (18 ساڵ)، رزگاربوی دەستی داعشە و تا چارەكی یەكەمی ساڵی رابردوو رەگەزنامەی نەبووە، ئێستاش كە رەگەزنامەی هەیە و دەتوانێت ڤاكسین وەربگرێت، بەڵام بەهۆی نەبونی پاسپۆرت ناتوانێت كارتی پلاستیكی كوتان یان كارتی نێودەوڵەتی ڤاكسین وەربگرێت.
"تائێستا ڤاكسینم وەرنەگرتووە، چونكە دەمەوێت دوای وەرگرتنی ڤاكسین یەكسەر كارتی نێودەوڵەتی ڤاكسین وەربگرم، كە ئەوەش پێویستی بە پاسپۆرتە، منیش نیمە و دەبێت لەسەر رەگەزنامەی باوكم پاسپۆرت دەربكەین" مازن لە كەمپی بێرسیڤ بۆ (كەركوك ناو) وای وت.
كەمپی بێرسیڤ-ـی یەك و دوو لە قەزای زاخۆن و بە هەردوكیان؛ نزیكەی دوو هەزار و 500 خێزانی تێدایە كە زیاتر لە 12 هەزار كەسن.
مازن لە ئابی 2014 كاتێك تەمەنی 10 ساڵ بوو، لەلایەن داعش-ـەوە لە گوندی باشوک سه‌ر به کۆمه‌ڵگه‌ی خانه‌سور لە شنگال رفێنرا، لە شوباتی 2019 لە سوریا رزگار كرا و هێشتا باوكی بێسەروشوێنە.
ئەو ئێستا لە كەمپی بێرسیڤ نیشتەجێیە و دەڵێت "لەوانە رێكخراوێك یان لایەنێك بانگهێشتمان بكات بۆ دەرەوە، یان بۆ نەخۆشی و پێویستییەك بمانەوێت سەردانی دەرەوەی وڵات بكەین، پێویستمان بە كارتی نێودەوڵەتی كوتان هەیە، بۆیە داواكارم هاوكاری بكرێم لە دەركردنی پاسپۆرت تا ڤاكسین وەربگرم و كارتی نێودەوڵەتی دەربكەم".
بەپێی رێنماییەكانی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی کوردستان، بۆ دەركردنی كارتی نێودەوڵەتی كوتان؛ پێویستە دوو ژەمی ڤاكسینی وەرگرتبێت، ناوی لە تۆماری ئەلیكترۆنیدا هەبێت و پاسپۆرتی هەبێت.
دەروێش چوكی جردۆ، بەڕێوەبەری رێكخراوی تولای بۆ رزگاربوانی ئێزیدی –رێكخراوێكی ناوخۆیی ناحكومییە- بە (كەركوك ناو)ـی وت "ئێمە هاوكاری رزگاربوانی دەستی داعش دەكەین تا جارێكیتر رەگەزنامە و بەڵگەنامە فەرمییەكانیان بەدەستبهێننەوە، هەر كەسێكیش بەهۆی نەبونی بەڵگەنامەوە لە وەرگرتنی ڤاكسینیدا كێشەی بۆ دروستبێت، یان ڤاكسینی پێنەدرێت، ئەوا ئێمە ئاگاداربكاتەوە بەدواداچون بۆ چارەسەری كێشەكەی دەكەین".
بەپێی ئەو رێكخراوە ئێستا تەنیا ئەو كەسانە بەڵگەنامەیان نییە كە تازە دەگەڕێنەوە ناو خێزانەكانیان و بۆ ئەوەش ناوبەناو هەڵمەتیان لەناو كەمپەكاندا هەیە، "بۆ نمونەی چوار مانگ لەمەوبەر چوینە كەمپی خانكێ و هەر كەسێك بەڵگەنامەكانی نەمابون، هاوكاریمان كردن و تیمێكی فەرمانگەی رەگەزنامە هاتنە كەمپ، تا بەڵگەنامەكانیان بۆ دەربكەنەوە".
مەرجی سەرەكی دەرهێنانی كارتی نێودەوڵەتی كوتان؛ هەبونی پاسپۆرتە
بەپێی ئامارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە 664 هەزار ئاوارەی هەرێم؛ نزیكەی 280 هەزار كەسیان دەكەونە پارێزگای دهۆك كە زۆرینەیان خەڵكی نەینەوان و سەدا 30ـیان ئێزیدی، سەدا 7ـیان كریستیان و ئەوانیتر لە كورد، عەرەبی سونە، شەبەك، ئەرمەن و توركمان و پێكهاتەكانی تر پێكدێن..
مەسعود حەسەن ساڵح، لێپرسراوی بەشی ئایتی لە بەرێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی پارێزگای دهۆك بە (كەركوك ناو)ـی وت "لە كۆی ژمارەی وەرگرانی ڤاكسینی كۆرۆنا لە پارێزگاكەدا، تەنیا 15 حاڵەت هەبون كە هیچ بەڵگەنامەیەكیان نەبوو، بەڵام بەپێی ئیقامە ڤاكسینیان پێدراوە، بەڵام كارتی كوتانیان پێنادرێت".
هەروەها رونیكردەوە هەر هاوڵاتییەكی بێ بەڵگەنامە كە ڤاكسینی وەرگرتووە، لەڕێی ئەو كۆدەی لەكاتی كوتانەكەدا پێیدەدرێت، دەتوانێت دوای دەركردنەوەی رەگەزنامە و بەڵگەنامە فەرمییەكان جارێكیتر سەردانی بنكەی كوتانەكەیان بكەنەوە، تا ئەوكات كارتی كوتان بە ڤاكسین وەربگرن.
بەڵام مەسعود حەسەن جەختیكردەوە مەرجی سەرەكی دەرهێنانی كارتی نێودەوڵەتی كوتان؛ هەبونی پاسپۆرتە و بێ ئەو بەڵگەنامەیە هیچ هاوڵاتییەك ناتوانێت ببێتە خاوەنی ئەو كارتە ئەلیكترۆنییەی ڤاكسین.
لە پارێزگای دهۆك نزیكەی 480 هەزار كەس ڤاكسینیان وەرگرتووە، ئەوەش بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروستی عیراق كە تەنیا ژەمی یەكەمی هەژماركردووە بەڵام جیانەكراوەتەوە چەندیان ئاوارەن، لەكاتێكدا دانیشتوانی پارێزگاكە بە ئاوارە و پەنابەرانەوە دەگاتە زیاتر لە ملیۆنێك و 600 هەزار كەس.
بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لە پارێزگای دهۆك بە ئاوارە و پەنابەرانەوە تائێستا زیاتر لە 145 هەزار كەس توشی كۆرۆنا بون و لەو ژمارەیەش هەزار و 834 كەس مردون.
