چالاكوانانی كورد و توركمان لە كەركوك رەخنە لە مەراسیمی كۆتایی پڕۆژەیەكی هەشت مانگی دوو رێكخراو دەگرن، كە تایبەتە بە گەنجانی كەركوك و ئامانج لێی بڵاوكردنەوەی پێكەوەژیانی ئاشتییانەیە لە نێوان نەتەوەكاندا، ئەوەش بەهۆی ئەوەی ناونیشانی پڕۆژەكە زمانی كوردی و توركمانی تیانییە.
به‌پێی ده‌ستوری هه‌میشه‌یی عیراق، زمانی عه‌ره‌بی و كوردی؛ دوو زمانی فه‌رمی وڵاتن، هه‌ردوو زمانی توركمانی و سریانیش دوو زمانی تری فه‌رمین له‌و یه‌كه ئیدارییانه‌ی بەشێكن لە دانشیتووانەكەی. بۆ نمونە شاری كەركوك.
رێكخراوی هاریكاریی ئەڵمانی و دەزگاى تەحریر بۆ گەشەپێدان، یەكشەممە 26ی حوزەیران مەراسیمی كۆتایی پڕۆژەیەكیان بۆ ئاشتی و پێكەوەژیانی ئاشتییانە لە كەركوك رێكخست، كە تیایدا لێپرسراوانی باڵای شارەكە، لە نێویاندا راكان سەعید، پارێزگاری كەركوك بەوەكالەت ئامادەی بوو، بەڵام ناونیشانی پڕۆژەكە تەنیا بە هەردوو زمانی عەرەبی و ئینگلیزی نوسرابوو، ئەوەش روبەڕوی رەخنەی چالاكوانانی كورد و توركمان بۆوە بەتایبەت لە سۆسیال میدیادا.
سەبریە حکمەت، ژنە چالاکوانێكی نەتەوەی تورکمانە، بە (كەركوك ناو)ی وت "بەداخەوە شەوی رابردوو كە ناونیشانەكەم بە گەورەیی بینی، كە باسی ئاشتیی و پێكەوەژیانی دەكرد، بە زمانی عەرەبی نوسرابوو و زمانەكانی توركمان، كورد و سریانی فەرامۆشكرابوو، نیگەرانی كردم... دەبوو رێكخەرانی ئەو پڕۆژەیە دۆخی كەركوك لەبەرچاوبگرن".
وتیشی "دەبوو پارێزگاری كەركوك لەو شوێنە كە وتاریدا، خۆی رەخنەی لە سەرپەرشتیارانی پڕۆژەكە بگرتایە لەسەر جیاكاریی زمان و و بیوتایە دەبێت لێرەوە دەستپێبكەن... تەنانەت ئەگەر پارێزگاری كەركوك رەخنەی بگرتایە دۆخەكە باشتر دەبوو".
دەبوو پارێزگاری كەركوك لەو شوێنە كە وتاریدا، خۆی رەخنەی لە سەرپەرشتیارانی پڕۆژەكە بگرتایە لەسەر جیاكاریی زمان
هێمن حەسیب، چالاکوانى مەدەنى لە نەتەوەی كورد و یاساناسە، بە (كەركوك ناو)ی وت "بەداخەوە زۆرجار دەبینین کۆنفڕانس و دیداری جوراوجۆر بە ناونیشانی پێکەوەژیان لە کەرکوک دەکرێت، بەڵام لەلایەن خودی رێکخەرانی ئەو چالاکییانەوە بنەماکانی پێکەوەژیان پەراوێز دەکرێت".
بە بڕوای ئەو یەكەم هەنگاوی پێكەوەژیان ئەوەیە رێز لە زمانەكان بگیرێت.
"نەبونی زمانەكانی تر جگە لە زمانی عەرەبی لەسەر فلێكسی چالاكییەكە دووجار پێشێلکارییە، یەکەمیان؛ پێشێلکارییە بەرانبەر بە ناوەڕۆکی کارەکە کە پێکەوەژیان و ئاشتیە، دووەمیان؛ پێشێلکاری یاساییە.. چونکە بەپێی دەستور و یاسای زمانە فەرمییەکان، لە هەموو بۆنە رەسمی و نا ڕەسمییەکان، دەبێت زمانی کوردیی و عەرەبی پێکەوە بەکاربهێنرێت، لەگەڵ زمانە لۆکاڵیەکانی تری ئەو شارە، وەک زمانی تورکمانی"، هێمن حەسیب وایوت.
ئەو داواشیكرد لایەنی رێکخەر و لیژنەی هەماهەنگی عیراقی ئەڵمانی وەک لایەنی سپۆنسەر رونکردنەوە بدەن و داوای لێبوردن بکەن، ئەمەش لە پێناو نیشاندانی بێلایەنی خۆیان، "چونکە رێزگرتن لە کەلتور پایەیەکی گرنگی پێکەوەژیانە... بەبێ داننان و رێزگرتن لە کەلتور و زمانی یەکتر، ئەستەمە بتوانرێت باسی پێکەوەژیان و ئاشتی بکرێت".
رێكخراوی هاریكاریی ئەڵمانی و دەزگاى تەحریر بۆ گەشەپێدان هەشت مانگە لەڕێی خول و وێركشۆپەوە پڕۆژەكەیان دەستپێكردووە و ئامانج لێی كەمكردنەوەی توندوتیژیى و پەرەپێدانە بە ئاشتى و پێکەوە ژیان لە نێو گەنجانى پارێزگای كەركوك.
جەختكردنەوەی هێمن حەسیب بۆ ئەوەی رێكخەرانی چالاكییەكە داوای لێبوردن بكەن، لەكاتێكدایە، میلان عەلى، لێپرسراوی پڕۆژەکان لە دەزگاى تەحریر بۆ گەشەپێدان، جگە لە رونكردنەوە هیچ داوایەكی لێبوردنی نەبوو.
میلان عەلی، لەڕێی (كەركوك ناو)ەوە وتی كە ئاگاداری ناڕەزاییەكانن لەسەر نوسینەكە كە تەنیا بە زمانی عەرەبی و ئینگلیزی نوسراوە و جەختیكردەوە كە لە شەوی رابردوەوە چاوەڕێی میدیایەك دەكات تاوەكو لەڕێیەوە رونكردنەوە بدات.
"زمانی عەرەبی زمانى سەرەکییە لە عیراق و دەبێت بە زمانی سەرەكی بینوسین، ئەگەر بێت و بە کوردی بماننوسیایە دەبوو بە تورکمانى و سریانیش بنوسرایە، ئەوكات نوسینەكە وون دەبوو... ئینگلیزیش لەبەرئەوەی ئێمە رێكخراوێكی نێودەوڵەتین بۆیە بەو زمانەش نوسیومانە".
ئەگەر بێت و بە کوردی بماننوسیایە دەبوو بە تورکمانى و سریانیش بنوسرایە، ئەوكات نوسینەكە وون دەبوو
ئەو بۆچونەی میلان عەلی، لێپرسراوی پڕۆژەکان لە دەزگاى تەحریر بۆ گەشەپێدان، لەكاتێكدایە دەستوری عیراق ناڵێت زمانی عەرەبی زمانی فەرمییە لە عیراق، بەڵكو هاتووە "هەردوو زمانی عەرەبی و كوردی دوو زمانی فەرمین لە عیراق".
لەبارەی زمانەكانی تریشەوە، لەوانە توركمانی و سریانی، لە دەستوردا هاتووە "دوو زمانی تری فه‌رمین، بەڵام له‌و یه‌كه ئیدارییانه‌ی تێیدا زۆرینه‌ی دانیشتوان پێكده‌هێنن".
بەوپێیەش بێت لە شاری كەركوك لە پاڵ زمانی عەرەبی و كوردی كە دوو زمانی فەرمی وڵاتن، هەردوو زمانی توركمانی و سریانیش دەبێت بەكاربهێنرێن، بەهۆی بونی نەتەوەی توركمان و ئایینی كریستیان لە پارێزگاكەدا.
ساماڵ جەبار بەرزنجی، مامۆستاى ئایینیە و بەشداربووە لەو چالاكییە، بە (كەركوك ناو)ی وت "لەگەڵ رێكخەرانی پڕۆژەکە قسەم کرد و پێموتن دەبوو فلێكسەكەی پشتەوە بە هەر چوار زمانی شاری كەركوك بنوسرایە، بەڵام ئەوان وتیان ئەوكات نوسینەكە ون دەبوو".
راكان سەعید، پارێزگاری كەركوك بەوەكالەت، لە چالاكییەكەدا گرنگی پەرەپێدانی بە پێكەوەژیانی ئاشتییانەی نەتەوە و ئایینەكانی پارێزگاكەی رونكردەوە و بە هەنگاوێكی باشی زانی، بەڵام هیچ ئاماژەیەكی بە جیاكاریی زمانی نوسینی فلێكسی چالاكییەكە نەدا.
(كەركوك ناو)، چەند جارێك هەوڵیدا لەڕێی تەلەفونەوە قسە لەگەڵ عەلی حەمادی، یاریدەدەری پارێزگای كەركوك بكات - ناوبراو یاوەری پارێزگار بوو لەو چالاكییەدا -، بەڵام وەڵامی نەبوو.
سەرچاوەیەک لە ئیدارەى کەرکوک، کە نەیویست ناوەکەى ئاشکرابکرێت، وتی "ئەو چالاکییە ئیدارەى کەرکوک رێكی نەخستووە، دەبوو ئەو رێكخراوە رچاوی بونی زمانە جیاوازەكانی بكردایە".
سەرچاوەكە روئیا و بڕیاری ئیدارەی كەركوكی رونكردەوە و وتی "لەم شارە بە برایەتی و ئاشتی پێکەوە دەژین و لەو پێناوەشدا ئیدارەی كەركوك ساڵی رابردوو هەموو فەرمانگە حكومییەكانی ئاگاداركردۆتەوە، كە دەبێت هەر تابلۆیەکى فەرمانگەكان بە هەر چوار زمانەکەى کەرکوک بنوسرێت".
نوسراوە كە كۆپییەكی لای (كەركوك ناو)ە، لە ئەیلولی 2021 بەسەر تەواوی فەرمانگەكاندا گشتێنراوە.
لە كانونی دووەمی ئەمساڵیشدا، ئیدارەی كەركوك بڕیاریدا بە لێكردنەوەی تەواوی تابلۆ نوێیەكانی ناو شار، ئەوەش بەهۆی ئەوەی تەنیا بە زمانی عەرەب و ئینگلیزی نوسرابون و ناڕەزایی فراوانی لێكەوتەوە.
هەرچەندە بڕیاربوو لەم نزیكانەدا، تابلۆكان بەهەر چوار زمان دابنرێنەوە، بەڵام هێشتا هیچ هەنگاوێكی كرداریی نییە.
