شیلان محەمەد (38 ساڵ) خەریكە هیچ خزم و كەسێكیی بە دەورەوە نامێنێت؛ چونكە لەتاو كەمئاوی و وشكەساڵیی دراوسێكانی لە گوندەوە بەرەو شار كۆچ دەكەن، دوای ئەوەی بە ناچاری دەستبەرداری كشتوكاڵ و ئاژەڵداری بون.
ئەو لە گوندی ساڵحییە-ـی قەزای كفری نیشتەجێیە، كە بەپێی بەدواداچونەكانی (كەركوك ناو) ئێستا تەنیا 15 خێزانی تێدایە، لەكاتێكدا ساڵی رابردوو 42 خێزانی تێدابوو.
"بەخۆی نەبونی ئاو و وشكەساڵییەوە ئەوانیتر رۆیشتن، كشتوكاڵیان وشكی كرد و ئاژەڵەكانیان بە نیوە قیمەت فرۆشت و گوندەكەیان چۆڵكرد،.. چەند خێزانێكی تریش ماڵیان پێچاوەتەوە تا بڕۆن" شیلان بۆ (كەركوك ناو) وای وت.
زۆرینەی ئەو خێزانانەی وەك شیلان لە ئێستاوە ترسی وشكەساڵیی وەرزی هاوینی داهاتویان هەیە بە دەرفەتی دەزانن حكومەت سود لە بارانبارینی ئەمساڵ وەربگرێت و لە كاتی نەمانی باراندا بەكاریبهێنێتەوە.
قەزای كفری بەپێی ئامارەكانی كەشناسی عیراق و هەرێمی كوردستان یەكێكە لەو ناوچانەی لە 24 كاتژمێری رابردودا زۆرترین بارانبارینی تێدا بووە و گەیشتۆتە زیاتر لە 31 میلیمەتر.
منیش ناچارم لە گوندەوە بڕۆمە شار، چونكە كشتوكاڵ و ئاژەڵداریمان نەماوە
"منیش ناچارم خانوەكەم لە گوند بە نیوە قیمەت بفرۆشم و بڕۆمە شار.. كشتوكاڵ و ئاژەڵداریمان نەماوە، .. بۆریەكی ئاوی پاكمان هەیە كە خوێ و كلسی زۆرە، بۆ خواردنەوە ناشێت، بیرێكی 30 مەتریمان هەبوو وشكیكرد" بەوتەی شیلان محەمەد، كە هەمان كێشەی زۆرینەی گوندنشینانی دیكەی قەزای كفری هەیە.
قەزای كفری یەكێكە لە ناوچەكانی جێناكۆك بەپێی دەستوری عیراق لە نێوان هەردوو حكومەتی فیدراڵ و هەرێم، بەڵام لەڕوی ئیدارییەوە سەر بە ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیانە لە پارێزگای سلێمانی.
ئیدارەی گەرمیان لە مانگی نیسانی 2022 و لە ساڵی 2021ـیشدا بەهۆی كەمی باران و كەمئاوییەوە وشكەساڵیی راگەیاندبوو، بەڵام بەپێی پلانی نوێی حكومەت، بڕیاردراوە پشت بە بەنداوی بچوك ببەستن و لەو رێگەیەوە ئاوی باران كۆبكەنەوە، تا لە هاویندا توشی وشكەساڵی نەبنەوە.
موئەیەد ئەحمەد، بەڕێوەبەری ئاودێری گەرمیان بۆ (كەركوك ناو) ئاماژەی بەوەدا جگە لە زستان، لە وەرزی بەهاریشدا، زۆرترین ئاوی بارانبارین لە سنورەكەیاندا بەفیڕۆ دەڕوات، "تائێستا نەمانتوانیووە دیاریبكەین لە گەرمیان چەند ئاو بەفێڕۆ دەچێت".
بەپێی ئامارەكانی ئیدارەی گەرمیان تەنیا لە كفری كۆی بارانبارینی ئەمساڵ گەیشتۆتە 101.7ملم لەكاتێكدا ساڵی رابردوودا كۆی بارانبارین تا 23ـی كانونی یەكەمی 2021 تەنیا 24.8ملم بوو، هەروەها بارانبارین ئەمساڵ لە ناوچەكانی دیكەی گەرمیان دەیان هێندە زیادیكردووە، لە كەلار 89.3ملم باریووە كە ساڵی رابردوو تەنیا 8.6ملم بووە.
موئەیەد رونیكردەوە "زۆر گوندمان هەیە ڕێژەی دانیشتوانەكەی بەهۆی كەمی ئاوەوە كەمیكردوە و كۆچیانكردووە،.. بۆ نمونە لەگوندی گۆبان 60 ماڵ هەبون و ئێستا 20 خێزانی تێدایە، چونكە ئاویان نییە، ئەمەش كێشەیەكە لە هەموو كوردستان و داوامان لە حكومەت كردووە گرنگی زیاتر بە دروستكردنی بەنداو و پۆند بدات، كە فریادڕەسی گەرمیان و هەموو خەڵكی كوردستانە".
لە هەرێمی كوردستان پۆندی ئاو هەن و چەندین پۆندی دیكە لە قۆناغی بنیاتناندان؛ كە لەو ژمارەیەش شەش پۆند پێشتر لە ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان تەواو كراون، بەرزییان لە نێوان 9 تا 17 مەتردایە بە توانای گلدانەوەی زیاتر لە ملیۆنێك و 600 هەزار مەترسێجا ئاو و بۆ ئاودانی روبەڕوی 200 دۆنم سودی لێوەردەگرێت، بەپێی ئامارە رەسمییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان.
پۆند، دامەزراوەیەكی ئەندازەیی خۆڵییە و هاوشێوەی بەنداوێكی بچوككراوە بۆ گلدانەوەی ئاوی باران و بەفر لە بوارەكانی كشتوكاڵ و ئاژەڵداری سودی لێوەردەگیرێت.
"كەمبونەوەی ئاو و وشكەساڵی زیانی زۆری لێداین، وەك ساڵانی جاران ناتوانین كشتوكاڵی و ئاژەڵداری بكەین، تەنانەت ئاومان نەماوە بیخۆینەوە" فاتمە قادر (50 ساڵ)، دانیشتوی گوندی سەی خەلیل-ـی كەلار وای وت.
ئەو دەڵێت بە تانكەر ئاوی خواردنەوەیان بۆ دابیندەكرێت و ئەگەر چارەسەری مەترسییەكانی كەمئاوی نەكرێت "ناچارین كۆچ بكەین، چونكە كاروكاسبیمان نەماوە، بژێویمان بە قورسی پەیدا دەبێت"، لەكاتێكدا پێشتر بەهۆی هەبونی ئاوەوە بە كشتوكاڵ و ئاژەڵدارییەوە سەرقاڵ بون.
زۆر گوندمان هەیە ژمارەی دانیشتوانەكەی بەهۆی كەمی ئاوەوە كەمیكردوە و كۆچیانكردووە
بەپێی ئامارەكانی ئیدارەی گەرمیان لە هاوینی ئەمساڵدا وشكەساڵی كاریگەری لەسەر 135 دۆنم زەوی كشتوكاڵی دانا و 700 هەزار سەر ئاژەڵ روبەڕوی كەمئاوی و بێ لەوەڕیی بونەوە، لە ساڵی رابردوشدا زیانەكانی وشكەساڵیی زیاتر بون.
بەڕێوبەری ئاودێی گەرمیان دەڵێت داوای جێبەجێكردنی 14 پۆندی دیكە كراوە بۆ گلدانەوەی ئاو و بەرەنگاربونەوەی ئەگەری وشكەساڵی، بەڵام هێشتا رەزامەندی لەسەر نەدراوە.
بەپێی ئامارە رەسمییەكان سێ پۆندی نوێ لە گەرمیان جێبەجێدەكرێت؛ پۆندی گۆبان لە كەلار بەتوانای گلدانەوەی 250 هەزار مەترسێجا ئاو، پۆندی سەید حوسێن لە كفری و پۆندی سەرقزڵ لە ناحیەی قۆرەتوو بە توانای گلدانەوەی 335 هەزار مەترسێجا ئاو، هەرسێكیان لەمساڵدا دەست بە بنیاتنانیان كراوە.
موئەیەد ئەحمەد وتی "لەگوندی سەقزڵ كە خەڵكەكەی بەدەست بێئاوییەوە دەناڵێنن.. ئێمە پۆندێكمان بۆیان دروستكردوە.. بەوهۆیەوە لە بێئاوی ڕزگاریان دەبێت"، هەروەها پێشیوایە لە گوندی گۆبان دوای تەواوبونی ئەو پۆندەی دروستدەكرێت؛ دانیشتوانەكەی كە كۆچیان كردووە، دەگەڕێنەوە.
بیری ئاو سەرچاوەیەكی دیكەی دابینكردنی ئاوە لە گەرمیان و بەپێی ئامارەكانی حكومەت لە كۆی زیاتر لە 24 هەزار بیر بۆ خواردنەوە، كشتوكاڵ و پیشەسازی لە هەرێمی كوردستان، هەزار و 796 بیر دەكەونە سنوری ئیدارەی گەرمیان لە نێویاندا 507 بیری ئاوی خواردنەوە و زیاتر لە هەزار بیر بۆ كشتوكاڵ.
لە پرۆژەی نوێی دروستكردنی نۆ بەنداوی گەورەی ستراتیژی لە هەرێمی كوردستان، تەنیا یەكێكیان دەكەوێتە سنوری گەرمیان؛ ئەویش بەنداوی بەردەسور-ـە لەسەر روباری سیروان.
بەڕێوەبەری ئاودێری گەرمیان وتی نازانن گەرمیان پێویستی بە چەند بەنداو هەیە تا لە كەمئاوی رزگاری ببێت، لەگەڵئەوەشدا جەختیكردەوە "ئەگەر بەنداوەكەی بەردەسور دروستبكرێت ئەوا دەبێتە فریادڕەسی هەمو خەڵكی گەرمیان".
موئەیەد ئەوەشی رونكردەوە كە هەندێك گوندی گەرمیان ناتوانن پۆندی تیادا دروستبكەن، چونكە زەوییەكەی بۆ ئەو پرۆژەیە گونجاو نییە، بەڵام بەگشتی هەندێك پۆند زیاد لە گوندێك سودی لێوەردەگرن بۆ كشتوكاڵ و ئاژەڵداری، "بەڕای ئێمە چەند پۆند بۆ گەرمیان بكرێت هێشتا كەمە چونكە ناوچەیەكی گەرمەسێرە و وشكەساڵیشە".
لە سنوری گەرمیان بەنداوەكانی ئاوەسپی و باوەشاسوار-ـیش هەن، جگە لە بەنداوی باوەنور كە سەدا پێنجی كارەكانی تەواوكراوە و ماوەی نۆ ساڵە كاركردن تیایدا راگیراوە.
