ئامینە و گروپەكەی پەیتا پەیتا نەمام لە كەناری روباری دیجلە دەڕوێنن، وەك هەوڵێك بۆ یەكەم دارستانی دەستكرد، كە ئامانج لێی سەوزكردنی تەواوی ناحیەی زاب و گواستنەوەی ئەو ئەزمونەیە بۆ ناوچەكانی دیكەی كەركوك.
هەڵمەتی سەوزكردنی زاب (70كم باشوری خۆرئاوای كەركوك)، بە دەستپێشخەری گروپی (من اجلنا – بۆ ئێمە)ـیە و چەند هەفتەیەكە بەردەوامە.
"لە ناوچەكەماندا روبارەكانی دیجلە و زاب هەن، كە پاڵنەری سەرەكیین بۆ ئەوەی شارەكە سەوزبێت و ئێمەش كەسانی خۆبەخشمان هەیە كە دەتوانن لە پێناو باشكردنی ژینگە و زیادكردنی رێژەی سەوزایی كاربكەن" ئامینە زیا حەسەن، بۆ (كەركوك ناو) وای وت.
ئەو گروپە تەنیا لە ناحیەی زاب زیاتر لە 15 ئەندامی هەیە و بە خۆبەخشی كاردەكەن.
بەپێی بەدواداچونی (كەركوك ناو)، گروپەكە بە هاوكاری تیمی (عین الزاب – چاوی زاب)ـی خۆبەخش، چەندین چالاكیی ژینگەییان دەستپێكردووە، سەرەكیترینیان هەڵمەتی چاندنی نەمامە لە كەناری روباری دیجلە و تائێستا زیاتر لە 140 نەمامیان چاندووە، لە جۆرەكانی (ئەكاسيا، ئەلبزیا و كالبتوس)، وەك ئەزمونی دروستكردنی "یەكەم دارستانی دەستكرد" لە ناحیەكەدا.
گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا وایكرد گروپێكی خۆبەخشی ژینگەیی دابمەزرێنم
ئامینە وتی "ئەگەر ئەو پرۆژەیە لە زاب سەربگرێت، ئەوا بە شێوەیەكی فراوانتر لە هەموو پارێزگاكەدا كاری لەسەر دەكەین".
رێژەی سەوزایی لە پارێزگای كەركوك لە سەدا 2 تێپەڕناكات، ئەوەش لە ئامارێكی فەرمانگەكانی كەركوكدا هاتووە كە پێشتر (كەركوك ناو) بڵاویكردەوە، لە كاتێكدا بەپێی ستانداردی جیهانیی پێویستە روبەری سەوزایی لە سەروی سەدا 15ــــەوە بێت.
گروپە خۆبەخشییەكەی ئامینە لە تەموزی ئەمساڵدا دامەزراوە و لە تەواوی پارێزگای كەركوكدا نزیكەی 55 ئەندامیان هەیە.
"گۆڕانكاری كەشوهەوا و ژینگەی ناوچەكە پاڵنەری سەرەكی بوو كە وایكرد لەو بوارەدا گروپێكی خۆبەخشی دابمەزرێنم" ئامینە (23 ساڵ)، چالاكوانی مەدەنییە لە زاب، دەڵێت "نەمدەزانی ژمارەیەكی زۆر لە گەنجان گرنگی بەكاركردن لەو بوارەدا دەدەن تا ئەوكاتەی بیرۆكەكەی گروپەكەمان خستەڕوو، ئێستا هەموان ئامادەن بێبەرانبەر كاربكەن".
هەر چاندنی نەمام نییە، گروپە خۆبەخشییەكانی زاب چەندین چالاكی دیكەی ژینگەییان هەیە بەهۆی مەترسییەكانی گۆڕانی كەشوهەواوە و كاریگەری لەسەر ناوچەكە.
"ئەگەر دەتەوێت گوێت لە دەنگی باڵندە بێت، قەفەس مەكڕە، بەڵكو دارێك بڕوێنە"، ئەو نوسینە لەسەر چەندین دیواری قوتابخانەكانی زاب و شارەوانی نوسراوە، جگە لە وێنە و دەستەواژەكانی دیكەی هۆشیاری ژینگەیی و تەندروستی، لە نێویاندا رێكخستنی كۆڕ و سیمینیار لەسەر مەترسییەكانی سەر ژینگە و بەكارهێنانی پلاستیك و چۆنیەتی پارێزگاری لە ئاوی پاك.
دكتۆر عەمار حسین مستەفا (43 ساڵ)، چالاكوانی مەدەنی و بەڕێوەبەری قوتابخانە لە زاب، دامەزرێنەری گروپی خۆبەخشی (عین الزاب - چاوی زاب)ــە، ئەو دەڵێت گرنگترین هەنگاو لە هەڵمەت و دەستپێشخەرییەكانیاندا بۆ ژینگە، بەشداری و هەماهەنگی خەڵك و پاڵپشتی گەنجانە، بە تایبەت بۆ چاودێری و ئاودێری نەمامەكان دوای چاندنی.
گروپەكەی ئەویش لە هەڵمەتی دروستكردنی "یەكەم دارستانی دەستكرد"ـدا بەشدارن، بە ئامانجی زیادكردنی رێژەی سەوزایی لە چواردەوری روباری دیجلە كە بە ناحیەكەدا تێدەپەڕێت، تا لە داهاتوودا وەك ئەو وتی، پرۆژەی گەورەتری سەوزكردنی بەدوادابێت، هۆكارێكیش بێت بۆ روبەڕوبونەوەی لێكەوتەكانی گۆڕانی كەشوهەوا و كەمكردنەوەی كاریگەری گەرما.
بەپێی ئامار و هۆشدارییەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان؛ عێراق پێنجەم وڵاتی كاریگەرە بە لێكەوتەكانی گۆڕانی كەشوهەوا، كە مەترسی كەمبونەوەی ئاو، وشكەساڵی، بەرزبونەوەی زۆری پلەكانی گەرما و ژەهراوی بونی لێدەكرێت لەگەڵ چەندین كارەساتی دیكەی سروشتی.
جۆر و قەبارەی نەمامەكان بچوكە و بەرگەی كەشوهەوای ئەم ناوچەیە ناگرێت
"بیرۆكەی ئەو دەستپێشخەرییە باشە بۆ ناوچەكە، بەڵام جۆر و قەبارەی نەمامەكان كە بچوكە، بەرگەی كەشوهەوای ئەم ناوچەیە ناگرێت" ئەیاد حسێن، بەڕێوەبەری شارەوانی زاب بۆ (كەركوك ناو) وای وت، ئەوەشی رونكردنەوە داری گونجاو بۆ ناوچەكە ئەوەیە بەرزی زیاتر لە مەترێك بێت، "خورما و سنەوبەر دەتوانن بەرگەی گەرمای زۆر بگرن و لەگەڵ كەشوهەوای ناوچەكەدا بگونجێن".
پلەی گەرمای زاب و ناوچەكانی باشوری خۆرئاوای كەركوك، لە هاویندا دەگاتە نزیكەی 50 پلەی سیلیزی و ناوبەناو شەپۆلی خۆڵبارین ئەو سنورە دەگرێتەوە.
بەڕێوەبەری شارەوانی دەڵێت لە پلانیاندایە پەرە بە كۆڕنیشی زاب بدەن، تا ببێتە شوێنی گونجاو بۆ خێزان و گەشتیاری، كە ئێستا لە نێوان 300 بۆ 400 داری تێدایە، پێشنیازێكی دیكەش ئەوەیە پشتوێنەی سەوز چەندین ناوچەی ناحیەكە بگرێتەوە.
هەوڵەكانی زیاتر لە دەیەیەكی ئیدارەی كەركوك بۆ زیادكردنی رێژەی سەوزایی لە پارێزگاکە بەتەواوی شكستیانهێناوە؛ دوجار، لە 2011 و 2014ـدا جەخت لە زیادكردنی روبەڕوی سەوزایی كرایەوە، بەبێ ئەوەی بەڵێنەكان ئەنجامیان هەبێت.
"بەشداری ژنان لە هەڵمەتە ژینگەییەكاندا ئاماژەیەكی باشە، بەوپێیەی ئەوان بە باشی هەست بە لێكەوتە و كاریگەرییەكانی گۆڕانی كەشوهەوا لە ناوچەكەدا دەكەن" سارە عەلی محەمەد (27 ساڵ) وای وت، چونكە پێیوایە ژنان روبەڕوی تەحەدی زۆر بونەتەوە، بەهۆی كەمبونەوەی ئاو و وشكەساڵی كە وادەكات نەتوانن كشتوكاڵ بكەن.
ئەو كە دەرچوی پەیمانگەی تەكنیكییە، بە پێویستی زانی ژنان لە هەڵمەتی زیادكردنی رێژەی سەوزاییدا بەشداری بكەن، ئەوەش دواجار دەبێتە هۆی هۆشیاری زیاتر لە نێو كۆمەڵگەدا بەرانبەر بە ژینگە.
زاب سەر بە قەزای حەویجە، تەواوی ناوچەكە بژێوی سەرەكییان لەسەر كشتوكاڵ و ئاژەڵدارییە، بە ناوچەیەكی بە پیتی كشتوكاڵی هەژماردەكرێت و ژنان رۆڵی سەرەكی لە كشتوكاڵی ناوچەكەدا دەبینن.
بەپێی ئامارێكی كشتوكاڵی ناحیەی زاب، پلانی چاندنی گەنم لەمساڵدا زیاتر لە 330 هەزار دۆنم بووە، جگە لە هەزارن دۆنم گەنمەشامی و كشتوكاڵی دیكەی دەرەوەی پلانی چاندن.
دكتۆر عەمار حسین، نیگەرانە بەشێك لە جوتیاران واز لە كشتوكاڵ دەهێنن، بەهۆی لێكەوتەكانی گۆڕانی كەشوهەوا لە زاب، سەرەكیترینیان كەمبونەوەی ئاو و نەبونی پاڵپشتی حكومی، پێشیوایە رۆڵی ژنان لە هەڵمەتەكانی سەوزكردن و پاڵپشتی ژینگەدا كاریگەرە، بەوپێیەی كاریگەری گۆڕانكاری كەشوهەوا زیاتر لەسەر ئەوان دەركەتووە.
خۆشەویستی ژنان بۆ گۆڕانكاری وایكردووە داهێنەربن لە دۆزینەوە چارەسەردا
لە چەند ساڵی رابردودا، ژمارەیەك رێكخراو هەوڵیاندا بۆ چاندنی نەمام و زیادكردنی رێژەی سەوزایی لە كەركوك، بەڵام دواتر بەهۆی خزمەتنەكردنی نەمامەكانەوە بەشێك لەو پرۆژانە بەردەوام نەبون، لە كاتێكدا پارێزگاكە لە بەردەم مەترسی زیاتری تەندروستیدایە، لە ئەنجامی بەرهەمهێنان لە سەدان بیرە نەوتدا.
بەڕێوەبەری شارەوانی زاب دەڵێت پلانی سەوزكردن و چاندنی نەمام لە شۆستە و شەقامەكاندا بەردەوامە، "تەحەدای گەورەمان لە بەردەمدایە بۆ بەردەوامی و سەركەوتونی ئەو پرۆژانە، پێویستمان بە هۆشیاركردنەوەی هاوڵاتیان هەیە تا گرنگی بە نەمام و سەوزایی بدەن و پارێزگاری لێبكەن، كە ئەوەش گروپە خۆبەخشەكان دەتوانن رۆڵی تێداببینن".
لە ناوشاری كەركوكیش، نزیكەی 200 باخچە هەن، تەنیا چەند دانەیەكی كەمیان روبەرەكەیان زیاترە لە چەند دۆنمێك، ئەوانی تر بچوكن، لەگەڵ 81 شۆستەی نێوان شەقامەكان – لە یەك كیلۆمەترەوە تا پێنج كیلۆ مەتر درەختیان تیادا چێندراوە-.
دامەزرێنەی گروپی (من اجلنا – بۆ ئێمە)، پێیوایە ژنان دەتوانن رۆڵی سەركردایەتی لە هەڵمەتەكانی سەوزكردندا ببینن و پاڵپشتی چارەسەری چەندین كێشە بكەن، "خۆشەویستی ژنان بۆ گۆڕانكاری وایكردووە داهێنەربن لە دۆزینەوە چارەسەردا، كە ئەوەش رەنگە لە ماڵەكان و هۆشیاركردنەوەی منداڵەكانیانەوە دەستپێبكەن بۆ فەراهەمكردنی ژینگەیەكی پاك و تەندروست" ئامینە زیا، وای وت.
