منداڵانی موسڵ، بە لێشاو واز لە خوێندن دەهێنن و روو لە بازاڕ دەكەن، بۆ كاركردن و هاوكاریكردنی خێزانەكانیان لە بەرەنگاربونەوەی هەژاریدا.
سەفوان یەكێكە لەو منداڵانە، لە بازاڕێكی قەرەباڵغی بەری چەپی شار، لە بەیانییەوە تا ئێوارە هاواری فرۆشتنی گۆرەوی ژنانە دەكات، لە كۆتاییشدا تەنیا پێنج بۆ شەش هەزار دیناری دەستكەوێت.
"بەهۆی خراپی گوزەرانی خێزانەكەمەوە وازم لە خوێندن هێنا" سەفوان ئەحمەد (14 ساڵ) وای وت، ئەو دەڵێت باوكی بە تەمەنە و توانای كاركردنی نییە، بۆیە ناچارە لە دابینكردنی بژێوی خێزانەكەدا هاوكاربێت.
لە پۆلی پێنجەمە سەرەتایی بووە كاتێك نەچۆتەوە بۆ قوتابخانە، وەك بۆ (كەركوك ناو)ــی باسكرد، موچەیان نییە بتوانن بژین و حكومەت هاوكارییان ناكات، بۆیە لەبری حەزی خوێندن دەبێـت كاركردن هەڵبژێرێت.
رێژەی وازهێنان لە خوێندن، بەپێی قۆناغە جیاوازەكانی سەرەتایی تا ئامادەیی لە پارێزگای نەینەوا، لە سەدا 20ـەوە تا سەدا 76 دەڕوات، بەپێی ئامارێكی رەسمی (كەركوك ناو) دەستیكەوتووە.
ئەوەش لەكاتێكدایە بەپێی بەڵێننامەی مافەكانی منداڵ؛ مافی خوێندن و ژیانی شایستەیان هەیە و نابێت كاری قورس بكەن، كە كاریگەری لەسەر خوێندنیان هەبێت و ببێتە مەترسی لەسەر ژیانیان.
سەدا 7ـی منداڵانی نەینەوا لە ژینگەیەكی مەترسیداردا كاردەكەن
نەوفڵ سلێمان، بەڕێوەبەری ئاماری پارێزگای نەینەوا بە (كەركوك ناو)ـی وت "رێژەی پەیوەندیكردن بە خوێندنەوە لە قۆناغی سەرەتایی سەدا 80ـیە، بەڵام ئەو رێژەیە بۆ قۆناغی ناوەندی كەمدەبێتەوە بۆ سەدا 60 و لە قۆناغی ئامادەیی كەمتردەبێتەوە بۆ سەدا 24".
هەروەها رونیكردەوە لە هۆكارە سەرەكییەكانی وازهێنان لە خوێندن؛ دەرنەچونە لە خوێندن (كەوتن)، بەدوای ئەودا خراپی گوزەرانی خەڵكی نەینەوایە كە وادەكات منداڵان ناچاربن لە دابینكردنی بژێویدا بەشداربن و كاربكەن، جگەلەوەی ژینگەیەكی گونجاو بۆ منداڵان نییە هانیان بدات بگەڕێنەوە بۆ خوێندن.
لە پارێزگای نەینەوا؛ كە ژمارەی دانیشتوانی زیاتر لە چوار ملیۆن و 133 هەزار كەسە، خوێندكارانی سەرەتایی 614 هەزار و دواناوەندیش 225 هەزار بون، بەپێی ئامارێكی دەزگای ناوەندی ئامار بۆ خوێندنی ساڵی 2019-2020.
"سەدا 7ـی منداڵانی نەینەوا لە ژینگەیەكی مەترسیداردا كاردەكەن، كە 74 هەزار منداڵی تەمەن پێنج ساڵ تا 17 ساڵ دەگرێتەوە" بەڕێوەبەری ئامار دەڵێت ئەو رێژەیە زۆرە بەراورد بە وڵاتانی دیكە. –سەدا 27ـی دانیشتوانی نەینەوا تەمەنیان لە نێوان پێنج بۆ 14 ساڵیدایە-.
به‌پێی یاسای كار له عیراق، كاركردن به منداڵانی خوار ته‌مه‌نی 15 ساڵ قه‌ده‌غه‌یه و سزای له‌سه‌ره، لە سەروو ئەو تەمەنەشەوە نابێت كارەكەی قورس بێت و ببێتە مەترسی بۆ سەر رەوشت و هەڵسوكەوت و خوێندنەكەی.
پێشێلكردنی ئەو یاسایە بە رونی بە بازاڕەكانی موسڵەوە دیارە؛ دەیان منداڵ كاری جیاواز دەكەن كە تەمەنیان لە چوار و پێنج ساڵانەوە تا 15 ساڵی تێدایە، هەندێكیان ئاوی سارد دەفرۆشن، بەشێكیان شاگردی دوكانن، تیایاندایە بە فرۆشتنی عەلاگە و دەستگێڕی پارە پەیدا دەكات، بەبێ ئەوەی كەسێكی بە تەمەنی خێزان یان نزیكیان لەگەڵدابێت.
عەلی جاسم، بەڕێوەبەری رێكخراوی فریاكەوتنی میللی لە نەینەوا بە (كەركوك ناو)ـی وت كاركردنی منداڵ لە پارێزگاكە بۆتە دۆسیەیەكی باو و بەربڵاو، بەهۆی ئەو بارودۆخەی ناوچەكە پێیدا تێپەڕی، لە نمونەی شەڕی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام ناسراو بە داعش"، كە وایكرد چەندین خێزان بەبێ سەرچاوەی بژێوی بمێننەوە و ناچاربن كار بە منداڵەكانیان بكەن.
"دیاردەیەكی مەترسیدار ئەو منداڵانەیە كە لە ترافیك و شەقامەكاندا بە پاساوی فرۆشتنی ئاو و كلینیكس كاردەكەن، ئەوە كێشەیەكی هەڕەشە لە ئاسایشی كۆمەڵایەتی دەكات و بەردەوام ژمارەی ئەو منداڵانە لە زیادبوندان، بەبێ ئەوەی چاودێری لەسەر بێت كە رەنگە كەسانی دیكە لە پشت كاركردنی ئەو منداڵانەوە هەبن" جاسم پێشنیازیكرد هێزە ئەمنییەكان لەوبارەیەوە چاوكراوەتربن و لێكۆڵینەوە بكەن.
زیاتر لە سێ ملیۆن منداڵی عیراقی لە تەمەنی خوێندندان و نەچوونەتە قوتابخانە، بەپێی ئامارەكانی رێكخراوی یونیسێف، كە پێیوایە شەڕ و ململانێیەكانی چەند ساڵی رابردو، یەكێكە لە هۆكارە سەرەكییەكانی خراپی گوزەرانی خەڵك و دابڕانی منداڵان لە خوێندن، چونكە روبەڕوی بارودۆخێكی سەخت و ئاوارەیی بونەوە.
بەڕێوەبەری ئاماری نەینەوا وتی "رێژەی هەژاری سەدا 38ـە، ئەوەش ئاماری 2019ـیە و تائێستا وەك خۆیەتی، بەڵكو رێژەكە لە بەرزبونەوەدایە، بەهۆی خراپی گوزەرانی خەڵك و نەبونی پرۆژەی ئابوری كە رۆڵی لە بەرزكردنەوەی ئاستی بژێوی خەڵكدا هەبێت".
"هەر لە نەینەوا رێژەی بێكاری سەدا 32ـە، ئەوەش بەرزترین رێژەیە بەراورد بە پارێزگاكانی تری عیراق" بەوتەی نەوفڵ سلێمان.
رێژەی بێكاری سەدا 32ـە، ئەوەش بەرزترین رێژەیە بەراورد بە پارێزگاكانی تری عیراق
رێژەی كاركردنی منداڵی تەمەن 6 تا 14 ساڵ لە عیراق سەدا 2.7ـیە، بەپێی خەمڵاندنەكانی دەزگای ئامار بۆ ساڵی 2016.
لێپرسراوەكەی رێكخراوی فریاكەوتنی میللی، كە گرنگی بە مافە گشتییەكان دەدەن، دەڵێت لە چوارچێوەی بەرنامەكانیاندا پاڵپشتی مافەكانی منداڵ و ناوەندە پەروەردەییەكان دەكەن، تا دەرفەتی فێربون و خوێندن و گەڕانەوە بۆ قوتابخانە بۆ منداڵان بڕەخسێنرێت.
به‌پێی رێكار و رێنماییه‌كانی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی عیراق، هه‌ر خوێندكارێك بۆ دوو ساڵ له خوێندن داببڕێت پێویسته بچێته خوێندنی ئێواران، هه‌ر خوێندكارێكیش بۆ چوار ساڵ داببڕێت مافی خوێندنی له ده‌وامی به‌یانیان و ئێواراندا نامێنێت بۆیه پێویسته بچێته ناوه‌نده‌كانی خوێندنی خێرا.
له عیراق خوێندنی خێرا هه‌یه بۆ ئه‌وانه‌ی به‌هۆكاری جیاواز له خوێندن دابڕاون، له موسڵ سێ چوار خوێندنگه‌ی هاوشێوه چه‌ندین ساڵه كراونه‌ته‌وه.
سەفوان ئەحمەد، هێشتا حەزی بۆ خوێندن و قوتابخانە ماوە، بەڵام دەبێت بچێتە خوێندنی ئێوارەكان بەوپێیەی سێ ساڵە دابڕاوە، ئەو ئومێدەشی پەیوەستە بە باشبونی گوزەرانی خێزانەكەیەوە.
