بەم چلەی زستانە، بڕیاری لابردنی 11 كورسی كۆتای پێكهاتە نەتەوەییەكان له په‌رله‌مانی كوردستان، ئاگری گوتاری رقوكینه‌ی بەرامبەر ئەو پێكهاتانە لە سۆشیال میدیای كوردیدا خۆشترکردووە. بەڕۆژی رووناک پێكهاتەكان دەکەونەبەر هێرشی سوكایەتیپێکردن، گاڵتەپێكردن و رقلێبونەوە و سیاسەتمەدارێکی ژنیش قوربانی یەكەمە.
ئەو لێشاوە لە گوتاری رقوكینە لە دژی پێكهاتەكان لەگەڵ بڵاوبونەوەی بڕیارێكی دادگای فیدراڵی عیراقدا هات، لە 21 شوباتی 2024، كە لە زنجیرەیەك بڕیاردا لەبارەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی لە 111 كورسییەوە بۆ 100 كورسی كەمكردەوە و هەرێمی كوردستانی بۆ هەڵبژاردن كردە فرەبازنە، لە هەموی چاوەڕواننەكراوتر لابردنی 11 كورسی پێكهاتە نەتەوەییەكان بوو، (پێنج كورسی توركمان، پێنج كورسی كلدانی سریانی ئاشوری، یەك كورسی ئەرمەن).
"جەمال لۆ ماری، مونا لۆ ماری، جاش لۆ ماری، قارداش لۆ ماری، قەهوەچی لۆ ماری"، ئەمانە بەشێكی زۆر زۆر كەمن لەو لێشاوە كۆمێنتەی بۆ ئەو راپۆرت و هەواڵ و ڤیدیۆیانەی پەیجەكانی سۆشیال میدیا دەنوسران كە تیایدا بڕیارەكەی دادگای فیدراڵییان لەبارەی كورسی كۆتاكانەوە بڵاودەكردەوە.
"جەمال لۆماری" وەك ئاماژەیەكە بۆ چونە ماڵەوەی پێكهاتەكان و لەدەستدانی كورسییەكانیان لە پەرلەمان و نەهێشتنی رۆڵیان.
لە بنەڕەتدا دەستەواژەكە لەلایەن بافڵ تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستانەوە بەكارهێنرا، كاتێك بەتەنزەوە بە یەكێك لە دەستەی پاسەوانەكانی وت "جەمال لۆ ماری"، ئەو دوو ووشەیە پێناچێت هیچ پەیوەندییەكی بە بڕیارەكەی دادگاوە هەبێت، بەتایبەت هەفتەیەك بەر لە بڕیارەكەی دادگا بووە ترێندی سۆشیال میدیای كوردی، بەڵام خەڵك بەرامبەر بە پێكهاتەكان سەدان بارەیان کردەوە.
مونا قەهوەچی، سكرتێری پێشوی پەرلەمانی كوردستان لە پێكهاتەی توركمان، یەكێك بوو لەو ئافرەتانەی زۆرترین گاڵتە و سوكایەتی پێكرا، لە ڤیدیۆیەكیدا كە لە پەیجی كەناڵی روداو لە 25ی شوبات بڵاوكرایەوە و كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی بوو بە بۆنەی رۆژی رۆژنامەگەریی توركمانی، 7600 كۆمێنتی بۆ هاتبوو، بەپێی خوێندنەوەی كۆمێنتەكان لەلایەن تیمی (كەركوك ناو)ەوە نزیكەی حەوت هەزاری گاڵـتەكردن بوو، لەو ژمارەیەش زۆرینەی "لۆ مارێ"ی تیایدا بوو.
هەر لەو پۆستە 6100 كەس ئیمۆجی پێكەنینی لێدابوو، لە بەرامبەردا تەنیا 53 كەس ئیمۆجی دڵەكەیان بۆ دانابوو.
لەو كۆنگرەیەدا مونا بەشێكی قسەكانی تایبەت كرد بە بڕیارەكەی دادگا و وتی "پێكهاتەی توركمان بە سیستمی كۆتا بەهێز بووە و لەو رێیەوە بەرگری لە مافەكانی توركمان كردووە، هەر حزبێكی سیاسی سكاڵا لەسەر پێكهاتەكان تۆماربكات ئەوە دژایەتی پێكهاتەكان دەكات"، ئەوەش وەك ئاماژەیەك بۆ یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان كە ئەو لایەنە بووە، سكاڵای لەسەر كورسی كۆتای پێكهاتەكان تۆماركردبوو.
هەر حزبێكی سیاسی سكاڵا لەسەر پێكهاتەكان تۆماربكات ئەوە دژایەتی پێكهاتەكان دەكات
وتیشی "لەدوای بڕیارەكەوە سوكایەتی زۆرمان لە سۆسیال میدیا پێدەكرێت، ئێمە ئەو سوكایەتییە قبوڵناكەین و زیاتر بەهێزمان دەكات، ئێمە ناچینەوە ماڵێ"، وەك ئاماژەیەك بۆ دەستەواژەی "توركمان لۆ مارێ"، كە لە كۆمێنتەكاندا بۆیان دەنوسرێت.
هەمان كۆنگرە لە پەیجی كەناڵی ئێن ئاڕ تی بڵاوكرایەوە لەكۆی 1400 كۆمێنت لانیكەم 1300ی گاڵتە و جنێو و سوكایەتی بون "فشە فش، وەل بە، مونا لۆ مەتبەخ"، ئەمانە بەشێكی كەم بون لە كۆمنێنتەكان. هاوكات 1200 ئیمۆجی پێكەنینی بۆ هاتبوو لەبەرامبەردا حەوت ئیمۆجی دڵ و چوار ئیمۆجی خەمباری.
لەیەكەم كۆنگرەی هاوبەشی هەموو پێكهاتەكان لەبارەی بڕیارەكەوە كە توركمان، كریستیان و كلدۆ ئاشوری و ئەرمەن بەشداربون و ناڕەزایی خۆیان دەربڕی، لە كەناڵی روداو 8000 هەزار ئیمۆجی پێكەنینی بۆ هاتبوو، لەبەرامبەر 82 ئیمۆجی دڵ و 42 ئیمۆجی خەمباری.
بەگشتی گاڵتەپێكردن و سوكایەتی هەموو پێكهاتەكانی بەشدار لە پەرلەمانی كوردستانی كردبووە ئامانج، بەڵام بە پەلەی یەكەم لایەنە توركمانییەكان. كە زۆرترین ناڕەزاییان دژی بڕیارەكە دەربڕی، لەنێو توركمانیش مونا قەهوەچی قوربانی یەكەم بوو.
(كەركوك ناو) دوو رۆژ لە پەیوەندیدابوو لەگەڵ مونا قەوەچیی و بەڵێنیشیدا قسە بكات لەبارەی ئەوەی ئایا سكاڵا تۆمار دەكات یاخود چ هەنگاوێك دەنێت، بەڵام دواتر وەڵامی نەدایەوە.
هەرچەندە پارتی ئیراده‌ی نیشتیمانی توركمانی لە 26ی شوبات، پێشوازی لە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی كرد بۆ لابردنی كورسی كۆتا و رایانگەیاند "ئێمە كەمینە نین و بڕیارەكە دروستە"، بەڵام هەر بەدەرنەبون لە وتاری رق و كینە، یەكێك لە كۆمێنتەكان لە پەیجی ئێن ئاڕتی بۆیان نوسرابوو "پێویستە ئەو ئاڵا شینە لاببەن"، یەكێكی تر نوسیبوی "ئەگەر خۆت بە كەمینە نازانیت لە هەڵبژاردن دەتبینمەوە".
ئازاد كوره‌چی، ئه‌ندامی خولی پێنجه‌می په‌رله‌مانی كوردستان و سه‌رۆكی لیستی (میلله‌ت) له پێكهاته‌ی توركمان، بە (كەركوك ناو)ی وت "له ماڵه‌وه منداڵه‌كانم كۆمێنتەكان دەخوێننەوە و پێمده‌ڵێن: بابه بۆچی زۆرینه‌‌ی ئه‌م میلله‌ته ئاوا كۆمێنت ده‌نوسن!"، زیاتر وتی "منداڵەكان دەڵێن تەنانەت یه‌ك كۆمێنتمان نه‌بینی بەرگریمان لێبكەن".
منداڵه‌كانم كۆمێنتەكان دەخوێننەوە و پێمده‌ڵێن: بابه بۆچی زۆرینه‌‌ی ئه‌م میلله‌ته ئاوا كۆمێنت ده‌نوسن!
ئەو شەپۆلە لە سوكایەتیپێكردن و بەو شێوە بەربڵاوە، بۆتە جێی مشتومڕی نێو خێزانی پێكهاتەكان، لەكاتێكدایە هەرێمی كوردستان بەردەوام شانازی دەكات بەو شێوازە پێكەوەژیانەی لە هەرێمەكەدا هەیە و لێپرسراوان وەك دەستكەوت باسی دەكەن.
"ئێمه له‌ڕوی ماددی و مه‌عنه‌ویه‌وه توانایه‌كی ئه‌وتۆمان نییه، نه هێزی ئاسایشمان هه‌یه، نه پێشمه‌رگه، ئەوەی لە هەرێمی كوردستاندا رودەدات لە ئەستۆی ئێمەدا نییە، خەڵك ئەو هەموو شتە نابینن تەنیا پێنج كورسییەكەی ئێمە نەبێت، بۆچی پێماندەڵێن بچنەوە لۆ مارێ"، ئازاد كورەچی وایوت.
یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان، چەند جارێك لە لێدوانی رەسمیدا دژی كورسی كۆتا بەو شێوەیەی لە یاساكەدا هەیە وەستاوەتەوە و پێیوایە ئەو كورسییانە لە زۆربەی هەڵوێست و بڕیارە هەستیارەكاندا لە قازانجی پارتی دیموكراتی كوردستان دەنگدەدەن.
تەنانەت خودی سەرۆكی یەكێتی ساڵی رابردوو وتی "ناچینە هەڵبژاردنێكەوە بە 11 بە سفر دەستپێبكات"، وەك ئاماژەیەك بەوەی پارتی 11 كورسی كۆتای مسۆگەر كردووە.
پارتی دیموكراتی كوردستان خۆی وەك پاڵپشتی پێكهاتەكان دەناسێنێت و ناڕەزایی خۆی لە راگەیەنراوێكدا دژی لابردنی كورسی كۆتاكان دەربڕی.
پاراستنی مافی پێكهاته‌كان له هه‌رێمی كوردستان به یاسا كراوه و لە بڕگەی سێی ماددەی سێ-دا هاتووە "بانگه‌شه‌ی رق و كینه‌ی دژی پێكهاته‌كان قه‌ده‌غەیە".
لە هەرێمی كورستاندا لانیكەم 10 پێكهاتەی ئایینی و نەتەوەیی هەن، لەوانە توركمـان، كلـدانی سـریانی ئاشـور و ئەرمـەن، مەسیحی ئێزیدی، سابیئەی مەندائی، كاكەیی، شەبەك، فەیلی، زەردەشتی و هی دیكە.
ئەمیر عوسمان، بەڕێوەبەری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پێكه‌وه‌ژیانی ئاینی – سەر بە وەزارەتی ئەوقافی هەرێمی كوردستان-، بە (كەركوك ناو)ی وت "ئێمە به یاسا به‌رگریی له پێكهاته‌كانی كوردستان دەكەین و هه‌ر بابه‌تێك كه ببێته مایه‌ی هه‌ڕه‌شه بۆ سه‌ر پێكهاته‌كان چ ئایینی بێت یان نه‌ته‌وه‌یی ره‌تیده‌كه‌نه‌وه".
"هه‌ر به‌كه‌مزانین یان ده‌سته‌واژه‌یه‌كی ناشرین ره‌تده‌كه‌ینه‌وه كه له تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا به‌رامبه‌ر پێكهاته‌كان به‌كاربێت، پێمانوایه له‌ڕووی سیاسی، یاسایی، كلتوری و نه‌ته‌وه‌ییشه‌وە پێكهاته‌كان له هه‌رێمی كوردستان گه‌ره‌نتی كراون".
هه‌ر به‌كه‌مزانین یان ده‌سته‌واژه‌یه‌كی ناشرین ره‌تده‌كه‌ینه‌وه كه له تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا به‌رامبه‌ر پێكهاته‌كان به‌كاربێت
(کەرکوک ناو) بۆی ساغنەبۆوە ئەو لێشاوە لە گوتاری رقوكینە بەرامبەر بە پێكهاتەكان بە پلانكراوە، بەڵام ئەوەی رونە هەندێك پەیجی وابەستەی حزب و كەسایەتی سیاسی بۆ بەدەستهێنانی كۆمێنت و ئەكتیڤی پەیج پێكهاتەكان بەكاردەهێنن، بۆ نمونە پەیجێكی نزیك لە لایەنێكی سیاسی وێنەیەكی مونا قەهوەچی دانابوو، لەسەری نوسیبوی "لەمەودوا چ كارێك بۆ مونا قەهوەچی گونجاوە". بەلێشاو كۆمێنتی بۆ هاتبوو و زۆرینەیان نوسیبویان "بۆ مەتبەغ، یان لۆ مارێ".
ئەوەی جێی نیگەرانی پێكهاتەكانە هەندێك كەسی دیار كە خۆیان وەك رۆژنامەنوس و چالاكوان وێنا دەكەن و لە سۆشیال میدیا ناسراون، بەهەمان شێوەی كەسێكی ئاسایی سوكایەتییان بە كەسایەتییەكانی ئەو پێكهاتانە دەكرد. چالاكوانێك بە ڤیدیۆ دەیوت : "پورە مونا لۆ مارێ"، زۆرێك لە پەیجە سێبەرەكانیش بڵاویان كردبۆوە.
پشتیوان فه‌ره‌ج محەمەد، بەڕێوەبەری پڕۆگرامەکانه لە رێکخراوی میدیای سەربەخۆ لە کوردستان. كە رێكخراوەكەیان لە سێ ساڵی رابردودا پڕۆگرامێكی به‌ڕێوه‌بردووه له بواری وتاری رقه‌به‌ری و جه‌مسه‌رگیریی، بە (كەركوك ناو)ی وت "ئه‌وه‌ی روده‌دات دور نییه له دورمه‌ودا-دا سه‌ربكێشێت بۆ وتاری رقلێبونه‌وه و دابه‌شبونی نێو ماڵی كوردی... نابێت له‌بیریشمان بچێت كه خه‌ڵكانێك هه‌ن له بنه‌ڕه‌تدا دژی ئه‌و گۆڕانكارییانه‌ن كه له سیستمی سیاسیدا ده‌كرێت به‌هۆی ئه‌م پێكهاتانه‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه دوور نییه ئه‌وانیش سه‌كۆكانی خۆیان له تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان دژی ئەو پێكهاتانە به‌كاربهێنن و ئه‌مه‌ش دروستبونی وتاری رق و كینه‌ی لێ بكه‌وێته‌وه".
