"لە عیراقی پێغەمبەران هیچ شوێنێك بۆ هاوڕەگەزخوازان نییە"، موحسین مەندەلاوی، سەرۆكی پەرلەمانی عیراق لە دوای پەسەندكردنی هەمواری یەكەمی یاسای بەرەنگاربونەوەی لەشفرۆشی و هاوڕەگەزخوازی وایوت، جەختیشیكردەوە لەوەی هەمواری یاساكە "گرنگە" بۆ پاراستنی ژێرخانی بەهاكانی كۆمەڵگە.
پەرلەمانی عیراق شەممە 27ی نیسان بە ئامادەبونی 170 پەرلەمانتار، هەمواری یاسای ژمارە 8ی ساڵی 1988 پەسەند كرد، هەموارەكە كۆمەڵێك سزای توندی زیندانیكردن و دارایی بەسەر ئەو كەسانەدا سەپاندووە كە كاری لەشفرۆشی دەكەن یان پەیوەندی هاوڕەگەزخوازی دەبەستن. هەروەها سزای ئەوانەشی تیایە كە بەهەر ئامرازێك بێت "هەوڵی بانگەشە و بڵاوكردنەوەی هاوڕەگەزخوازی دەدەن"، سزاكەیان تا رادەی دەستبەسەرداگرتنی ئامرازەكە دەڕوات.
وردەكاریی سزاكان
بەپێی هەموارەكە، هەركەسێك بە فێڵ، یان بە زۆر و هەڕەشە، كەسێكی دیكە ناچار بكات و بەكاربهێنێت بۆ لەشفرۆشی و هاوڕەگەزخوازی، ئەوا بە زیندانی سزادەدرێت كە لە 10 ساڵ زیاتر نەبێت، لە حاڵەتێكدا ئەگەر تەمەنی قوربانییەكە لە 18 ساڵ زیاتر بێت. بەڵام ئەگەر قوربانییەكە لە 18 كەمتر بێت، ئەوا سزادەدرێت بە زیندانی كە لە 15 ساڵ زیاتر نەبێت.
هەروەها هاتووە "پێویستە دادگا بڕیاربدات بە قەرەبوكردنەوەی تاوانلێكراوان".
هەر بەپێی هەموارەكە، هەركەسێك پەیوەندی هاوڕەگەزخوازی ببەستێت سزادەدرێت لە 10 ساڵ كەمتر نەبێت و لە 15 ساڵ زیاتر نەبێت.
لە بڕگەیەكی تردا سزای ئەوانەی دیاریكردووە كە بەهەر ئامرازێكی گەیاندن و بڵاوكردنەوە بانگەشە بۆ لەشفرۆشی و هاوڕەگەزخوازی دەكەن، سزاكەش زیندانیكردنە لە حەوت ساڵ كەمتر نەبێت، هەروەها بە غەرامەیەكیش سزادەدرێن لە 10 ملیۆن دیناری عیراقی كەمر نەبێت و لە 15 ملیۆن دینار زیاتر نەبیت. لەگەڵ دەستبەسەرداگرتنی ئەو ئامرازەی بۆ بانگەشە بەكاریهێناوە.
هەموارەكە لە بڕگەیەكی تردا دەڵێت هەركەسێك كە رەگەزی یەكلاییبۆتەوە، بەڵام بە ئەنقەست رەفتار و هەڵسوكەوتی ژنانە بكات (التخنث)، يان بانگەشەی بۆ بكات ئەوا سزادەدرێت، بە زیندانی كە لە ساڵێك كەمتر و لە سێ ساڵ زیاتر نەبێت، یان سزای دارایی دەدرێت بەشێوەیەك لە پێنج ملیۆن دینار كەمتر نەبێت و لە 10 ملیۆن زیاتر نەبێت.
(التخنث) لە زمانی عەرەبیدا بۆ نێرەموكیش بەكاردێت، بەڵام لە یاساكەدا وەك شارەزایان دەڵێن ئاماژەیە بۆ ئەو كەسانەی كە رەگەزییان یەكلاییبۆتەوە كە نێرن، بەڵام بە "ئەنقەست" مامەڵەی هەڵسوكەوتی ئافرەتانە دەكەن.
رەشنوسەكە وەكو خۆی پەسەندكرا جگە لە سزای لە سێدارەدان نەبێت كە بەكۆی دەنگ لابرا و نەمانهێشت
لەبارەی ئەوانەی رەگەزی خۆیان دەگۆڕن، یان دەچنە ناو ئەو پرۆسەیەوە، ئەوا بە زیندانیی سزادەدرێت لە ساڵێك كەمتر نەبێت و لە سێ ساڵ زیاتر نەبێت، هەمان سزاش بۆ ئەو پزیشكانە دانراوە كە نەشتەرگەرییەكە ئەنجام دەدەن.
سەباح حەبیب، ئەندامی پەرلەمانی عیراق و بەشداربووی دانیشتنەكە، بە (كەركوك ناو)ی وت "رەشنوسەكە وەكو خۆی پەسەندكرا جگە لە سزای لە سێدارەدان نەبێت كە بەكۆی دەنگ لابرا و نەمانهێشت، چونكە بەگشتی لە پەرلەمانی عیراق، هیچ ئەندامێك لەگەڵئەوەدا نەبوو لەو یاسایەدا سزای لەسێدارەدان هەبێت".
"بۆ لەمەودوا حكومەت دەبێت ئەم یاسایە جێبەجێ بكات"، سەباح وایوت.
بۆچی هەموارەكە دوای كشاندنەوەی گەڕێنرایەوە؟
پڕۆژەی هەمواركردنەوەی یاسای بەرەنگاربونەوەی لەشفرۆشی و هاوڕەگەزخوازی، لە 10ی ئەیلولی 2023 لەلایەن سەرۆكی ئەوكاتی پەرلەمانی عیراق كشێنراوەتەوە، دوای ئەوەی بە مەبەستی پەسەندكردنی پێشكەشی پەرلەمانی عیراق كراوە، - ئەوكات محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمان بوو-.
كشاندنەوەی پڕۆژە هەموارەكە ناڕەزایی هەندێك لە فراكسیۆنەكانی نێو پەرلەمان و پەرلەمانتارانی بەدواداهات، بەو هۆیەوە هەر ئەوكات پەرلەمانتارێك لە دادگای فیدراڵی سكاڵای لە دژی سەرۆكی پەرلەمانی عیراق تۆماركرد.
بەغدا/ كۆبونەوەیەكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق. فۆتۆ: راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەران.
دواتر لە 9ی كانونی دووەمی 2024دا دادگای فیدراڵی، لەسەر سكاڵای ئەو پەرلەمانتارە بڕیاریداوە بە نایاسایبونی كشاندنەوەی پڕۆژە هەموارەكە و بەو هۆیەوە جارێكی تر گەڕێنراوەتەوە بۆ پەرلەمان و خراوەتە بەرنامەی كارەوە، تاوەكو 27ی نیسان پەسەندكرا، ئەوەش لە دانیشتنێكدا كە 170 ئەندام ئامادەی بون، لەكۆی 329 ئەندام.
بەپێی ماڵپەڕی پەرلەمانی عیراق پڕۆژە هەموارەكە بە واژۆی 150 پەرلەمانتار پێشكەشی پەرلەمان كرابوو بۆ پەسەندكردن.
موحسین مەندەلاوی، كە سەرۆكایەتی دانیشتنەكەی پەرلەمانی عیراقی كرد بەوەكالەت، لە راگەیەنراوێكدا وتی "پەسەندكرندی ئەم هەموارە گرنگ بوو بۆ پاراستنی ژێرخانی بەهاكانی كۆمەڵگە، ئەوەش لەپێناو بەرژەوەندی باڵا و پارێزگاریكردن بووە لە رۆڵەكانمان لەو بانگەشە و هەوڵانەی بۆ هاوڕەگەزخوازی دەدرێت كە خەریكە دونیا داگیردەكات"، زیاتر وتی "یاساكە بۆتە بەربەستێكی یاسایی بۆ رەتكردنەوەی ئەم كردەوانە و ئەوانەی بانگەشەی بۆ دەكەن"، زیاتر وتی "هەمواركردنەوەكە چارەسەرێكیش بووە بۆ ئەو بۆشاییەی لە یاسا بەركارەكاندا بۆ بەرەنگاربونەوەی ئەو كردەوانە هەبووە".
"لە عیراقی پێغەمبەران، ئومەتی پاك و ئیمامی ساڵح، هیچ شوێنێك بۆ هاوڕەگەزخوازان نییە"، موحسین مەندەلاوی وایوت.
لە هۆكاری دەركردنی ئەو یاسایەدا، پەرلەمانی عیراق لە راگەیەنراوێكدا دەڵێت خوای گەورە مرۆڤی تەنیا لە هەردوو رەگەزی نێر و مێ دروستكردووە، ئەم یاسایە بە مەبەستی پاراستنی كۆمەڵگەی عیراقییە لە داڕمانی ئەخلاق و هاوڕەگەزخوازی، كە لە ئیستادا جیهانی داگیركردووە.
"پەسەندكردنی ئەم هەموارە هاوكاتە لەگەڵ نەبونی سزا لە یاسا بەركارەكانی عیراق بۆ رێگریكردن لە رەفتارەكانی هاوڕەگەزخوازان".
چەند كاتژمێرێك دوای پەسەندكردنی هەموارەكە، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە راگەیەنراوێكدا جەختیكردەوە "ئەم هەموارە مەترسییە بۆ سەر ئەوانەی كە لەنێو كۆمەڵگەی عیراقیدا لە بنەڕەتدا لە مەترسیدان، دەكرێت كاریگەریی گەورە بخاتەسەر ئازادی رادەبڕین و توانا و رۆڵی رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی لە عیراق".
زیاتر هاتووە "تێپەڕاندنی ئەو یاسایە، مەترسییە بۆ سەر مافەكانی مرۆڤ و ئازادی بیروڕاو دەكرێت ببێتە هۆكاری لاوازكردنی توانای عیراق، لە بەهێزكردنی سەرچاوە ئابورییەكانی و راكێشانی وەبەرهێنانی بیانی".
