دوایین كچە رزگاركراوی ئێزیدی لای داعش (سلڤانا خدر 30 ساڵ)، دوو هیوای هەیە كە بریتین لە جارێكی تر بینینەوەی دایكی و گەڕانەوە بۆ خوێندن، ئەوەش دوای 10 ساڵ و پێنج مانگ هات لە مانەوە لەژێر دەستی داعش و گروپە چەكدارەكانی نێو سوریا و عیراق.
ئەو كچە رفێنراوەی ئێزیدی نیشتەجێی گوندی كۆجۆ، لە 7ی كانونی یەكەمی 2024 لە شاری ئیدلیب لە سوریا رزگاركرا، كاتێك شەڕی گروپە چەكدارەكانی بەرەی تەحریر شام لەگەڵ حكومەتی سوریا گەیشتە ترۆپكی كۆتایی و بەهۆیەوە رژێمی ئەسەد روخێنرا، لە 5ی كانونی دووەمی ئەمساڵ سلڤانا گەیشتەوە عیراق و باوەشی بە خوشكەكەیدا كرد لە كۆمەڵگەی شاریا لە دهۆك.
چیرۆكی رفاندنی سلڤانا
لە 3ی ئابی 2014، چەكدارانی دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام، ناسراو بە (داعش) گەیشتنە گوندی كۆجۆ لە شنگال، ئەوكات سلڤانا ماڵیان لە ناوەندی گوندەكەدا بوو.
"بیرم دێت كاتێك داعش گەیشتنە ناو كوجۆ، بە موختاری گوند و باوكمیان وت ببنە موسڵمان، بەڵام ئەوان رەتیانكردەوە، دوای چەند رۆژێك هەمان داواكارییان هەبوو، بەڵام دوبارە رەتكرایەوە و ئێزیدییەكان وتیان دەست لە ئایینی خۆمان بەرنادەین..."، سلڤانا زیاتر وتی "دواتر چەكیان پێ داناین و خەڵكەكەیان لەژێر فشار بەرەو خوێندنگەی گوندەكە برد".
لەنێو دەستگیركراوەكاندا، دایك و پێنج خوشك، برا و باوكی سلڤانیای تێدابوو.
"هەر لەوێ منیان لە خێزانەكەم جیاكردەوە، من بەرەو موسڵ گواسترامەوە، دایك و خوشكەكانی پێكەوە بەرەو گوندی سۆڵاخ – لە باشوری شنگال-، باوك و براكانیشم بۆ تەلەعفەر".
سلڤانا 15 رۆژ لە موسڵ زیندانی دەكرێت و دەمێنێتەوە دواتر نەخۆش دەكەوێت و داوا لە چەكدارەكان دەكات بیگوازنەوە بۆ لای دایك و خوشكەكانی لە سۆڵاغ، ئەوانیش دەیگوازنەوە بۆ ئەوێ.
بیركردنەوە لە هەڵاتن
سلڤانا دوای چەند رۆژێك لە سۆلاغ لەگەڵ خوشكەكانی بیر لە خۆ رزگاركردن دەكاتەوە، بەڵام بەر لەوەی جێبەجێی بكەن ئاشكرادەبێت.
دوای ئەوە بە چوار پاس ژمارەیەك لە كچە رفێنراوەكان بەرەو رەققەی سوریا دەگوازرێنەوە كە ئەوكات لەژێر دەستی چەكدارانی داعش-دا بوو، لەنێو ئەو كچانەدا و لە خێزانەكەی سلڤانا تەنیا ئەو گوازرایەوە، لەوێوە یەكجاریی لە دایك و خوشكەكانی جیاكرایەوە.
سلڤانا وتی "دواتر بەرەو شاری باهۆز گوازراینەوە... باهۆز زۆر مەترسیدار بوو، زیاتر لە مانگێك لە ترسا نەمدەتوانی بخەوم، بەردەوام دەنگی بۆردومان و تەقینەوە دەهات، ژیان لەوێ یەكجار سەخت بوو، خواردن نەبوو، لاشەمان لەسەر شۆستەكان دەبینی، دەست و قاچمان بەجیا دەبینی كەوتبون، بەڕاستی دۆزەخ بوو".
بە گشتی سلڤانا دەڵێت لەو ماوەیەی لەژێر دەستی چەكدارانی داعش-دا بووە، زیاتر لە 15 جار لە شارێكەوە بۆ شارێكی تر گوازراوەتەوە، دواین مەنزڵگەی شاری ئیدلیب بوو كە ساڵێك و شەش مانگ لە خانوویەكدا ژیاوە.
لە ساڵی 2014دا، داعش دەستی بەسەر ناوچەیەكی بەرفراوانی باكوری عیراقدا گرت و لەڕێی توندوتیژییەوە، بە شێوەیەكی سیستماتیك كەمینە ئەتنی و ئاینییەكانی كردە ئامانج - دیارترینیان ئێزیدی و مەسیحییەكان - لە هەڵمەتێكی دڕندانەدا بۆ سڕینەوەی ئەو پێکهاتانەی بیروباوەڕەكانیان بە ئایدۆلۆژیای توندڕەوی خۆی ناکۆکبوون.
لە 15ی ئابی هەمان ساڵ كۆمەڵكوژی لە گوندی كۆجۆی ئێزیدی نشین ئەنجامدا و بەپێی ئاماری نوسینگەی رزگاركردنی رفێنراوانی ئێزیدیی حكومەتی هەرێمی كوردستان، دوو هەزار و 293 ئێزیدی بە دەستی داعش كوژراون.
ئەوانەی رزگاركراون چیرۆكی توندوتیژی چەكدارانی داعش دژ بە رفێنراوان دەگێڕنەوە لە نمونەی سلڤانا، ئەو وتی "بە توندی ئازاریان دەدام، جاری وا هەبووە هەفتەیەك یان زیاتر خواردنیان لێ دەبڕیم، دەیانوت دەبێت بڕۆیت نوێژ بكەیت، ئەگەر نوێژم نەكردایە سزاكەم قورس دەبوو".
لە ماوەی رفاندنیدا سلڤانا شەش جار هەوڵی راكردن و خۆڕزگاركردنی داوە، بەڵام سەركەوتوو نەبووە، بەپێی ئامارەكەی نوسینگەی رزگاركردنی رفێنراوانی ئێزیدیی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە كۆی 6417 ئێزیدی رفێندراو، لەلایەن داعشەوە، تا ئێستا زیاتر لە 3580 یان رزگاركراون.
"ئەوەندە ناخۆشیم بینیوە، حساب ناكرێت، پێنج جار كڕین و فرۆشتنم پێوە كراوە".
سلڤانا دواینجار لە خانویەكی شاری ئیدلیب دەژیا، دوای وەرگرتنی زانیاریی لەلایەن ماڵی ئێزیدییان لە سوریا و نوسینگەی رزگاركردنی رفێنراوانی ئێزیدی سەر بە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە 5ی كانونی دووەم گەیەنرایەوە كەمپی شاریا و ئێستا لەگەڵ یەكێك لە خوشكەكانی دەژیت.
روداوەكانی سوریا، لەوانەش كەوتنی رژێمی ئەسەد، جارێكیتر دۆسییەی رفێنراوانی ئێزیدی گەرم كردەوە، پرۆسەی گەڕان بەدوای رفێنراوانی ئێزیدی چڕبۆتەوە، كە بە وتەی مەحما خەلیل، پەرلەمانتاری عیراق لە پێكهاتەی ئێزیدی "زانیاری وورد و دروست"یان هەیە نزیکەی 600 ئێزیدی لە وڵاتی سوریادان.
هەر بۆیە رێکخراوە نێودەوڵەتییەكان و حکومەتی عیراقیان ئاگادارکردۆتەوە بەزووترین کات سوراغی ئەو ئێزیدییانە بکەن.
"دایك و خوێندنەكەم بدەنەوە"
"زۆر دڵخۆشم بە رزگاربونم، تاكە هیوام ئەوەیە جارێكی تر بە دایكم شادببمەوە، داوای من ئەوەیە چارەنوسی رفێنراوانی تر ئاشكرابكرێت"، سلڤانا وایوت.
هەر پێنج خوشكەكەی سلڤانا لە كاتی جیاوازدا رزگاربون، چواریان چونەتە ئەوروپا و یەك دانەیان لەكەمپی شاریا ماوە، باوك و دوو برای سلڤانا كوژراون، دایك و برایەكی بێسەروشوێنن و چارەنوسیان نادیارە.
ئەو كاتێك كەوتە دەست چەكدارانی داعش، پۆلی نۆی بنەڕەتی بوو، بە زمانی كوردی دەیخوێند، "حەزدەكەم بگەڕێمەوە بۆ خوێندن، بەڵام زمانی كوردیم بیرچۆتەوە". تەنانەت بە زمانی عەرەبی قسەی بۆ (كەركوك ناو) كرد.
گۆڕەكەی سلڤانا
خزمەكانی سلڤانا لە ساڵی 2021وە بێهیوابون لە چارەنوسی ئەو، هەر بۆیە لە چوارچێوەی ئەو گۆڕانەی لە مۆنۆمێنتی كۆجۆ بۆ قوربانیان هەڵدەكەنرا، گۆڕێكیان بۆ ئامادەكرد، تەنانەت پرسەشیان بۆ دانا.
رەعد ئەحمەد، كوڕی ئامۆزای سلڤانایە، وتی "هیچ شتێك نەبوو لەسەر چارەنوسی، بۆیە گۆڕەكەمان بۆ ئامادەكرد"، ئەوان هەستیاندەكرد سلڤانا بەشێكە لەو گۆڕە بە كۆمەڵانەی ناوبەناو دەدۆزرانەوە و بۆ یەكلاییكردنەوەی ئێسك و بروسكیان دەبردرایە پزیشكی دادوەری بەغدا.
لە نیسانی 2024 كەسوكاری سلڤانا هەندێك زانیارییان پێگەیشت، كە گوایە لە ژیاندا ماوە، هەر بۆیە ئەوكات گۆڕەكەیان تێكدا.
"بە هەفتە و مانگ چاوەڕێمان دەكرد تا رزگاربكرێت"، رەعد زیاتر وتی "هەشت مانگ لەمەوبەر جارێكی تر ئاگاداركراینەوە كە سلڤانا لە ئیدلیبە، دواجار بە هاوكاری ماڵی ئێزیدییان رزگاركرا، ئەوە بۆ ئێمە موعجیزە بوو".
سلڤانا ئێستا لە خانویەكی كرێ لەگەڵ خوشكەكەی لە كۆمەڵگەی شاریا دەژیت و وتی "من دەمەوێت لێرە بمێنمەوە".
مەلوكە خدر، خوشكی سلڤانایە ئەو لە 12ی ئەیلولی 2018 رزگاركرا، باوەشی بە سیلڤانادا دەكرد و وتی "هەرچی بیەوێت بۆی دەكەم، رەگەزنامەی بۆ دەردەكەینەوە، دواتر مامەڵەكەی پێشكەش بە فەرمانگەی كاروباری ئێزیدیان دەكەین تا موچەی مانگانەی پێبدەن"، پێدانی موچە بە رزگاربووانی ئێزیدی بە یاسا كراوە.
