11 ژنی رزگاركراوی ئێزیدی كەمپەكانی ئاوارەیی لە دهۆك بەجێدەهێڵن و بە منداڵەكانیان شادكراونەتەوە، كە لە ئەنجامی ده‌ستدرێژی چه‌كدارانی داعشه‌وه له دایكبوون، ئەوەش توڕەیی كەسوكاری ئافرەتەکان و جڤاتی روحانی ئێزیدی لێکەوتۆتەوە.
ئەو 11 ژنە، لە 2ی ئاداری ئەمساڵ، چەند كەمپێكی تایبەت بە ئاوارە ئێزیدییەكانیان بەجێهێشتووە و كەسوكاریان بەناوی "گفتوگۆكردن لەگەڵ رێكخراوێك" رێگەی پێداون بچنە زاخۆ و تا ئێستاش نەگەڕاونەتەوە.
ئەو روداوە دوای تەنیا یەك رۆژ دێت، لە پەسەندكردنی یاسای ژنانی رزگاربوی ئێزیدی لە په‌رله‌مانی عیراق، كە تیایدا بڕگەی تایبەت به یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی دۆسیه‌ی ئه‌و منداڵانه‌ی به‌هۆی ده‌ستدرێژیی چه‌كدارانی داعشه‌وه له دایكبون لابرا.
ئەفراج چۆن كەمپەكەی بەجێهێشت؟
دەخیل بەشار خەلەف، لە كەمپی قادیا دەژیت لە زاخۆ، كچەكەی (ئەفراج) یەكێكە لەو ژنانەی كەمپەكەی بەجێهێشتووە و نەگەڕاوەتەوە.
دەخیل وتی "كچەكەم وتی لەگەڵ هاوڕێیەكانم دەچمە زاخۆ، رێكخراوێك تەلەفۆنیان كردووە و كاریان پێمانە و ناوی رێكخراوەكەش نازانم... منیش وتم مادام لەگەڵ هاوڕێكانت دەچیت كێشە نییە...".
كاتژمێر 5ی ئێوارە دەخیل تەلەفۆن بۆ كچەكەی دەكاتەوە، "كچەكەم وتی: لە ئوتێلێكین لە زاخۆ، ئەمشەو نایەینەوە و كارەكەمان تەواونەبووە... ناوی رێكخراوەكەشی پێنەوتم"، زیاتر وتی "دوای نیوەڕۆی سێی ئادار جارێكی تر تەلەفۆنم بۆ كردەوە، وتی ئەمڕۆش تەواونابین، ئیتر رۆژی دواتر تەلەفونەكەی داخرا".
سێی ئادار جارێكی تر تەلەفۆنم بۆ كردەوە، كچەكەم وتی ئەمڕۆش تەواونابین، ئیتر رۆژی دواتر تەلەفونەكەی داخرا
ئەفراج لە 3ی ئابی 2014، كەوتە دەست چەكدارانی داعش و دوای زیاتر لە پێنج ساڵ و لە 25ی ئابی 2019 رزگاركرا و گەڕێنرایەوە بۆ دهۆك، بەڵام كچەكەی لە سوریا بەجێیهێشتووە، وەك باوكی دەڵێت.
لەوكاتەوە ئەفراج لەگەڵ باوك و برایەكیدا دەژیت لە كەمپی قادیا لە قەزای زاخۆ لە دهۆك، باوكی ئەفراج، (دەخیل)، دوو ژنی هەیە و هەردوكیان لە ئەڵمانیا دەژین، خۆیشی پێشمەرگەیە لە هێزەكانی شنگال.
ئێوارەی رۆژی 4ی ئادار، كوڕێكی دەخیل قسە لەگەڵ یەكێك لەو كچانە دەكات كە لە كەمپی قادیا لەگەڵ ئەفراج چونەتە زاخۆ، دەخیل وتی "ئەو كچە وتی مۆبایلی ئەفراج شەحنی نەماوە..."، زیاتر وتی "ئەو كچەش شوێنی مانەوەی خۆیانی ئاشكرانەكردووە و وتویەتی نازانین لە كوێین".
هەمان رۆژ دەخیل لەگەڵ كەسوكاری كچەكانی تردا قسە دەكەن، ئەوانیش هەمان چیرۆكیان لادەبێت و نازانن چی بووە و ژنەکان لەكوێن.
"چەند جارێكی تر بۆ خولی رێكخراوەكان چونەتە دەرەوەی كەمپ و ماونەتەوە، بەڵام ئەمجارە پەیوەندیمان پچڕاو نەیاندەوت لەكوێین"، بۆیە دەخیل دەزگا ئەمنییەكان ئاگاداردەكاتەوە.
"رۆژی 5ی ئادار، نامەیەكی دەنگی كچەكەمم لەڕێی مۆبایلەكەمەوە پێگەیشت و تیایدا دەڵێت باوکە خەم مەخۆ، من بە کچەکەی خۆم گەیشتم و ئیتر ناگەڕێمەوە بۆ كەمپ... تەلەفۆن بۆ ئاسایش و پۆلیس مەکە لێمانگەڕێن ئێستا زۆر مورتاحم"، ئەفراج لەو نامە دەنگییەدا ناوی شارێكی هەرێمی كوردستان دەهێنێت كە لێی دەژین، بەڵام (كەركوك ناو)، لەبەر دروستنەبونی مەترسی لەسەر ژیانی، ناوی شارەكەی لای خۆی پاراستووە.
دەنگی كچەكەمم لەڕێی مۆبایلەكەمەوە پێگەیشت و تیایدا دەڵێت باوکە خەم مەخۆ، من بە کچەکەی خۆم گەیشتم و ئیتر ناگەڕێمەوە بۆ كەمپ
"رۆژانە بۆی دەگریم، بێ ئەو ناتوانم بژیم، داوادەكەم دەزگا ئەمنییەكان كچەكەم رزگاربكەن"، دەخیل زیاتر وتی "هەر کەس و لایەنێك ئەوەی کردبێت، ئێمە ئەمە بە رفاندن دادەنێین".
چی لەسەر چیرۆكی 11 ژنەکە دەوترێت
ئەو 11 ژنە بەپێی وتەی خەیری عەلی، بەڕێوەبەری لقی شنگالی رێکخراوی ئێزیدی بۆ دوکیومێنتکردنی بەڵگەنامەکان بە "ئاگاداری" دەزگا ئەمنییەكانی حكومەتی هەرێم، لە كەمپەكان چونەتەدەرەوە بۆ شادكردنەوەیان بەو منداڵانەی لە ئەنجامی دەستدرێژی چەكدارانی داعش لە دایكبون، ئەوەش دوای هێنانی منداڵەكان لە سوریاوە بۆ عیراق، لەنێویاندا بۆ پارێزگای دهۆك.
خەیری عەلی، بە (كەركوك ناو)ی وت "چەند مانگێكە زانیاریمان هەیە، كە رێکخراوێکی نێودەوڵەتی بە هەماهەنگی لەگەڵ ئیدارەی رۆژئاوا لە سوریا و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەیانەوێت کۆمەڵێک منداڵی داعش بۆ کچانی ئێزیدی بگەڕێننەوە، ئەم كارە بە بەرنامە كراوە".
چەند مانگێكە زانیاریمان هەیە، كە رێکخراوێکی نێودەوڵەتی بە هەماهەنگی لەگەڵ ئیدارەی رۆژئاوا لە سوریا و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەیانەوێت کۆمەڵێک منداڵی داعش بۆ کچانی ئێزیدی بگەڕێننەوە
"ئەم رێكخراوە سەرەتا لەڕوی دەرونییەوە كاری لەگەڵ ئەو ژنانە كردووە تا بیانگەڕێنێتەوە بۆ ناو كۆمەڵگە و چارەسەری دەرونییان وەرگرتووە"، خەیری وای وت.
رێكخراوەكە لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانیشەوە رێگەپێدراوە بۆ كاركردن لە كەمپەكان و تۆماكراوە، ئەوەش بەپێی بەدواداچونی (كەركوك ناو)، ناوەكەیشی پارێزراوە لەبەر دروستنەبونی مەترسی لەسەر تیمەكانی رێکخراوەکە.
خەیری وتی "11 ژن لە كەمپەكانەوە تا نزیك سنوری سوریا بردراون، لەوێ 17 منداڵیان پێداون، كە لە ئەنجامی دەستدرێژی چەكدارانی داعش لە دایكبون، بەشێك لە ژنەكان دوو تا سێ منداڵیشیان لەو ماوەیەی لای داعش بون بووە، هەموو ئەمانەش بە ئاگاداریی و هاوكاری دەزگا ئەمنییەكانی حكومەتی هەرێم بووە".
لە بارەی چارەنوسی ئەو 11 ژنە دوای لە خۆگرتنی منداڵەكانیان، خەیری وتی "لە شوێنێكی تایبەتدا لە شارێكی هەرێمی كوردستان جێگەیان بۆ كراوەتەوە و پێكەوە لەگەڵ منداڵەكانیان دەژین".
جەختیشیكردەوە كە "سەرپشككراون" لە هەڵبژاردنی یەكێك لە وڵاتانی وەک ئەمریكا، كەنەدا یان چەند وڵاتێكی ئەوروپا، "بەر لە چونەدەرەوەی ژنەكان لە كەمپ، رەزامەندی ئەو وڵاتانە وەرگیراوە و رێككەوتنی پێشوەختەش هەبووە تا خۆیان و منداڵەكانیان وەربگرن". لەگەڵ ئاماژەدان بەوەی "رێكخراوەكە بەنیازبووە لە قۆناغی داهاتودا ژنانی تر ببات، بەڵام لەبەر لێكەوتەكانی كارەكانی راگرتووە".
جەوهەر عەلی، جێگری میری ئێزیدییان، بۆ كاروباری راگەیاندن و پەیوەندییەكان و پەرلەمانتارێكی ئێزیدیش لە بەغدا جەختیان لەو زانیارییانە كردەوە بۆ (كەركوك ناو).
چه‌كدارانی داعش؛ له ئابی 2014دا ده‌ستیانگرت به‌سه‌ر قه‌زای شنگال لە خۆرئاوای نەینەوادا، شه‌ش هه‌زار و 417 هاوڵاتی ئێزیدییان رفاند، تائێستا زیاتر له سێ هه‌زار و 500 ئافره‌ت و منداڵ و پیاو رزگاركراون، چاره‌نوسی زیاتر له دوو هه‌زار و 700 كه‌سیشیان نادیاره، به‌پێی دوایین ئاماری حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان.
جەوهەر عەلی، جێگری میری ئێزیدییان، بە (کەرکوک ناو)ی وت "كچەكان بە پاساوی چاوپێكەوتن لەگەڵ پاپا فرانسیس و دواتر بەڵێنی بردنەدەرەوەیان و بینینی منداڵەكانیان لە كەمپ براونەتەدەرەوە".
"بە هیچ شێوەیەک پرس بە ئێمە نەکراوە، ئێمە زۆر دڵتەنگ و تۆڕەین لەو کەسانە، بە توندی ئیدانەی ئەم کارە دەکەین، داواش لە حکومەت، پەرلەمان و نەتەوە یەكگرتووەكان دەكەین، بەزوترین کات ئەو کچانە بگەڕێنرێنەوە بۆ ناو کەسوکاریان و منداڵە داعشەکان رەوانەی رۆژئاوا (سوریا) بکرێنەوە".
داوا لە حکومەت، پەرلەمان و نەتەوە یەكگرتووەكان دەكەین، بەزوترین کات ئەو کچانە بگەڕێنرێنەوە بۆ ناو کەسوکاریان و منداڵە داعشەکان رەوانەی رۆژئاوا (سوریا) بکرێنەوە
(كەركوك ناو)، یەكشەممەی رابردوو 14ی ئادار لەڕێی تەلەفونەوە، پەیوەندی بە بەڕێوەبەری رێكخراوەكەوە كرد، بەڵام دوای ئاڕاساتەكردنی پرسیار لەسەر ئەو بابەتە، مۆبایلەكەی داخرا. دواتریش لەڕێی نامە و پەیوەندی لەڕێی ڤایبەر و واتسئەپەوە ئاگاداركرایەوە بۆ قسەكردن، هیچ وەڵامێكی نەبوو.
هیچ ئامارێكی رەسمی لەبەردەستدا نییە دەربارەی ژمارەی ئەو منداڵانەی لە ئەنجامی دەستدرێژی چەكدارانی داعشەوە بۆ سەر ژن و كچانی ئێزیدی لەدایكبون.
یاساش بەتەواوی كێشەكەی چارەسەر نەكرد
رۆژێك بەرلەوەی ئەو 11 ژنە كەمپەكان بەجێبهێڵن، په‌رله‌مانی عیراق، یاسای ژنانی رزگاربوی ئێزیدی پەسەند كرد، كە تیایدا قه‌ره‌بوی دارایی و مه‌عنه‌وی ئه‌و خانمانه دەكاتەوە، ئەوەش به ئامانجی دابینكردنی ژیانێكی شایسته و دوباره تێكه‌ڵكردنه‌وه‌یان به كۆمه‌ڵگه.
بەڵام له‌سه‌ر داواكاری جڤاتی روحانی ئێزیدیی و بەپێێ وتەی حسێن حه‌سه‌ن نه‌رمۆ، په‌رله‌مانتاری ئێزیدی له عیراق بۆ (كه‌ركوك ناو)، "ئەو بڕگه‌یه لە یاساكەدا لابرا، كە تایبه‌ت بوو به یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی دۆسیه‌ی ئه‌و منداڵانه‌ی به‌هۆی ده‌ستدرێژییەوە له دایكبون".
بە لابردنی ئەو بڕگەیە، پرسی گەڕاندنەوەی ئەو منداڵانەی كە لەداعش بون، بۆ لای دایكیان، لەلایەن ئێزیدییەكانەوە داخرا.
جەوهەر عەلی بەگ، وتی "دەیانجار وتومانە منداڵێك وەرناگرین كە لە داعش بوبێت... ئەمە لەگەڵ دەق و تێکستەکانی ئایینی ئێزیدیی و کۆمەڵگەکەماندا ناگونجێت، ئەم بابەتە لای ئێمە خەتی سورە و یەکلاییبۆتەوە، با چیتر هیچ کەسێک خۆی ماندوو نەکات، ئەنجومەنی نوێنەرانیش بەکۆی دەنگ بڕگەی منداڵانی داعشی لە یاساكەدا لابرد، ئەوە بابەتە كۆتایی هاتووە".
لەبارەی ئەو 11 ژنەشەوە، وتی "چاوەڕێی حكومەتی هەرێم دەكەین، تا ئه‌م کێشه‌یه چارەسەربكات".
حسێن قایدی، بەڕێوەبەری نوسینگەی رزگارکردنی رفێنراوانی ئێزیدی – کە سەر بە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمە و بارەگاكەی لە دهۆكە-، بۆ (كەركوك ناو) وتی "بۆ ئەو بابەتە نە پرس به ئێمه کراوە و نە لێی بەرپرسیارین، ئێمەش وەك ئێوە لێیدەزانین"، بێئەوەی هیچ زانیارییەكی تر بدركێنێت. لەكاتێكدا ئەوان لایەنی فەرمی حكومەتی هەرێمن بۆ پرسەكانی پەیوەست بە رزگاربووانی دەستی داعش.
خالیدا خەلیل، پەرلەمانتاری ئێزدی لە بەغدا، هەمان بۆچونی جێگری میری ئێزیدییانی هەیە و بە (كەركوك ناو)ی وت "دەبێت رێز لە یاسا و بڕیاری جڤاتی روحانی ئێزیدی بگیرێت، ئەویش ئەوەیە منداڵی داعش وەرناگیرێتەوە".
وتیشی "من سەردانی رزگاربووانی ژنانی دەستی داعشم کردووە، لەسەدا 90یان دەڵێن ئێمە ئامادەنین ئەو منداڵانە وەربگرینەوە، ئەگەر 10 كەس بۆچونی جیاوازبێت ئەوە هیچ نییە".
من سەردانی رزگاربووانی ژنانی دەستی داعشم کردووە، لەسەدا 90یان دەڵێن ئێمە ئامادەنین ئەو منداڵانە وەربگرینەوە
ئەوەش لەكاتێكدایە، هەفتەی رابردوو جنێن بلاسخارت، نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عیراق، لە كۆبونەوەیەكیدا داوای لە پەرلەمانتارانی ئێزدی كردووە چارەسەرێك بۆ ئەو بابەتە بدۆزنەوە.
خالیدا وتی "نەتەوە یەكگرتووەكان دەڵێن هەندێک سکاڵامان بۆ هاتووە لەسەر پرسی ئەو ژنانە، ئێمەش وتمان یاسایەکی تایبەتمان لە ئەنجومەنی نوێنەران پەسەندکردووە و لەوە زیاتر هیچمان پێناكرێت... ئەگەر حاڵەتەکان زیادبون ئەوکات با لایەنە پەیوەندیدارەکان چارەسەری ئەم بابەتە بکەن".
بەڵام بە بڕوای خەیری عەلی، بەڕێوەبەری لقی شنگالی رێکخراوی ئێزیدی بۆ دوکیومێنتکردنی بەڵگەنامەکان، ئەو پرسە بەو شێوەیەی كە ئێستا رودەدات چارەسەرناكرێت، "بردنی ئەو کچ و ژنانە بەو شێوەیە کاریگەرییەکانی زۆر خراپ دەبێت لەسەر خێزانەکانیان، هەوڵێكی زۆریانداوە تا بەدەستیانبهێننەوە، ئێستاش ئەگەر منداڵەكانیان پێبدەنەوە، رەنگە كەس هاوسەرگیرییان لەگەڵدا نەكات، چونكە ئایینەكەمان رێگەنادات لەگەڵ كەسێكی تردا هاوسەرگری بكات و منداڵی داعش بەخێو بكەن".
هەرچی، جێگری میری ئێزیدییانە، دەڵێت "با هەموو منداڵەکانی داعش رەوانەی دەرەوە بکرێن، بێئەوەی بیانهێننەوە بۆ کوردستان، ئێمە هیچ ئیشێکمان بەو منداڵانە نییە، ئەوەی کراوە کارێکی زۆر هەڵەیە و بکەرانی دەیانەوێت ناکۆکی لە نێوان ئێزیدییەکان و نەتەوەکانی دیکەدا دروستبکەن، قەت بێ دەنگ نابین تا ئەم بابەتە چارەسەر نەکرێت".
